қысқарып делабиализацияға ушыраған. Мысалы:
өкүнүч, түгүнчүк,
күмүш, үчүп, үгір, түшүр
тәрізді сөздер қазақ тілінде
окініш, түйіншек
күміс, үшін, үйір, түсір
тәрізді дыбысталады. Бүлардың қүрамында
ү
әбден қы сқары п /-ге айналған. С оны м ен, коне тү ркілік
ө, ү
дыбыстары негізінен бүрынғы сапасында сақталған да, жеке создер
қүрамында ғана кейбір өзгерістерге үшыраған
(ө > ү, ү > ө).
Қазіргі түркі тілдерінің қүрамында а-ны ң жуан ь/-ға сәйкестігі
үшырасады. Бүл қүбылыс кей реттерде осы екі дыбыстың негіз бірлігі
жайлы айтылып жүрген пікірлерге дәйек болды. Мысалы: тува тілінде
—
тырт, ындыг, ында, хырын,
басқа тілдерде —
тарт, андаг (андай),
анда, қарын,
якут тілінде —
сыт, сырдых, ый, ыл, ыт.
Басқа тілдерде
—
чат (йат), жат, царых (жарық), йарық, ай, ал, ат (ату).
Мүндай
пікір авторлары түркі негіз тілі қүрамында бір тайпа тілінде а-ны ң
орнына
ы
айтылған болу керек дейтін пікірді дүрыс деп санайды.
Тайпа тілдері біртүтас тілге үласу барысында создің бір позициясында
екі түрлі дыбыстың жарыса қолданылуы болды да, кейін сол екеуінің
бірі басым қолданылатын болып қалыптасады. Соның нәтижесінде
көпшілік тілдерде
а
орнықты да, азғана тілдерде
ы
орнықты. Сонымен
қатар,
ы
дыбысы дамуының екінші бір жолы да бар:
у > ү > ы.
Бүл
мына тәрізді фактілермен дәледденеді:
жүктеу/скачать
Достарыңызбен бөлісу: