Ергали Сериктин аудармасы бабылдык бай

- Мəссаған, мынау не деп тұр, ей! Өсімгерге ақылдасуға кім келетін еді.
Мен не естіп отырмын?
- Сенің құлағың дұрыс естіді.
- Мүмкін емес! Матонға алтын үшін емес, кеңес үшін келетіндей Родан
басқадан неліктен ақылдырақ болды екен? Көптеген адам келіп маған
өздерінің ақымақтығы үшін төлейтін алтын іздеп келеді, бірақ олар
ешқашан ақыл сұраған емес.Ал, əркімнің шарасыздығын сейілтетін өсімгер
кеңес бермегенде, кім береді? Қане, Родан, кел асқа! Сен бүгін менің
құрметті қонағымсың! Аңду!- ол құлды шақырды.- Маған кеңесу үшін
келген Родан досыма көрпе жай. Ол бүгін маған қадырлы мейман. Оған
астың таңдаулысын молырақ əкел, құмыраны шарапқа толтыр.
Ал, енді мазаңды алған жайтты ортаға сал, мейманым.
- Ол – патшаның марапаты ғой.
- Патшаның марапаты? Патша берген марапат мазаңды алып жүр ме?
Ол не марапат?
Патшаның торғауытына (гвардия) найза ұштарын жасаған едім, ол риза
болып, маған елу алтын бақыр берді.Енді мен қиналып жүрмін. Біреу-міреу
бөлісуге қинай ма деп басым қатып жүр.
- Оның рас. Жұрт өзінде болмаса да, өзгенің алтынын бөлісуге əрқашан
да құмар келеді. Бірақ, сен олардан бас тарта алмайсың ба? Əлде
жұдырығыңнан гөрі жігерің осал ма?
- Мен көбінен бас тартармын-ау, бірақ кейде келісе салған ыңғайлы ғой.
Мысалы, туған қарындасымнан қалай бас тартамын?
- Əрине,қарындасың болса, сенің марапатыңды бөлісуден бас тартпас.
- Бірақ, қарыз күйеубалам Араманға қажет болуда. Ол мұндай
мүмкіндіктің 
өзінде 
болмай 
келгенін 
айтып, 
қарызға 
алғысы
келеді.Байығасын қайтаруды мойнына алмақ.
- Досым,- Матон əңгімеге шындап кірісті,- Абзалы, байлық адамға
үлкен жауапкерлік жүктейді жəне жұрттың өзіне деген қатынасын

өзгертеді.Алтынға ие болған кісі, оны біреу ұрлай ма, əлде жоғалтам ба деп
қорқады.Онымен бірге адамды ол қызықты нəрсе істеуге құлшындырады,
алайда, қайырымды қай іс те бір нəрсеге ұрындыруы ықтимал.
Сен айуандар тілін білетін ниневиялық шаруа жайындағы хикаяны
естіп пе едің? Естімеген боларсың, ондай əңгімелер ұстаның көрігі
жанында айтылмас болар. Мен саған ұғу үшін мынаны айтам: қарызға
ақша беру – алтынды қолдан қолға бере салу емес.
Əлгі, айуандардың өзара тілдесетінін ұғатын шаруа, кешкісін ауласында
отырып алып, түрлі жан-жануардың əңгімесін тыңдайды екен.Бір күні
өгіздің өз тағдырын айтып, есекке шағынғанын естіпті:
- Мен таңнан ымыртқа дейін соқаны тартумен жұмыс істеймін. Күннің
ыссы екенімен де, менің аяғымның ауырғанымен де, иықша мойнымды
қажағанымен де ешкім санаспайды.Ал, сенің өмірің рахат қой. Үстіңе
алуан түсті жабу жабулы, қожайынды баратын жеріне апарып тастағаннан
басқа шаруаң да жоқ. Ол ешқайда бармаса, сен күні бойы көк шөпті күйсеп
тұра бересің.
Есек өзінің қиқарлығына қарамастан, қайырымды болатын, ол өгіз
байғұсты сонша аяп кетті.
- Шынында да, досым, - деді ол,- сенің тірлігің мүшкіл екен, мен
халыңды жеңілдетсем қайтеді. Күні бойы демалудың ретін мен саған
айтайын.Ертеңгісін құл сені соқаға жегуге келгенде, сен ыңқылдап,
сырқаттың күйін кешесің, ол сені науқас екен деп ойласын.
Өгіз есектің айтқанын қылды да, оның жайын көрген құл қожайынға
өгіздің соқа тарта алмайтынын жеткізді.
- Ендеше,- деді шаруа құлға,- соқаны есекке жек.
Досына қайыр тілеген есек күні бойы өгіздің жұмысын істеп діңкесі
құрыды.Ымырт түскесін ғана оны соқадан босатты, ал оның жаны
күйінгені өз алдына, аяқтары талып, иықша қажаған мойнынан сау-тамтық
жоқ екен.Шаруа екі жануардың əңгімесін тыңдауға ауласына шықты.
Əңгімені өгіз бастады:
- Сен шынында да нағыз дос екенсің. Сенің құнды ақылың арқасында

бүгін күні бойы рахаттанып тынықтым.
- Ал, мен,- деді есек,- досына қайыр тілеп, оның азабын өз мойнына
алған ашық ауыз болдым. Енді сен соқаңды өзің тартқаның жөн.Себебі,
мен қожайынның құлға сен сауықпасаң, сойып тастауын тапсырғанын
естідім.
Осымен əңгіме де, достық та тəмəмдалды. Бұл жайттың мəнісін ұқтың
ба, Родан?
- Қызық жайт екен,- деді Родан,- бірақ мəнісін сонша ұқпадым.
- Солай боларын мен де білгем.Бірақ оның мəнісі бар жəне ол
қарапайым ғана.Егер сен досыңа жаның ашыса, оның азабын өзің
тартпайтындай қайыр тигіз.
- Бұл жайында мен ойламаппын. Нағыз даналық екен. Мен
күйеубаланың азабын тартуға құлшынбаймын.Бірақ айтшы, сен жұртқа
ақшаны қарызға таратасың ғой.Оның бəрі де қайтара ма?
Матон жымыйды, оның бұл жымыйысы талайды көріп, көп нəрсені
бастан кешкенін білдіргендей сыңай еді.
- Берешек адамның төлеуге жағдайы болмаса, оған қарыз беруге бола
ма, айтшы? Қарызды қаншама бере білсең де, ылғи да ол қарыздың саған
қаншалықты пайдасы болатынын жəне ақшаң қайта ма, жоқ па, соны ойлау
керек.Əйтпесе, дымсыз қалуға болады.Мен саған қобдидағы кепілзаттарды
көрсетейін, олардың өзі-ақ саған талай хикаяны айтар еді.
Ол бөлмеге құшаққа зорға сыятын қобди алып келді,оның сырты шошқа
терісімен қапталып, жаншылған қоламен əшекейленіпті.Ол қобдиды еденге
қойды да, жанына малдас құра отырып, қос қолын қобди үстіне қойды.
- Қарыз ақша берген əр адамнан мен кепілзат аламын да, оны қарызды
қайтарғанша қобдиымда сақтаймын.Қарызды қайтарған адамға оның
кепілзатын беремін, болмаса ол менде қалады. Ең дұрысы, қобдиымның
ойыма салғаны бойынша, адамдар менен қарызды қанша алғысы келсе,
сонша алады. Ол үшін оларда жер, асыл тастар, мал немесе басқа да құнды
заттар болуы керек.Олардың кейбіреуі маған қарыз ақшадан да құнды
нəрселерін кепілдікке беріп кетеді.Енді біреулері, егер де қарызды қайтара

алмаған жағдайда, маған əлдебір мүлкін сату құқығын беруге уағдаласады.
Осындай қарыздар барынша қайтымды болады.Мен өзімнің қарызға берген
алтынымның үстемеленіп қайтатынына сенемін, өйткені, қарыз мүлікке
негізделген.
Табыс таба алатын адамдар, енді басқа санатқа жатады. Олар сен
секілді жұмыс істейді немесе қызмет етеді де, оған тиісті ақысын
алады.Ондайлардың табыс көзі бар, егер де сəтсіздікке ұшыраса, онда олар
да қарызды пайызымен қоса қайыра алатынына сенем. Мұндай қарыз
еңбекке негізделген.
Мүлкі де, табыс көзі де жоқ адамдар да бар. Өмір – қатал, оған
бейімделе алмағандар да табылады. Мұндайларға қайырымды достары
кепіл қолын ұсынбаса, ондайларға қарызға бергенмен, бақыр тиынды да
қайтарамын деп ойламаймын.
Матон қобди тиегін ағытып, қақпағын көтерді. Родан шыдай алай алға
ұмтылды.
Кепілзаттар бетінде қызыл матаға оралған қола алқа жатты. Матон оны
қолына алып, сүйсіне салмақтады.
- Бұл енді менің қолымда қалады, өйткені, иесі одүниеге өткелі қашан.
Мен бұл əшекейді иесіне деген естелік үшін сақтаймын, өйткені, ол менің
жақсы досым еді. Ол шығыс жақтан өзіне қалыңдық əкелгенше, екеуміз
сауданы табысты жүргіздік. Ол келіншек сұлу болатын бірақ басқа
əйелдердей емес, шолжаң болды. Жұбайы оның еркелігін көтеріп, қолдағы
барын шашты. Алтыны біткенде, ол маған ұнжырғасы түсіп келіп еді.
Онымен ұзақ сөйлестім. Мен оған өз ісінің аяққа тұруына көмегімді
ұсындым.Ол Зеңгі баба бейнесінің алдында солай етеріне уəде етіп еді,
бірақ оған тағдыр жазбапты.Үйдегі кезекті жанжал кезінде оған əйелі
жүрегіне пышақ сұғып тынды.
- Əйелге не болды? – құмарта сұрады Родан.
- Міне, мынау – соныкы,- Матон сəнді киімді көтеріп көрсетті.- Өмірден
түңілген күйі Еуфрат суына кетіп өлді. Бұл екеуі қарыздың орнына қалған
кепілзат. Родан, бұдан сен сезімге тұтқын болғандардың өсімгерге сенімді
серіктес емес екенін ұға бер.

Мында басқа бірдеңе бар екен.- Ол қобдидан өгіз сүйегінен ойылған
жүзікті алып шықты.- Бұл бір шаруаныкы болатын. Оның əйелінен мен
кілем сатып аламын. Бірде шегіртке қаптап, олар астықсыз қалды. Мен
оған жəрдемдестім де, ол маған қарызын жаңа астықтан қайырды.Сосын ол
шалғайдағы шетелде бар ұзын да, жұмсақ қылды ешкі турасында білгенін
айтты. Одан Бабылда жоқ керемет кілем тоқуға құмартты. Ол бір отар ешкі
сатып алғысы келді, бірақ ақшасы болмады. Мен оған қарыз бердім. Ол
отар ешкіні алып келді, енді келесі жылы бабылдық алпауыттардың
қалаған кілемін алдарына жайып салғалы отырмын. Жуырда бұл жүзікті
қайтаруға тура келеді. Шаруа мерзімінде төлеуге уəдесін берді.
- Сонда қарызды көпшілігі қайтара ма? – қызына сұрады Родан.
- Егер олар ақшаны табысты іске алса, қайтарады. Егер де олар өз
қатесін төлеуге мəжбүр болса, онда алтыныңды көру мүмкіндігі үлкен
емес.
- Мына кепілзат жайлы айтып берші,- өтінді Родан, қолына айнала асыл
тастары бар салмақты алтын білезікті алып.
- Менің досыма əйелдер жағатын сияқты,- деп мырс етті Матон.
- Қанша дегенмен, мен саған қарағанда жаспын ғой,- деп Родан есесін
жібермеуде.
- Оның дұрыс, бірақ бұл жолы сен ғашықтық мəселесін жоқ жерде іздеп
отырсың.Бұл білезіктің иесі – сөзінде мəн жоқ, көп сөйлейтін, былшиған,
келбетін əжім басқан бір ханым. Бір кезде ол айтарлықтай бай
болатын.Оның ұлы бар, соны саудагер еткісі келеді. Сондықтан ол маған
келіп, қаладан қалаға барып, айырбас саудасымен айналысатын керуенге
ұлына ақша беріп ертіп жіберуді ойлап, келген.Бірақ керуен басы алаяқ
екен, бозбаланы ұйықтаған күйі ақшасыз, жалғыз өзін бір қалаға қалдырып
кетіпті. Бəлкім, ол сергелдең саналы тəжірибеге айналғанда, менің ақшам
қайтар.Əзірге еститінім - тек қана уəде.Алайда, мына асыл тастар берген
қарыздың құнына тұрады.
- Анау əйел қарыз алардан бұрын сенен кеңес алды ма?
- Түк те. Ол керісінше,ұлы туралы Бабылдағы бай да ықпалды адам
ретінде сөйледі.Қарсылық білдірсем, ол жынданар еді.Мен оның ұлының

шикі бала екенін білдім, бірақ ол кепілзат ұсынғасын, мен одан бас тарта
алмадым.
Ал мынау, - жалғастырды Матон, түйіншектің жіңішке жібін шешіп
жатып,- Түйе саудагері Небатырға тиесілі.Ол бір келе
٭
түйе сатып алуға
ақшасы жетпегенде, осылайша түйін түйеді, ал мен оған қанша керек
болса, сонша берем.Ол нағыз саудагер. Мен оның сергек ақылына
сенем,сондықтан да оған ойланбастан қарыз берем. Бабылдағы көптеген
саудагерлер менің сеніміме толық кіріп алған, өйткені, олар істі əділдікпен
атқарады.Олардың кепілзаты менің қобдиымда көп жатпайды. Жақсы
саудагер – қаламыздың олжасы ғой. Менің оларға көмегім өзіме пайдалы,
ал оларға менің ақшамды қолдану тиімді.
Матон қобдидан лағыл тастан ойылған қобыз бейнесін жиіркенішпен
еденге лақтырып жіберді.
- Мына қоңыз Египеттен. Қарызды қайтару иесінің ойына да кіріп
шықпайды.Мен есіне салсам, ол маған: «Мені кесір жайлап жатса да
қайтарамын. Ал сенде онсыз да ақша көп қой». Енді не істейсің? Кепілзат
оның абыройлы əкесіне тиесілі, ол баласының ісін қолдау үшін жерін де,
малын да салды.Əуелі баласының істе жолы болды, сосын оның сараңдығы
мен тəжірибесіздігі түбіне жетті. Ісінің бəрі кері кетті.
Жастық шақта адам тəуекелшіл келеді. Байлыққа да, алдамшы игілікке
де жеңіл жол іздейді.Тезірек баю үшін жастар ойланбастан қарызға батып
жатады.Өмірді бастамай жатып, олар сенімсіз қарыздың бір түссең шыға
алмайтын терең құз екенін сезбейді. Ол - түнек тұңғиық қой.
Бірақ, егер де жұрт жарқын масатқа ұмтылып жатса, қарыз алмауға
азғырмаймын.Өз басым ылғи да қарыз алумен саудагер болдым.
Дегенмен, əлгі балаға молайтушы не істеуі керек? Жас болғасын жігері
мұқалады, ісі өнбейді.Тіпті, қарызды өтеуге талпынбайды да. Ал мен оның
əкесінің жері мен малын тартып алғым келмейді.
- Сен маған біраз жайтты мəлім еттің,- Родан ризалығын жасырмады.-
Бірақ өз сауалыма жауапты естімедім ғой. Күйеубалама елу алтынбақырды
бергенім жөн бе? Ол ақша маған сондай қадырлы.
- Қарындасың келісті адам, мен оны сыйлаймын.Оның күйеуі маған

келсе, одан қарызды қалай пайдаланарын сұрар едім.
Егер де ол мен секілді асыл тастар мен қымбат жиһаз саудагері болуды
ойластырса, тағы сұрар едім: «Сауда жөнінде не білесің? Тауарды ең
арзанға алатын жерді білесің бе? Оны қымбатына қалай сатпақсың?» Қалай
ойлайсың, ол осы сұрақтарға жауап бере ала ма?
- Жауап бере алмас,- деп келісті Родан.- Ол бар болғаны маған найза
жасауға көмектесті ғой.
- Онда оған, ниетті толық ойластырмағанын айтар едім. Саудагер өз ісін
толық зерттеуі керек, ал оның ниеті əзірге ештеңеге негізделмеген. Мен
оған алтынды бермес едім.

жүктеу/скачать 0,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: