Емтихан билеті №1
жүктеу/скачать 263,32 Kb.
|
ЖТБ билет жауаптары
студентам лабд емтихан анатомия, 15,16 дәріс, ПО 2022 қорытынды 2, ПО 2022 қорытынды, Safari - 8 сент. 2022 г., 19:48, БЖБ 3
- Бұл бет үшін навигация:
- Типтік тілдік қатынастар.
- Тілдің өзіндік сипаттары.
- Тілдік жүйенің ерекшеліктері.
- Тіл – жүйелержүйесі.
| 2. Тілдің анықтамасы
Тіл – адам баласы қоғамында қатнас құралы, сөйлесіп, пікір алысудың құралы ретінде пайда болады. Тарихта мұндай коллектив алғашында ру, таипа түрінде, кейінде халық тілі, ұлт болып өмір сүрді, осыған орай ру тілі, таипа тілі халық тілі болады. Адамдар ұжымына – мейлі ол ру немесе таипа болсын, халық немесе ұлт болсын -–осылардың бәріне де тіл қатнас құралы ретінде қызмет атқаруы, оның табиғатын мәнін айқындайтын басты қасиеті деуімізде осыдан. Тіл мен қоғамның өзара тығыз байланысы – екі жақты байланыс. Біріншіден тілсіз ешбір қоғам өмір сүре алмайды. Тіл жоқ жерде адамдардың қоғамда бірлесіп еңбек етуі, қоғамдық өндірісті ұйымдастыруы оны дамытуы мүмкін емес. Демек қоғамның өмір сүруі адамдардың бірлесіп еңбек етуі үшін қатнас құралы, пікір алысудың құралы – тіл қажет. Тіл – адам баласы қоғамының өмір сүруінің және дамуының қажетті шарты. Екіншіден, тіл қоғам бар жерде ғана өмір сүреді. Қоғам – тілдің өмір сүруінің шарты, қоғамнан тыс, адамдардың ұжымынан тыс тіл жоқ. Қоғамның өмір сүруі адамдардың бірлесіп еңбек етуі үшін қоғам соншалықты қажет. Сонымен, тілге анықтама беруде ең алдымен оның әлеуметтік қызметі яғни, қоғамдағы адамдардың қатнас құралы болу қызметі негізге алынады. Тіл қатнас құралы ғана емес, сонымен бірге ойлаудың, ойдың жарыққа шығуының да құралы. Адамның ойы тіл арқылы, тілдегі сөздер мен сөйлемдер арқылы айтылып, белгілі алады. Ол және оның мазмұны тіл арқылы көрініп, сол арқылы ұғынылады. Демек, ойлаумен тіл бір –бірімен өзара тығыз байланыста болады (бұл жайында толығырақ мағлұматты келесі параграфтан қараңыз). Осылай болғандықтан, тілдің табиғатын айқындауда оның (тілдің) қатынас құралы болу қызметімен бірге ойлаудың және ойды жүзеге асырудың құралы, ойдың материалдық формасы екендігі де ескерілуі қажет. 3. Типтік тілдік қатынастар.Тілдік қатынас – адамдар арасындағы ақпараттың қабылдануы мен ұғынылуы, хабар алмасу, қатынасқа түсу және ең бастысы қоғамдық қажеттілік ретінде дамып, жетіле беретін үдеріс. Тілдік қатынас білім мен техника, өнер мен мәдениет, дүниетаным мен көзқарас, ұлттық құндылық пен мәдени мұра тілі болумен бірге, тіл зерттеу құралы болып та ерекше қызмет етеді. Тілсіз қатынас– ауызекі тілдің ажырамас бөлігі. Тілсіз қатынас құралдарына бет-жүз құбылыстары мен дене қимылдары: бас изеу, жұдырық түю, тісін қайрау, ернін жымқыру, өз маңдайын өзі ұру, қолын шапалақтау, бөркін аспанға ату, иығын көтеру, басын, желкесін қасу, бармағын тістеу, бас ию, қарсыласының арқасынан қағу, үнсіз тұрып кету, бас шайқау, қол сермеу, т.б. ым-ишара құбылыстары жатады. Тілдік қатынас пен тілсіз қатынастың ұқсастықтары да, айырмашылықтары да бар. Бұл қатынастардың сәйкес жақтары: 1)адамдардыңбір-біріменбайланысынкамтамасыз етеді, яғни адамдар арасындағықатынасқа қызмет етеді. 2) белгілі бір дерек, ой, мағлұмат хабарланады,бірақ тілсіз қатынаста хабар шартты түрдеболуы мүмкін. 3) адамдардың өзара түсінісуіне жолашады. Емтихан билеті №14 Ежелгі Греция мен Рим лингвистикасы. Антик дүниесініңөнерідепаталатынежелгі Грекия мен Рим мәдениетініңәлемдікөркениеттеалатынорныерекше. «Антик — (көне, ежелгі)» дегенұғым. Қайтаөрлеудәуіріндедүниегекелген, бұлтерминдіитальянойшыл-гуманистері грек-риммәдениетінебайланыстықолданған. Бүлатаудыңтүп-төркіні «ежелгі», «көне», «қадымзаман» мағынасынберетін «антиквус» дегенлатынсөзіненшыққан. Көнемемлекеттердің мол, мәденимұрасыЕуропаныңбарлықхалықтарыөнерінің, көркемәдебиетінің, философиясының, театрыныңжәнет.б. дамуына, саясижәнеқұқықтықкөзқарастарыныңқалыптасуынаелеуліықпалжасады. Өміршындығыннақтыбейнелеп, көркемділік пен қарапайымдылық, шыншылдық пен шеберлікқасиеттеріменбелгіліболған грек жәнеримсәулетшілерінің, мүсіншілерініңжәнекескіндемешілерініңдаңқтымәденитуындылары — көнезамантарихытуралыұғымымыздықеңейтіпқанақоймай, мәдениеттіңасқақүлгісіретіндекүнібүгінгедейінөзмәнінжоймайотыр.Ежелгідәуіртілбілімініңтағыбіротаны — Ежелгі Греция. Ежелгі Грек философтарыныңтілгеқатыстымәселелерденерекшесөзеткендері – атаудыңтабиғаты, зат пен оныңатауыарасындақандайбайланысболатыны, тілдіңқайдан, қалайпайдаболғаныжәнетілдіңграмматикасы мен логика арасындағықарым-қатынасжөніндегімәселелер. ЗаттыңөзатауынақатысыжөніндегімәселеЕжелгіГрециядабірнешеғасырғасозылғанжәне Грек философтарынекітопқабөлген аса күрделімәселеболған. ОлардыңГероклитбастағанбіртобы – атаузаттыңтабиғатынасәйкесжаратылыстанберілген, сөзтабиғаттуындысыдесе, Демокритбастағанекіншітобыоғанқарсы – зат пен оныңатауыарасындатабиғибайланысболмайды, олекеуініңарасындағыбайланыс – шартты, кездейсоқбайланысдегентұжырымжасайды. Ежелгі Грек философтарыныңтілгебайланыстысөзеткенекіншіпроблемасы – тілдіңшығуыжөніндегімәселе. Бұлмәселеде де олардұрысшешімгекелеалғанжоқ. Грек ғалымдарыкөтергентағыбір проблема – грамматикалықмәселелері. Грамматиканы да алғашында философия, әсіресе логика ғылымынатәуелді, соныңбірсаласыретінде, логикалықкатегориялардыңкөрсеткішіретіндеғанақараған. Тілдің өзіндік сипаттары. Тілдің мән-мағынасы, қасиеті, өзіндік сипаты – оның коммуникативтік (қарым-қатынас құралы) қызметінде. Тілдің ойлаумен, қоғаммен, қоғам өмірімен қарым-қатынасын да, өзіндік даму заңдылығында оның осы қызметінен іздеу керек. Тілдің тіршілігі де қатынас құралы қызметімен байланысты. Егер тіл адамдар арасында қатынас құралы қөызметін атқарып тқрса, ол тірі тіл деп аталады. Ал ондай қызмет атқарудан қалса, өлі тіл деп аталынады. Тілдің өзіндік сиатына, құрылымына қарай беріліп жүрген анықтамалардың ішінде жиі қайталанып жүргені – тілді «таңбалар жүйесі», «семиотикалық жүйе» деп санайтвн көзқарас. Шындығында да тіл атқаратын қызметі жағынан алғанда – қатынас құралы, «ойды қалыптастырушы» болып табылады да, ал өзіндік сипаты, құрылымдық белгісі жағынан алғанда ол – «таңбалар жүйесі». Осы айтылған екі түрлі қасиетін, яғни қызметі мен құрылымдық белгісін қоса алғанда: тіл дегеніміз – қатынас құралы, экспрессивтік қызмет атқарушы таңбалардың тарихи түрде қалыптасқан жүйесі. «Тіл – адам қатынасының аса маңызды құралы» (В.И.Ленин), ал экспрессивтік қызметі жағынан «Тәл – ойдың тәкелей шындығы, ойды қалыптастыратын жарыққа шығарушы құрал» (К.Маркс). тіл – талай заманның жемісі. Ол бірнеше қоғамға қызмет ете береді. Мысалы, қазақ тілі феодалдық қоғамға, социалиятік қоғамға да қызмет етті. Енді, міне, нарықтық қатынас қоғамына да қызме етіп отыр. Тілдің қарым-қатынас құралы болу қызметі оның коммуникативтік функциясы, ой мен дүниетанымды қалыптастыруы, конструктивтік функциясы, рухани мәдениетті жасау қызметі, эстетикалық функциясы, ұжымдық тәжірибе, ғылым-білімніiң табыстарын жинақтауы каммулятивтік функциясы деп аталады.Қарым-қатынас майданына түскен сайын тілдің икемділігі артып, қызметі шыңдала береді. Бірақ тілдің мұндай қасиеті оның қызмет етуіне, жетілуі мен дамуына айырықша көңіл бөліп, мемлекет шынайы қамқорлыққа алғанда ғана ерекше жанадана түседі. Тіл саясаты тілдің қоғамдық қызметінің дамуына оң әсер етуге тиіс. Ал, кері әсер етсе, ондай саясат керітартпа саясат болып шығады. Тілдің өмір сүру формалары – өмір сүруге, дамуға қабілеттілігі, тілдің тұрақтылығы, «тірі қалуға» ұмтылысының жоғарлығын сипаттайды. Тілдік жүйенің ерекшеліктері. жүйедепбелгілітәртіпте, бір-біріментығызбайланыста, қарым-қатынастатұратынэлементтерденқұрылғанбіртұтаснысандыатайды. Жүйеқұрамынаенетінбөлшектержүйеэлементтерідепаталады. Жүйеэлементтерініңбірлігі - әртүрлібөлшектердіңөзаражымдасып, берікбірлікте, шарттықатынастатұратынұйымдасқантәртіптібірлігі.Тілдікжүйеқұрайтынкесектұлғалар – фонетика, лексика, грамматика. Бұларғылымда ярус – қабат, уровень – деңгейнемесежүйе я құрылымэлементтерідепаталады. Бұлэлементтербірлігі – белгілітәртіпке, реткекелтірілген, біріменбіріжалғасып, бірінен-бірітуындапөрбіп, ұлғайыпжататынөзектес, біртұтасбірлік. Бұлар – тілдепаталтынтұтасқанкүрделібүтіннысанныңжекетармақтары. Тілдіктұлғаларбайланысыныңтілдердекездесетінтөмендегідейбірнешетиптіктүрлеріболады.Тіл – жүйелержүйесі. Тілдікжүйеніңөмірдегібасқажүйелерденбірөзгешелігі – оныңкүрделілігінде, көпқабаттылығында. Тілбүтін, кесекжүйе бола тұра, өзішіненәртүрліұсақжүйелергебөлшектенеді. Сондықтантілдікжүйежалаңболмайды, жүйеларжүйесінемесгетерогендік (әртүрліәртекті) жүйедепаталады. Сонымен, тілдіңөзалдынабіртұтасжүйеекендігі, өзіндікзаңыбойыншаөмірсүріп, қызметатқаратындығыталассызқағида. Тілжайғанажүйеемес, олөзішіндеқайшылықтарға толы жүйеекендігін, ондакүнібітіпқұрып бара жатқанкөнелер мен өміргеендіғанакелгенжаңалардыңөмірсүреберетіндігін, оғанқоғамәсерінтигізіп, ықпалжасапотыратындығы жете ескерілуіқажет. жүктеу/скачать 263,32 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|