Фараби атындағы Қазақ Ұлттық
жүктеу/скачать 1,55 Mb. Pdf көрінісі
|
treatise12053
| абсолютизмнің дағдарысы. Людовик ХIV қайтыс болғаннан
кейін билік оның бес жастағы шөбересі Людовик ХV (1715-1774) көшті. Оның регенті герцог Филипп Орлеанский сегіз жыл биледі. Жаңа өкіметтің негізгі міндеті мемлекетті экономикалық дағдарыстан шығару болды. Бас бақылаушы болып шотландтық Джон Лоу тағайындалды. Ол көп ақша банкноттарын шығару арқылы Францияны қаржы дағдарысына ұшыратты. ХVІІІ ғасырдың 40-60 жылдары Франция соғыстарға қатысып, ауыр экономикалық жағдайын одан əрі қиындатты. Франция Австрияға қарсы соғыста Пруссиямен бірге соғысты (1740-1748), ал Жетіжылдық соғыста (1756-1763) – Англияға қарсы болды. Соңғы соғыс нəтижесінде Жаңа Əлемдегі жəне Үндістандағы барлық отарларынан айырылды. Қаржылық дағдарыс сарайдың салтанатына жəне сарай маңындағы аристократтарын қамтамасыз етуге кеткен ақшамен одан əрі күшейтілді. Король өз уақытын аң аулауға, көзтаныстарына (маркиза де Помпадур, графиня Дюбарри) арнап өткізді. Егер Людовик ХIV: «Мемлекет – бұл мен» десе, Людовик ХV: «Артымнан топан су басса да, бəрі бір» деп айтқан еді. ХVІІІ ғасырдың ортасында өнеркəсіптің, сауданың жəне ауыл шаруашылығының дамуы тездетілді. Франция халқы өсіп, 1790 жылы 26 млн. жетіп, оның 84% ауыл халқы болды. Аграрлық қатынастарға капиталистік тəртіптің енуі белсенді жүрді. Шаруалардың əлеуметтік 42 жіктелуі нығайды. Францияның кейбір аймақтарында дворян-жер иеленуші шаруашылықты жүргізудің капиталистік жолына түсті. Шаруаларға жердің шамамен 40% цензива ретінде (шексіз мұра ретінде ұстау) тиесілі болды. Сонда шаруа кете алмады, ал жер иеленуші (негізінен сеньор) оларды қууға немесе жерді тартып ала алмады. Шамамен 90% шаруа жеке бас ерікті болды, бірақ кейбір жерлерде шаруалардың тəуелділігі сақталды (яғни серваж). Шаруалар – жеке бас еркілер, тəуелділер – көптеген дəстүрлермен байлаулы болды. Төңкеріске дейін «өлі қол» (право «мертвой руки») дəстүрі сақталынды, яғни мұраны берудегі төлем, сеньордың меншігінде нан пісірген үшін жəне бидайдан ұн тартқан үшін төлем жəне т.б., алайда сол кездері пеш те, диірмен де болмады, сеньорлар да басқа жақта тұрды. Тек цензива ғана емес, шампар (табиғи салық), шіркеуге десятина салығы, көптеген жол, көпір жəне т.б. салықтар түрлері сақталды. Франция ауыл шаруашылық мемлекеті болып сақталғанымен, өнеркəсіп экономикада елеулі роль атқарды. Француз өнеркəсібі үшін қолдан жасалған бұйымдарды шығару сипатта еді. Бірақ мануфактуралар дамудың жоғарғы сатысына жетті. Орталықтанған мануфактуралардың саны көбейе бастады. Оларда машиналарды қолдана бастады. Жалпы француз нарығыны қалыптасуы тездетілді, сыртқы жəне ішкі сауда дамыды. Капиталистік қатынастардың дамуына байланысты сауда-өнеркəсіптік орталықтар рөлі өсе бастады, олардың экономикалық жəне саяси маңыздылығы арта түсті. Алайда сауда мен өнеркəсіптің əрі қарай дамуына Франциядағы абсолютизм кедергі болды. Капиталистік қатынастардың дамуына жол ашу үшін ауыл шаруашылығында сақталған тəртіп, цехтік жүйелер, монопольді артықшылықтарға ие болған «корольдік мануфактуралар» сияқты болған тəртіпті бұзу қажет еді. Жалпы француз нарығының құрылуына феодалдық бытыраңқылық кедергі болды: бірыңғай өлшеу жүйесінің болмауы, ішкі кеден жəне т.б. Азаматтық теңсіздік жүйесі жəне дворяндар мен діни қызметкерлердің таптық артықшылықтары наразылық тудырды. Олар, мысалы, негізгі салықтарды төлеуден босатылды, жоғары дəрежелерге ие болуға жəне əкімшілікте, сотта, əскерде жұмыс істей алды. ХVІІІ ғасырдың екінші жартысында абсолютизмге қарсы ірі оппозиция толқыны көтерілді. Абсолютизмді қажет етпеген өнеркəсіпшілер оппозицияның басында тұрды. Олардың əлеуетті одақтастары ренітнде халық массасы жəне шаруалар болды. Буржуазиямен одақтасуға буржуазияланған дворяндар дайын болды. Абсолютизм оппозициясында париж парламенті бастаған парламенттер болды. Олар абсолютизмнің артықшылықтарға ие болған таптар пайдасында шектелуін талап етті. Бұл аристократиялық оппозицияның ұстанымы еді. Сонымен, ХVІІІ ғасырдың соңына қарай Франция өнеркəсіпшілердің, либералды дворяндардың, шаруалардың жəне жалдамалы жұмысшылардың наразылығы өсті. Франциядағы жүктеу/скачать 1,55 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|