Фольклор м.Әуезов – фольклортанушы
«Ауыз әдебиеті», «Фольклор» терминдері туралы
жүктеу/скачать 0,62 Mb.
|
Фольклор м.Әуезов – фольклортанушы-emirsaba.org
| 10.«Ауыз әдебиеті», «Фольклор» терминдері туралы
Сырттай қарағанда «фольклор» мен «ауыз әдебиеті» ұғымдары арасында соншалықты алшақтық жоқ деп айтуға болады. Алайда, екі бірдей термин арасындағы айырмашылық үлкен. Мәселе тек терминде тұрған жоқ, мәселе фольклор мен әдебиеттің бір-бірінен тәуелсіз өз алдына дербес өнер ерекшелігінде болып отыр. Ең біріншіден, «Фольклор» мен «ауыз әдебиеті» ұғымдарының ғылымға ену тарихына тоқталсақ. 1846 жылы ағылшын ғалымы Уильям Томс ағылшын тілінен аударғанда «халық даналығы», «халық білімі» деген мағына беретін «фольклор» терминін ғылымға әкелді. «Ауыз әдебиеті» ұғымын ғылым мен мәдениетке енгізген А.Байтұрсынов болды. Ғалым 20 ғасырдың бірінші ширегінде орыс әдебиеттану ғылымында қалыптасқан «устная литература» терминін қазақшалап «ауыз әдебиеті» деп атайды. Осыдан барып кеңес дәуірі тұсындағы қазақ фольклортанушы ғалымдары, атап айтсақ, М.Әуезов, Ә.Марғұлан, Қ.Жұмалиев, М.Ғабдуллин және т б ғалымдар қазақ фольклортану ғылымын зерттегенімен, фольклорды «ауыз әдебиеті» терминімен атап келді. 1980 жылдардан бастап қазақ фольклорының зерттелу тарихын, тегі мен табиғатын, жанрларын арнайы қарастырып, ғылыми еңбек жазған ғалымдар: С.Қасқабасов, Е.Тұрсынов, Ш.Ыбыреав, Р.Бердібаевтар «ауыз әдебиеті» терминін фольклор ұғымында қолданады. Яғни,ғалымдар негізінен осы "фолькор" мен " ауыз әдебиеті" термині бір ұғымды білдіреді деп шатастырған болатын. Десе де,фольклорлық мұра мен ауыз әдебиеті өкілдерінің шығармалары біздің заманға ауызша сақталуы арқылы жетті. Олай болса, фольклор мен ауыз әдебиеті терминдері арасындағы ұқсастық ауызша сақталып, ауызша тіршілік етуінде ғана болып отыр. Яғни, олар бір ұғымды бермейді. Жалпы әдебиет пен фольклор ғылымдарының ерекшеліктері мынандай: 1. Фольклорлық мұраның авторы - халық. Әдеби шығарма авторсыз болуы мүмкін емес. 2. Фольклорлық шығармалардың бірнеше нұсқасы болуы заңды, әдеби туынды бірнеше нұсқалы болуы мүмкін емес. 3. Фольклорлық жанрлар бойында синкреттілік сипаты басым, әдебиет «сөз күшімен» әсем, әдебиетте синкреттілік сипат дамымаған. 4. Фольклорлық шығармада ортақ көріктеуіш құралдар, образ жасау тәсілдері т. б жиі қайталанып келеді, әдеби туынды белгілі бір қаламгер шығармашылығының жемісі. Әдебиетте қайталау болмайды. Фольклорды зерттейтін ғылым – фольклортану болса, әдебиетті зерттейтін ғылым – әдебиеттану деп қарастырып жүрміз. Фольклордың да, әдебиеттің де зерттеу обьектісі – сөз. Яғни, екі ғылымның зерттеу обектісіне қарай ұқсас. Алайда, кез келген фольклорлық жанрдың табиғатын ашуда тек «сөз өнерінің» ғана емес, басқа да өнерден хабардар болу керек. Мәселен, фольклорлық «беташар» жанрын қарастыралық. Беташар жанрының табиғатыда музыка өнері, сөз өнері және театр өнері тоғысқан. Яғни, фольклорды синкретті өнер деп айтуға болады. Ал әдебиет тек қана сөз өнері.Олай болса, «фольклор» мен «ауыз әдебиеті» ұғымдарын балама, бір-біріне жақын мағынада қарастыру ғылыми жағынан теріс. жүктеу/скачать 0,62 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|