Химия сабағында жаратылыстану-ғылыми сауаттылықты арттыруға негізделген тапсырманы жоспарлау М. Н. Кыдырова* 1
жүктеу/скачать 435,88 Kb. Pdf көрінісі
|
| Материалдар мен әдістер
Орта мектепте химия пәнін оқыту про- цесінде жаңа технологияларды білім бағдарламасын қолдана отырып, әртүрлі әдіс-тәсілдерді пайдаланып оқушыларға химиялық тілді меңгертіп, соның ішінде химиялық функционалды сауаттылықты әр жаңа сабақ сайын қолдану оқудың тиімділігін арттыруға және мұғалім- дер мен оқушыларға әдістемелік көмек көрсету арқылы химиялық білім беруді жетілдіруге мүмкіндік берді. Функцио- налдық сауаттылықты қалыптастыру үшін қолайлы болатын әдістемелерді анықтау- да мұғалімнің жеке ізденісінің маңызы зор. Зерттеу жеке тұлғаны кәсіби өзін-өзі анықтау проблемасына жүйелі көзқа- растың теориялық ережелеріне және білім беруді оңтайландыру мақсатын- да мұғалім құзыреттілігінің алатын орны ерекше [6]. Л. М. Перминованың әдістемесін талдау- да оқушылардың функционалдық сауат- тылығына қол жеткізу мақсатында химия бойынша білім беру құзыреттілігін құруға мүмкіндік берді. Функционалдық сауат- тылықты қалыптастыру үшін қолайлы бо- латын әдістемелерді анықтау ең маңызды болды. Оқушының химиялық құзырет- тілігін арттыруда осы әдістерді күнделікті қыз метінде пайдалану қабілетімен бай- ланысты [8]. Функционалдық сауаттылықты қалып- тастыру әдістерінің бірі химиялық экспе- римент болып табылады, ол зерттеу және коммуникативтік міндеттерді шешуге мүмкіндік береді, оқушылардың тіршілік қауіпсіздігі тұрғысынан оқу үдерісіндегі әртүрлі жағдайларды талдау білігін қа- лыптастырады. Сабақтарда виртуалды хи- мия зертханасын пайдалану пәнге деген қызығушылықты едәуір арттырады, ком- пьютерлік технологияларды дамытуға ықпал етеді. Тағы бір әдіс – жоба әдісі. Өзгеретін жағдайларға бейімделу, әртүрлі жағдай- ларда шарлау, түрлі ұжымдарда жұмыс істеу қабілетін қалыптастырады. Ойын технологияларын пайдалану (ре- бустар, кроссвордтар, рөлдік ойындар) – бұл мінез-құлықпен өзін-өзі басқаруды дамытатын және жетілдіретін қоғамдық тәжірибені құруға және игеруге бағыт- талған әртүрлі жағдайлардағы қызмет түрі [9]. Сондай-ақ, функционалдық сауаттылықты қалыптастыруға проблемалық оқыту ықпал етеді. Мәселе әрқашан кедергі бо- лып табылады. Кедергілерді жеңу – қозға- лыс, дамудың тұрақты серігі. Сабақта проблемалық тапсырмаларды қолдану тапқырлық, стандартты емес шешімдер қабылдау қабілеті, ақыл-ойдың икемділігі, ұтқырлық, ақпараттық және коммуника- тивті сияқты жеке қасиеттерді дамытуға мүмкіндік береді. Оқушылардың көпшілігі қоғамда өмір сүру деңгейін қамтамасыз ету үшін қа- жетті дағдыларының оның бойында жоқтығын білмейді, бұл технологиялық сипатқа ие. Білім берудегі құзыреттілік тәсіл теориялық білім мен мұғалімнің білім беру процесін басқарудың практи- калық қабілеті арасындағы алшақтықты жоюға арналған, ал оқушы үшін нақты өмірлік мәселелерді шешу үшін білімді практикада қолдана алады. Демек, білім берудегі құзыреттілік тәсіл дегеніміз – бұл білім беру нәтижелеріне бағытталған, оның деңгейін едәуір арттыратын және оқыту сапасын арттыратын жеке тұлғаға және практикаға бағытталған іс–әрекет тәсілі. Осы ретте, химия сабағында ситуа- циялық тапсырмаларды қолдану – бұл 85 БІЛІМ • ОБРАЗОВАНИЕ • EDUCATION, ISSN 1607-2790 UBA.EDU.KZ №1 (104) 2023 2. METHODOLOGY OF TEACHING DISCIPLINES оқушыға ақпаратпен жұмыс жасау бары- сында зияткерлік операцияларды дәйек- ті түрде игеруге мүмкіндік беретін мін- деттер: танысу – түсіну – қолдану – талдау –синтез – бағалау. Ситуациялық мәселенің ерекшелігі – ол практикаға бағытталған, бірақ оны шешу үшін нақты пәндік білім қажеттілігі. Көбі- несе бірнеше оқу пәндерін білу қажет. Сонымен қатар, мұндай тапсырмада дәстүрлі ситуация емес, қызықты атауы бар қызығушылықты оятатын проблема- лық сұрақ. Оқушы мұндай сұраққа жа- уап тапқысы келетіндей етіп тұжырымдау керек. Әдістерді қолдана отырып сабақ барысында тақырыпқа, оқу мақсатына сай тапсырмалар қолдандым. Бұл орай- да оқушыларда функционалдық сауат- тылығының дамуымен қатар тақырыпты толықтай меңгеруіне мүмкіндік туындай- ды. 1-ші сабақтың тақырыбы: Майлар. Май- лардың құрылысы мен қасиеттері. Оқу мақсаты: 1.4.2.11 Майлардың құрамы мен құрылысын білу. 1-тапсырма. Сары май – сиыр, ешкі, қой сүтінен қаймақ, қаймақты былғау неме- се күбіде пісу арқылы алынатын майлы, құнарлы тағам. Сары майдың тағам өнімі ретінде қаншалықты жоғары бағаланаты- нын жақсы білесіздер. Сары май – бұл кілегейді былғау арқылы алынған, сүт майының концентраты. Сары майдың майлылығы 82,5%–дан кем емес. Сары майды дайындау үшін кіле- гей, қаймақ немесе ашыған сүтті қол- данған. Сары майды таңдау барысында оның сыртқы орамасына көңіл аудару қа- жет. Жұқалтыр ға (фольгаға) оралған май өзінің құрамындағы А дәруменін жақсы сақтап қалады. Сары майды мұздатқышта сақтаған жөн. Егер май бөлме температу- расында сақталатын болса, онда оған күн сәулелерінің түспеуі тиіс. Күн сәулелері түсуі нәтижесінде сары май өзінің құнды қасиеттерін жояды. Сары майды үстел- ге арнайы май салатын ыдыста қойған дұрыс. 1. Сары майдың құрамына қандай зат- тар кіреді? а) Түрлі органикалық қышқылдардың күрделі эфирлері. в) Сүт майы. с) Бос май қышқылдарының органика- лық қышқылдары. д) Сары майдың құрамына А, Д, В вита- миндері және ақуыздар, т.б. органи- калық заттар. 2. Сары май – тез бұзылатын азық. Оны сақтау жолдары туралы не білесіздер? Өз ойларыңызды тұжырымдаңыздар. 2-ші сабақтың тақырыбы: Гесс заңы және оның салдары. Есеп шығару «Гесс заңы және оның салдарын қолдану». Оқу бағдарламасына сәйкес оқу мақсаты: 10.3.1.4 Гесс заңының физикалық мәнін түсіндіру және оны химиялық реакция- ның энтальпия өзгерісін есептеу үшін қолдана алу; Бағалау критерийі: Гесс заңы салдарының тұжырымдамасын көрсетеді; үзілген, пайда болған байланыстар санын айқындайды; реакция энтальпиясының өзгерісін есептейді; Жаратылыстану-ғылыми сауаттылықты дамытуға арналған тапсырма сипатта- масы. Бағалаудың құзыреттілік саласы: ғылыми білім негізінде жаратылыстану құбылыстарын түсіндіру немесе сипат- тау, сондай–ақ өзгерістерді болжау. Мән мәтін: қоршаған орта. Жауап форматы: Жауапты таңдау тапсырмасы, толық жауа- бы бар тапсырма. «Найзағай-әсері» Найзағай – бұл атмосфе- радағы бұлттардың әртүрлі зарядталған немесе бұлтпен жердің арасындағы электр разряды. Найзағайды разрядқа бөлу үдерісі мен бұлттағы электрлік раз- рядтың жиналуы, сулы булардың қарқын- ды конденсациясы мен сулы булардың бүркілуімен, олардағы кіруі күшті ауалық ағындардың пайда болуымен байланыс- ты, бүрку кішкентай сулы шаңның теріс зарядталып бүркілуі кезінде, ал ауыр тамшылар оң зарядталып бүркілуі кезінде түзіледі. Разрядтың әсері екі түрлі болуы мүмкін. Найзағай разрядтың әсері – ол өз 86 БІЛІМ • ОБРАЗОВАНИЕ • EDUCATION, ISSN 1607-2790 UBA.EDU.KZ №1 (104) 2023 2. ПӘНДЕРДІ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ кезінде өрт пен жарылыс туғызуы мүм- кін, ұшқынның пайда болу себебі болады және табиғатта химиялық реакцияның жүруіне себепкер болады. Сәулелердің жоғары температурасы бұл реакцияның қалыпты жағдайда жүруіне жол бермей- тін энергия кедергісін бұзады. N2 моле- куласын құрайтын N ≡ N үштік байланы- сымен түзілген атмосферадан инертті газ. Найзағай салдарынан газ молекулалар арасындағы байланыстар үзіліп жаңа зат- тардың түзілуі жүзеге асады. Атмосфера- лық бекіту – найзағай болғанда көбінесе азот оксиді: N2—NO түзіледі. Азот оксид- тері дегеніміз – көлік құралын басқарудан немесе темекі шегуден бастап, ластаушы қалдықтар сияқты өндірістік процестер- ге дейінгі адамдардың көптеген әрекет- тері нәтижесінде пайда болатын газдар. Алайда, табиғи түрде NO электрлік да- уыл кезіндегі ферментативті реакциялар мен найзағай әсерінен пайда болады: N2(г)+O2(г)=>2NO(г). Ол кейін тотығып, сумен әрекеттескен кезде топыраққа тү- зетін азот қышқылын HNO3, кейіндеу ни- траттар түзеді. 1 – тапсырма. Найзағай кезінде атмос- ферадағы азоттан түзілетін алғашқы зат: а) HNO3, в) N2O, с) HNO2, д) NO2, е) NO. 2 – тапсырма. Азот (IV) оксиді түзілуінің энтальпия циклін жасаңыз. 3 – тапсырма. Реакция энтальпиясының өзгерісін есептеңіз. Дескриптор: • найзағай кезінде түзілетін затты анықтайды. • энтальпия циклін көрсетеді. • реакцияның энтальпиясын есептейді. жүктеу/скачать 435,88 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|