Емтихан билеті №1
Лингвистикалық талдау тәсілдері
жүктеу/скачать 263,32 Kb.
|
ЖТБ билет жауаптары
студентам лабд емтихан анатомия, 15,16 дәріс, ПО 2022 қорытынды 2, ПО 2022 қорытынды, Safari - 8 сент. 2022 г., 19:48, БЖБ 3
| Лингвистикалық талдау тәсілдері.
Лингвистикалық талдау тәсілдері. Жоғарыда ескертілгендей, сипаттама әдістың болсын, құрылымдық әдістың болсын алға қоятын мақсаты — тілдің белгілі бір дәуірдегі жүйелік құрылымын синхрондық күйде сипаттап шығу. Ал онысипаттау — тілдік тұлғаларды бөлуге олардың өзіндік ерекшеліктерін, қызметтерін дистрибуцияларын айқындауға байланысты. Тілдік түлғаларды сипаттау, талдау үш кезеңге бөлінеді: Бірінші кезеңде текстен номинативтік, коммуникативтік тұлғалар бөлініп алынады. Екінші кезеңде ажыратылып алынған номинативтік және коммуникативтік түлғалар әрі қарай құрылымдық бөлшектерге, яғни сөз — морфемаға, сөйлем — сөз тіркестері мен сөйлем мүшелеріне жіктеледі. Ал үшінші кезеңде алдыңғы екі кезеңде бөліп алынған номинативтік, коммунпкативтік және құрылымдық тұлғалар талданып түсіндіріледі. Құрылымдық түсінік, негізінде, категориялық және дискреттік талдау арқылы беріледі. Категориялды талдау арқылы айқындалған элементтер әр түрлі жақындықтарына қарай әр түрлі парадигмалық топтарға жіктеледі. Ал дискреттік (латын сөзі — «бөлшектік») талдауда құрылымдық элементтер әрі қарай бөлшектеуге келмейтін ең ұсақ элементтерге дейін жіктеледі. Лингвистикалық талдаудың жоғарыда аталған үш кезеңнің алдыңғы екеуіндегісі компоненттік талдау деп аталады. Мұнда сөз — морфемдік, сөйлем — мүшелік бөлшектерге талданады. Компоненттік талдау, сонымен бірге, сөз мағынасын түсіндіруде де қолданылады. Мысалы, «Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде» адам деген сөздің лексикалық мағынасы былай айқындалған: «Ойлау және сөйлеу қабілеті бар, өмірге қажетті өндіріс құралдарын өндіре алатын және ол құралды қоғамдық еңбек процесіне пайдалана алатын жан иесі, кісі». Бұл анықтамада «адам» деген сөздің лексикалық мағынасының алты түрлі белгісі аталған. Олар: 1) ойлау, 2) сөйлеу, 3) құрал өндіру, 4) құралды пайдалана білу, 5) жан иесі, және 6) кісі. Бұлардың әрқайсысы — сөздің лексикалық мағынасының жеке компоненттері. Осы компоненттердің бірігуі арқасында сөз мағынасы жан-жақты айқындалады. Компоненттікталдаудегенніңмәні де осында. Бірақкөптегенсөздердің, басқа да тілдіктұлғалардыңмағынасынайқындаудакомпоненттікталдаудыңжетімсізболатыны, контекстікталдаудықажетететініболады. Контексдептілдіктұлғаныңорналасқанортасынайтады. Лексикалық, грамматикалықомонимдердің, полисемиялысөздердіңмағыналарынайқындаудаконтекстіпайдаланушешуші роль атқарады (Күнніңкөзі, терезеніңкөзі, бұлақтыңкөзі, малдысуар, малдыауыл, қолынмалды). Кейбірәдебиеттердеконтекстікталдау дистрибутивтік, әдісикадеп те аталады. Бірақбұлайатауорынсыз, өйткеніконтекстікталдау мен дистрибутивтікталдаубіремес: алдыңғы, негізінде, тілдіктұлғалардыңмағыналарынайқындаудыкөздейді, ал соңғыкезкелгентілдікэлементтіңорналасутәртібін, қандайэлементтерарасында, қасындакелеалатынын, олардыңқызметінайқындаудыкөздейді, сондықтанолсинтагмалықтіркесудіңбарлықтүрінде, фонема үшін фонема тіркестерін, морфема үшін морфема тіркестерін контекст ретіндеқолданабереді. жүктеу/скачать 263,32 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|