«Д.И. Менделеевтің периодтық заңы және жүйесі»

1910 жылдың соңына қарай көпшіліктің талабымен Мария Кюридің кандидатурасы Француз ғылым академиясының ең жоғары деген лауазымына ұсынылды. Пьер Кюри бұл академияға қайтыс болуына дейін 1 жыл бұрын қабылданды. Француз ғылым академиясының тарихында Мария Кюри дейін әйел ол ұйымның мүшесі болмаған. Сондықтан болар Мария Кюридің кандидатурасы оның жақтастары мен қарсыластары арасындағы жанжалға әкелді. Бірнеше айлардан кейін Мария Кюридің кандидатурасы бір ауыздан алынып тасталынды.

Бірнеше айдан кейін Мария Кюриға Швед корольдігінің ғылым академиясы Нобель сыйлығын тағайындады. Ол сыйлық Мари Кюридің «химия ғылымына қосқан үлесі үшін: радий мен полонийдің ашылуы, радийді бөліп алу мен оның қасиеттерін зерттеуі». Мария Кюри тарихта бірінші рет Нобель сыйлығының екі мәрте лауреаты атанды. Жаңа Нобель сыйлығының иесін айта отыра, Э.В. Дальгрен «Радийді зерттеу, жаңа ғылымның пайда болуына әкелді, радиология. Ол ғылым өз институты мен журналдары бар ғылым».

Бірінші дүниежүзілік соғысқа таман Париж университеті мен Пастеров институты Радий инстиутының ашылуын жариялады. Онда радиоактивті-лікті зерттеді. Мария Кюри «радиоактивтілікті зерттеу мен оның медицинада қолданлу» бөлімінің бас меңгерушісі болып тағайындалды. Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде Мария Кюри соғыс дәрігерлерін радиоактивтілікті медицинада қолданысын үйретті. Мысалы, Рентген сәулелері арқылы адам денесіндегі оқ-дәріні табу. Госпитальдерде ол радиологиялық қондырғыларды жасауға, жылжымалы рентген аппарат-тарымен жабдықтауға көмектесті. Ол өз білімін «Радиология және соғыс» атты еңбегінде баяндады.

Соғыстан кейін Мария Кюри Радиология институтына оралды. Өмірінің соңғы жылдары ол студенттердің жұмысын басқарып, радиологияның медицинадағы қолдануына жол ашты. Ол Пьер Кюридің биографиясын жазды. Оның бұл еңбегі 1923 жылы жарыққа шықты. Мария соғыс аяқталғаннан кейін егемендік алған өз отанына келіп тұрды. Ол Польшада зерттеушілерге көмек көрсетті. 1921 жылы Мария қыздарымен АҚШ-та болып қайтты. Онда Мария зерттеулерін жалғастыруға сыйға берген 1 тонна радийді алды.

Біраз жылдар бойы радиймен жұмыс істеуі Марияның денсаулығына қатты әсер етті. Мария мен Пьер оның денсаулыққа қауіптілігін білген жоқ. Пьер әрқашан өзімен бірге радий хлоридінің пробиркасын ұстап жүріп. Радий ураннан милолион есе радиоактивті деп мақтанатын. Мария өз төсегінің жанында радий тұздарын қойып қоятын. Оған радийдің түнде жарқырауы ұнайтын. Олардың саусақтары күйіп кетті. Олар денсаулық-тарының нашарлауының себебі радий деп ойлап көрген де емес. Қорғасын табыттағы Мария Складовская-Кюридің денесі әлі күнге шейін 360 беккерель/м3 интенсивтілікпен радиоактивтілік шашып тұр.

Топырақтың ауыр металдармен және радионуклидтермен ластануы барлық аймақтарды қамтып отыр. Әсіресе өнеркесіптерден шығарылған химиялық заттармен қатар, радиоактивті заттардың қалдығынан топырақ-тың ластануы деңгейі Бетпақдала, Балқаш, Мұғалжар, Ертіс, Маңғыстау, Каспий маңы ойпаты, Іле Алатауы аймақтарында шектеулі рауалы мөлшерден жоғары.

Қорғасын және оның токсикалық қоспалары қоршаған ортаның қауіпті ластанушылары болып келеді. Қорғасынның зиянды әсеріне бейімдел-мегендіктен адам, әсіресе балалардың денсаулығына, бұл қосылыстардың әсері күрделі болғандықтан, мына себептерге байланысты мұны зерттеу қажет:

• 
  Қорғысын адамдардың тұрғылықты жерлеріне кең таралған;
  
• 
  Қорғасын қоршаған ортада өте төмен концентрацияда болған жағдай да балалар денсаулығы үшін зиянды әсер етеді;
  
• 
  Қорғасыннан адамның жүйке жүйесі зардап шегеді, ол өсіп келе жатқан ұрпақтың интеллектуалды дамуына кері әсер етеді;
  
• 
  Қорғасын және оның қосыластарымен қоршаған ортаның негізгі ластануы көздерінің пайда болу тегі антропогенді, осыған байланысты төмендетуді қоғамның күшімен реттеуге мүмкіндік туғызады.
  

Қорғасын және оның қосылыстарынан химиялық әрекетке ұшыраған көптеген балаларда субклиникалық көріністер байқалады, олар ауру түрінде білінбейді, бірақ ағза фунцияларына әсерін тигізеді. Зерттеулер нәтижесі қорғасынның кішкене доғаларымен де улану балаларда жүру үйлесімділігін (соның ішінде қол – көз үйлесімділігі), естуді, ұйқыны бұзады, дене дамуын баялатады. Бүкіләлемдік денсаулық қорғау ұйымы басылымдарында қорғасынның ағза үшін химия – биологилық құндылығы жоқ екені туралы бірнеше рет көрсетіледі. Қорғасын және оның ұлы қосылыстарының әсерінен туған аурулар қоғамның жалпы дамуына бұрыс әсерін тигізеді, өйткені жоғары дарынды адамдар саны қысқарып, төмен интеллектуалды қасиеттері бар адамдар көлемі артады.

Мектеп жасына дейінгі балалар қанның құрамындағы қорғасынның 1 мкг/дл-на жоғарылауы баланың интеллектуалды даму коэффициенті 0,25-0,50 балға төмендеуі анықталған. Бұдан басқасы, қорғасыннан уланудың салдары бірнеше жылдан кейін көрінуі мүмкін. Мысалы, қанның құрамында қорғасынның көп мөлшері анықталған 2 жасар балалар тобын тексеру нәтижелері он жылдан кейін олардың жүйке жүйесін жұмысында ауытқулар болатыны дәлелденді. Қазіргі кезде мектеп жасына дейінгі балалардың қорғасынмен улану мөлшерінің шегі олардың қан құрамын-дағы мөлшері 10 мкг/дл-на тең деп саналады.

Қоршаған ортаның қорғасынмен негізгі ластану көздері өндіріс кәсіпорындарының қалдықтары, этиленген бинзин және құрылыста, ыдыс, ойыншықтар, соынмен біргі басқа да тұрмыстық обьектілерді өндіргенде қолданылатын, құрамында қорғасын бар бояу және әйнектер болып табылады. Басқа көздері де кездеседі – мысалы, аюрведикалық дәрі – дәрмектер, дәстүрлі ұлттық косметикалық бояулар және т.б., бірақ олар әлемнің жеке елдерінде қолданылады.

Ұзақ мерзімді зерттеулер балалардың қорғасынмен улану ең басында орталық жүйке жүйесі әрекетінің бұзылуына әкелетіні мен бала ағзасына ауыз қуысына лас қолдары арқылы түсетін шаңның құрамындағы қорғасын мөлшері арасындағы тікелей себеп-салдар байланысты болатыны дәлел-денді. Балаларда бұрыс әсерлердің пайда болуына бояулардың ұсақ бөлшектері, ластанған топырақтың элементтері және т.с.с. шаңға араласуы жекткілікті. Осының әсерінен ағзада болатын өзгерістердің алдын - алу үшін гегиналық шаралардың мәні өте зор. Себебі, дәрілік терапевтік емдерді қолдану аз нәтижелі, өйткені олар қанның құрамындағы қорғасын деңгейін уақытша төмендетеді, бірақ оны сүйек ұлпаларынан шығара алмайды.

Қазақстан Республикасы үшін қоршаған ортаның қорғасынмен ластану мәселесі ерекше маңызды. Елімізде қорғасын кендерін өңдірумен қатар ірі металлургиялық кәсіпорындар жұмыс істейді (Өскемен қорғасын - мырыш комбинаты, «Южполиметалл» АҚ және т.б.). бірақ қазіргі уақытқа дейін Қазақстан балалар денсаулығына қорғасын әсерін жоюдың біртұтас бағдарламасы жасалмаған.

Бала қанының құрамында қорғасын шоғырлануының 1 мкг/дл-ге жоғарлауы АҚШ-та шамамен 1 200$ бағаланды.

Қазақстанда қоршаған ортаның қорғасын және оның улы қосындылары-мен ластанудың негізгі көздері өндіріс кәсіпорындары, этилденген бензин, құрамында қорғасын бар бояулар болып табылады.

• 
  Ойыншықтарды өндіру кезінде (әсіресе Қытай өндірісі) қорғасын бояуларын қолдану;
  
• 
  Ғимараттарды және аула бұйымдарын безендіруге кейбір еден сырларын және эмальді (көбінесе қоңыр, сары және жасыл түстерін) қолдану;
  
• 
  Ыдыс өндіру кезінде қорғасын әшекейін (негізінен Қытай, Ресей және Қазақстан керамикасы) қолдануға байланысты;
  

2. 
   «Сутегі»
   

Дүние жүзінде жылына шамамен 350*109 тонна сутек өндіріледі. Сутек, аммиак, тұз қышқылы, жасанды сұйық отын алуда, майларды гидрогенезациялауда, металдарды сутек-оттек жалынында кесуде, мұнай фракцияларын гидротазалау мен гидрокрекингісінде, тағыда басқа қолданылады. Атом энергетикасында изотоптары маңызды орын алады. Сутекті экологиялық таза орын ретінде қолданудын болашағы зор ().