Емтихан билеті №1
Тілдік дәстүр және әдеби тіл нормасы
жүктеу/скачать 263,32 Kb.
|
ЖТБ билет жауаптары
- Бұл бет үшін навигация:
- Емтихан билеті №17 Салыстырмалы-тарихи тіл білімі. Салыстырмалы-тарихи тіл білімі
| Тілдік дәстүр және әдеби тіл нормасы. Жалпы халықтық тілдің де, әдеби тілдің де, нормасының негізі — тілдік жүйе. Жүйе — тілдің құрылымдық мүмкіндігі, дерексіз схемасы деп түсінілсе норма — сол дерексіз құрылым, жүйе мүмкіндіктерінің тілдік текст жасау тәжірибесінде көрінуі, сейлеу процесіндегі күйі. Норма — тілдік жүйеде бар тұлғалардың тіл қызметінде, тілді қолдану тәжірибесінде орныққан, заңға, дәстүрге айналған, іріктеліп екшелген, тілдік коллектив қабылдаған, жалпы халықтық, әлеуметтік мәнге ие болу жиынтығы.Тіл өзінің негізгі қатынас құралындық қызметін — дұрыс атқару үшін оның элементтерін, мүмкіндіктерін тілдік коллектив мүшелерінің барлығы да біркелкі мағынада, біркелкі қызметте қолдануы шарт. Сөйлеуші мен тыңдаушы арасында ондай бірлік болмаса, түсінісу де болмайды. Норманың міндеттілігі осы бірлікті қамтамасыз етеді.Қоғам таныған, қабылдағанзаң — ереже, норма, сол қауым мүшелеріне міндетті болғандықтан, ол бірден-бір дұрыс үлгі болып та есептеледі.
Емтихан билеті №17 Салыстырмалы-тарихи тіл білімі. Салыстырмалы-тарихи тіл білімі — шығу тегі бір тілдерді зерттейтін тіл білімінің саласы.Салыстырмалы-тарихитілбілімісалыстырмалы-тарихитәсілнегізіндетуыстілдердіңдамуын, салыстырмалы-тарихи грамматика жәнеэтимол. сөздіктердіқарастырады. Салыстырмалы-тарихитілбілімісинхрондықнормативтіжүйедежалпытілбілімінеқарсықойылады. Барлықтабиғиөзгерістердентарихизаңдылықтардыіздеубұлкезеңдеелеуліорыналады. Түркітіл біліміндесалыстырмалы-тарихитәсілқолданысыМ.Қашқаридың “Диуанилұғат-ат-түрк” еңбегіненбасталған. Ескерткіштетүркітілдері мен диалектілеріжинақталып, тілдердіңлексикасы, фонетикасы, грамматикасысалыстырмалытүрдеберілген, алғаштілдік карта жасалған. Семит тілдерініңсөздікқұрамын, граммат. құрылымынсалыстырунәтижесінде 17 ғ-да салыстырмалыграмматиканыңнегізіқаланды. Француз ғалымы И.Ю. Скалигер (1540 — 1609) туыстастілдертобынайқындап, олардышығутегініңбірлігітұрғысынантоптастыруғаалғашқадамжасады. Скалигер идеясын 18 ғ-да Г.В. Лейбниц, М.В. Ломоносов әріқарайдамытты. 18 ғ-дың 1-жартысында швед ғалымы Ф.И. Страленберг финн, угор, самоди, түркі, моңғол, тұңғыс-маньчжур тілдерініңтуыстығынайқындап, “Орал — Алтай теориясын” ұсынды. ГолландғалымыЛ.Тен-Кате германтілдеріарасындағыдыбыссәйкестігінанықтап, олардыңтуыстыққатынасындәлелдеді. 1786 — 87 ж. “Барлықтілдер мен наречиелердіңсөздігі” (270-тен астамтіл) жарыққашығып, Салыстырмалы-тарихитілбілімініңнегізінқалыптастырды. В.Джонзүндіеуропатілдерініңбірнегіздентарағантуыстастілдерекенінанықтаса, Ф.Бопп санскрит тіліндегіетістіктердіңжіктелужүйесінсалыстыракеліп, үндіеуропатілдеріүшіннегізтіл санскрит екендігіндәлелдеді. 19 ғ-дың 30-жылдарында Я.Гриммгермантілдерініңсалыстырмалыграмматикасынжасаса, А.Х. Востоков славян тілдеріндегідыбыссәйкестігінайқындады. Осы кезеңненбастапСалыстырмалы-тарихитілбіліміндеекібағыторнықты: салыстырмалыжәнетарихи, тілдікдеректердізерттеу осы екібағыттаөрбіді. 19 ғ-да Салыстырмалы-тарихитілбіліміФ.Диц, Ф.Миглошич, А.А. Потебня, Г.Пауль, К.Бругман, Б.Дельбрюк, Бодуэн де Куртенэ, Ф. де Соссюр, т.б. еңбектерінегізіндедамыды. И.К. Аделунг алғашреттілдердіңграммат. құрылысынсалыстырса, У.Джоунс санскрит, грек, гот, латынтілдеріндегіетістіктүбірлер мен граммат. тұлғаларұқсастығы, ортақбіртілдентарауытурасындаболжамайтқан. Ф.Ф. Шлегель “Үнділердіңданалығы мен тілітуралы” еңбегіндеүндіеуропатілдерісалыстырмалы-тарихиграмматикасыныңалғашқықағидаларынжасады. Гумбольдт Салыстырмалы-тарихитілбілімінжеке лингвист. пәнретіндеқарастырды. Зерттеушілер “генетикалықзаңдар” ұғымындәлелдеп, граммат. аналогия әсерінтүсіндірді, лингвист. реконструкцияныжетілдіріп, тіл мен диалект деректерінкеңіненпайдаланды. 20 ғ-дыңбасындаСалыстырмалы-тарихитілбіліміА.Мейе, А.А. Шахматов, т.б. лингвистердіңзерттеулеріарқылыжаңадеңгейгекөтерілді. Салыстырмалы-тарихитілбіліміүшіндыбыстардың, морфемалардыңжәнефонемалардыңмаңызызор. Олдәстүрлітілбілімінентілдікқұбылыстардытүсіндіруіменерекшеленді. Олүшінтарихисебептілікқағидасынасүйеніп, фонет. заңдылықтарқолданылады. ҚазіргітілбіліміндеСалыстырмалы-тарихитілбілімісалыстырмалы-тарихи грамматика, этимология, тарихи грамматика, салыстырмалыжәнетарихи лексикология, тілдердіңтарихидамуы, қайтақұрутеориясы, лингвист. палеонтология, әдеби тілдердіңтарихы, т.б. пәндердіқамтиды. Салыстырмалы-тарихитілбіліміжекетілдердіңтарихиграмматикасы мен этимологиясы, тарихисөздіктердіңжарыққашығуынегізіндекөріністапты. Қазақтілбіліміндетүркітілдерініңсалыстырмалы-тарихиграмматикасынзерттеутолыққандықолғаалынбаған. Бұл сала бойыншаМ.Томановтың “Тілтарихытуралызерттеулер” (2002) аттыеңбегінатауғаболады. Зерттеушіеңбегіндетүркітілдерініңфонетикасы, оныңжүйелікерекшеліктері, морфол. құрылысығыл. сипатталған. Түркітілдерініңжекетілдікдеректерінсалыстырмалы-тарихитұрғыданқарастырғанӘ.Құрышжанұлы, Ә.Ибатов, А.Аманжолов, Б.Сағындықұлы, Е.Қажыбек, М.Оразов, т.б. ғалымдареңбектеріжарықкөрген. жүктеу/скачать 263,32 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|