І бөлім. Халық ауыз әдебиеті үлгілері 02. 09. 2013 ж. №1. Сабақтың тақырыбы

1. 
   Оқушыларға халық ауыз әдебиетінің бір түрі айтыс жайлы түсінік беріп, оның әр түрлі екенділігі жайлы айта отырып, сабақтың тақырыбын ашу, мазмұнын игеру, біліктілігін арттыра түсуге көмек беру, жағдай жасау;
   
2. 
   ойын толық жеткізіп сөйлеу дағдылары мен сөздік қорын дамыту.
   

2. Мәтінді түсініп оқу, рөлмен оқу; Сергіту сәті.

1. 
   халық ауыз әдебиетінің бір түрі айтыс дегеннің не екендігі, ақындардың арасындағы сөз жарысы жайлы, айтыстың бірнеше түрлері болатындығы жөнінде айта отырып, мәнерлеп түсініп оқуға, ойын қорытып, түсінгенін еркін жеткізуге үйрету;
   
2. 
   дұрыс сөйлем құра отырып, өздігінен жұмыс істей білуге дағдыландыру;
   
3. 
   өнер, білімнің қажеттілігін айта отырып, білімділікке, бірлікке, ұйымшылдыққа тәрбиелеу.
   

Сабаққа әзірлік, оқушы зейінін сабаққа аудару. Адамның күлкісі – әлемдегі ең ғажайып құбылыстардың бірі. Адам күлкінің көмегімен таныса да, қоштаса да алады. Жымиыс біздің сезіміміздің сарасының ашылуына жол ашады. Күлкі арқылы көңіл күйлеріңді білдіріліп көріңдер. Бір- біріңе жымиыңдар, күлкілеріңді сыйлаңдар. Рахмет! Ендеше сабағымызды бастайық.

Айтыстың қандай түрлері бар екен?

«Иесі мен сиырдың айтысы» айтысы айтыстың қай түріне жатады деп ойлайсың?

Иесі мен сиыр арасында қандай дау – дамай болды?

Сен бұл дауды қалай шешер едің?

Сеніңше бұлардың қайсысы дұрыс айтып отыр? Неге?
ІҮ. Мақсат қою кезеңі: Сабақтың мақсатымен, міндеттерін түсіндіру. Айтыс дегеніміз не екен?
Ү. Жаңа сабақ:

1. Шөже атығай – қарауыл елін аралап жүргенде, жұрт айтыстыру үшін Орынбай ақынды Шөженің үстіне алып кіреді. Екі көзі бірдей су қараңғы Шөже Орынбайдың келгенін сезіп, сөз бастапты...

2. Кітаппен жүмыс: айтысты іштен, рөлмен, жалғастырып оқу. Әр шумақта не жайлы айтылғанын талдау.

ҮІІ. Білімдерін тексеру:

1. Шөже мен Орынбайдың арасындағы айтыс айтыстың қай түріне жатады? Бұл айтыста кім жеңді деп ойлайсың? Шөже Орынбайдан бір көзіңді бер деп неліктен сұрады? Шөже қандай мақал айтты?

Айтыста сөзден ұстап, тапқырлық танытқан кім? (Шөже). Бұл адамдарды кімдер деп айтуға болады?(шешендер).

Шөже өздерін біз кімбіз деді? (мен сезімтал, сен көреген).

Саған бұл айтыс ұнады ма?

№ 18. Тақырыбы: Жұмбақ айтыс. 01.10.2013 ж.

1. 
   халық ауыз әдебиетінің бір түрі жұмбақ айтыс туралы айта отырып, мәнерлеп түсініп оқуға, ойын қорытып, түсінгенін еркін жеткізуге үйрету;
   
2. 
   дұрыс сөйлем құра отырып, өздігінен жұмыс істей білуге дағдыландыру;
   
3. 
   өнер, білімнің қажеттілігін айта отырып, білімділікке, тапқырлылыққа, сөздің түбіне жете білуге тәрбиелеу.
   

Бәрін ұғып алыңдар, әр сөзге зер салыңдар.

Бұл адамдарды кімдер деп айтуға болады? Шөже өздерін біз кімбіз деді? Саған бұл айтыс ұнады ма?

1. Сабақтың мақсатын, тақырыбын хабарлау.

2. Жаңа сабаққа даярлық.

Сонымен айтыстың қандай түрлерімен таныстық? (жан – жануарлар айтысы, ақындар айтысы). Бүгінгі сабақта сол айтыстың бір түрі «Жұмбақ» айтысымен танысамыз.

№ 19. Тақырыбы: Әдеби ертегілер. Қарабатыр. Ы. Алтынсарин 02.10.2013ж.

1. 
   Ы. Алтынсариннің «Қарабатыр» атты әдеби ертегісі жайлы айта отырып, тілін , ой өрісін дамыту;
   
2. 
   мәнерлеп оқуға, түсінгенін әңгімелеуге, ойын жеткізе білуге үйрету;
   
3. 
   білімділікке, ізденімпаздыққа тәрбиелеу.
   

Бәрін ұғып алыңдар, әр сөзге зер салыңдар.

1. Айтысты рөлге бөліп оқу. Сапарғали мен Нұржанның айтысы айтыстың қай түріне жатады? Жұмбақ айтысының дәстүрлі (жай) жұмбақ айтып, шешуден қандай айырмашылығы мен ұқсастығы бар ма ? (ақындар арасындағы бір – біріне сөз жарыстыру арқылы жұмбақтауы); (жұмбақ қысқа, әрі нұсқа).

1. Кейбір ертегінің шығарушы авторы белгілі болғандықтан, оны әдеби ертегі деп атайды. Әдеби ертегілер туған елді сүюді, адамгершілікті, шыншыл болуды уағыздайды.

2. «Қарабатыр» әдеби ертегісін оқу, іштей оқу, тізбектей оқу, теріп оқу . 3. Сөздік жұмыс:
Қорықтық – отқа қыздырылған тастарды сүт құйылған ыдысқа салып пісірілген сүт. Жүрекжарды – сүйіншіге берілетін сыйлық. Жамшылап – бүркемеленіп, жасырынып. Тасат – берік, қатты.
ҮІ. Түсінгендерін тексеру:

1. Қарабатырдың құстарға айтқан өтінішінде қандай сөз қайталанып келеді? Ол сөзді қалай түсінесің? (Тұмарымды ал сана, Біздің елге бар сана ...). Қай құс балаға қайрымдылық жасады? Неліктен солай істеді деп ойлайсың? Қарабатырдың қарындасының сөздерін тауып оқы. Рөлмен оқу, сахналау.

1. 
   Оқушыларға Ақселеу Сейдімбектің « Әйел – ана» атты ертегісімен таныстыра отырып, қазақ халқының дәстүрі бойынша «Ана» есімді қасиетті адамдарға деген құрмет, қадір көрсете білуге баулу;
   
2. 
   түсініп оқуға үйрету, тілін, ой өрісін дамыту;
   
3. 
   білімділікке, ізденімпаздыққа, тапқырлыққа тәрбиелеу.
   

Амандасу,түгендеу, оқушылардың зейінін сабаққа аудару. Адамның күлкісі – әлемдегі ең ғажайып құбылыстардың бірі. Адам күлкінің көмегімен таныса да, қоштаса да алады. Жымиыс біздің сезіміміздің сарасының ашылуына жол ашады. Күлкі арқылы көңіл күйлеріңді білдіріліп көріңдер. Бір- біріңе жымиыңдар, күлкілеріңді сыйлаңдар.

Сабақтың мақсатын, тақырыбын хабарлау.Жаңа сабаққа даярлық

Сені дүниеге әкелшен адамды қалай атайды?

Ана туралы қандай өлең, ән, жырды білесің?

.

Ү. Жаңа сабақ:

1. Мәтінді түсініп , жалғастырып оқу. теріп оқу.

2. Ертегідегі елшінің , Әйел – ананың сөзін тауып оқы. 3. Күншуақ елін тұтқынға алған жау оларға не істемек болды? Ер – азаматтарды аман алып қалу үшін Әйел – ана қандай тапқырлық жасады?

Автор ертегі арқылы бізге қандай ақыл, өнеге бермекші болып отыр? Ер

– азаматтарды қорғаннан алып шығудың тағы қандай жолын ұсынар едің?
ҮІІ. Қорыту:

Бүгін қандай тақырып өттік?

Ертегі кім жайлы?

Ертегідегі тауға, далаға, орманға, көлге қатысты сипаттау сөздерді мына үлгі бойынша жазып шық.

Басын мәңгі қар шалған заңғар таулары. Түгін тартсаң майы шыққандай шүйгін далалары.

Мүлгіген қара орманы. Мөлдіреген өзен – көлдері.

2. Бағалау.

1. 
   Сейфолла Оспановтың «Ең жақын кім адамға» деген ертегі – өлеңді оқи отырып, адам баласына керекті жақсы қасиеттерді баланың бойына дарыту, білгенін тиянақтай отырып, түсініп оқуға, әңгімелеуге, ойын толық жеткізе білуге үйрету;
   
2. 
   сөйлемді дұрыс құрастырып, сұраққа толық жауап беруге дағдыландыру, зерек болуға, терең ойлауға тәрбиелеу
   

Бәрін ұғып алыңдар, әр сөзге зер салыңдар.

Күншуақ елін тұтқынға алған жау оларға не істемек болды?

Ер – азаматтарды аман алып қалу үшін Әйел – ана қандай тапқырлық жасады?
ІІІ. Өткенді қорыту: Автор ертегі арқылы бізге қандай ақыл, өнеге бермекші болып отыр?

Ер – азаматтарды қорғаннан алып шығудың тағы қандай жолын ұсынар едің?

1.Сабақтың мақсатын, тақырыбын хабарлау. Жаңа сабаққа даярлық.

2. Бүгін біз сендермен Сейфолла Оспановтың «Ең жақын кім адамға» деген ертегі – өлеңді оқимыз. Суреттеріне қарап көріңдер әңгіме не жайлы болады деп ойлайсыңдар?
Ү. Жаңа сабақ:

1. Ертегі - өлеңді түсініп, жалғастырып, рөлмен оқу.

Хайуанаттар не үшін таласты? Әрқайсысы қандай пайда көрсетеді екен? Оған сен қалай жауап берер едің?

1. Өлеңді рөлге бөліп оқып, сахналау.

2. Автордың айтайын деген ойын өлеңнің қай шумағынан білуге болады? (Достықты әрі жалғаймыз, Алға бірге самғаймыз...)

ҮІІ. Қорыту:

Бүгінгі сабақтан не жайлы білдік?

Өмірде өзіңе ең жақын адам кім? Ол адам саған неліктен жақын?

Үйге тапсырма:

1. оқу, түсінігін айту, эссе (ойтолғау) жаз.

2. Бағалау.

№ 22. Сабақтың тақырыбы: Ормандағы оқиға. Қайнекей Жармағамбетов.

1. 
   Қайнекей Жармағамбетов « Ормандағы оқиға» атты ертегіні түсініп оқуға, ойланып сөйлеуге, ойын толық жеткізе білуге үйрету; сөздік қорын, тіл байлығын дамыту;
   
2. 
   адалдыққа, шыншылдыққа, әділеттілікке тәрбиелеу.
   

Бәрін ұғып алыңдар, әр сөзге зер салыңдар.

Қайнекей Жармағамбетов « Ормандағы оқиға» атты ертегі – өлеңде не жайлы айтылады?

Онда қандай хайуанаттардың аты аталды? (Арыстан,қоян, қасқыр,аю, сиыр, түйе, ешкі, жылқы, құмырсқа, марал, сусар, бұлғын, құр, сандуғаш, бұлбұл, бұлан, керік,елік, құлан, шіл, піл, тауық, қой, ит, мысық, қырғауыл, қыран, түлкі, қоңыз, торғай).

Хайуанаттар не үшін таласты? Әрқайсысы қандай пайда көрсетеді екен?

Оған сен қалай жауап берер едің?

ІІІ. Үй тапсырмасын пысықтау:

Әр оқушы өзінің жазған эсселерін оқытып, талдау. Өмірде өзіңе ең жақын адам кім?

Ол адам саған неліктен жақын?

ІҮ . Мақсат қою кезеңі:

1.Сабақтың мақсатын, тақырыбын хабарлау. Жаңа сабаққа даярлық.

2. Орманда не өседі? Қандай ағаштардың түрлерін білесің? Сенің үйіңнің жанында қандай ағаштар өседі? Сен қандай күтім көрсете аласың?

Ү. Жаңа сабақ:

1. Қайнекей Жармағамбетовтың « Ормандағы оқиға» атты ертегісін түсініп оқу. Ертегі қалай аталған? Неліктен осылай аталды деп ойлайсың? Екі ағаштың бір-бірімен ренжісуіне не себеп болды?

2. Сөздік жұмыс: Қосақ – сауу үшін ұзын арқанмен мойындарынан бір – біріне тақап қосақтай байланған қой немесе ешкілер тобы.

1. Қайың мен Қараағаштың қатты ашулануына Тобылғының қандай сөздері әсер етті деп ойлайсың?(шағыстыруы). Тауып оқы. Қараағаштың қылығы көз алдыңа қандай адамды елестетеді? Әңгіменің қай жері саған ерекше әсер етті? Неліктен? Сенің қай ағашқа жаның ашыды? Неліктен? Қазіргі заманда олар қалай өмір сүреді екен? Бұл ертегіден ойыңа не түйдің? Қандай қорытынды пікір айта аласың?

2. «Қосақ арасында шыбын өледі» деген сөздің мазмұнын ашатындай мысал келтіріп айтып көр.

№ 23. Тақырыбы: Қауын мен Қарбыз. Жолтай Әлмашев 09.10.2013 ж.

1. 
   Жолтай Әлмашевтің «Қауын мен Қарбыз» ертегісін түсініп оқуға, ертегінің негізгі ойын табуға үйрету; тілін , дұрыс сөйлеу қабілетін, ой өрісін дамыту;
   
2. 
   достықты құрметтеуге, ынтымақшылдыққа, сыйластыққа тәрбиелеу, адамгершілікке баулу.
   

Сабағымыз басталды, балаларға пайдалы.

Бәрін ұғып алыңдар, әр сөзге зер салыңдар.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау. Қайнекей Жармағамбетовтың « Ормандағы оқиға» атты ертегісі не жайлы? Қайың мен Қараағаштың қатты ашулануына Тобылғының қандай сөздері әсер етті деп ойлайсың?(шағыстыруы). Қараағаштың қылығы қандай адамды елестетеді? Әңгіменің қай жері саған ерекше әсер етті? Неліктен? Сенің қай ағашқа жаның ашыды? Неліктен?

ІІІ. Өткенді пысықтау: Қазіргі заманда олар қалай өмір сүреді екен? Бұл ертегіден ойыңа не түйдің? Қандай қорытынды пікір айта аласың?

ІҮ. Мақсат қою кезеңі.

1.Сабақтың мақсатын, тақырыбын хабарлау.

2.Жаңа сабаққа даярлық. Балалар, сендер қауын, қарбыз жеп көрдіңдер ме? Оның дәмі қандай? Олар туралы жұмбақ білесіңдер ме?

Ү. Жаңа сабақ. Жолтай Әлмашевтің «Қауын мен Қарбыз» ертегісін түсініп оқу;

сөздік жұмыс:

Түйнек – өсімдіктің өніп шыққан жеміс түйіні.

Тұз тағылары – далада тіршілік ететін жабайы аңдар.

Пәлек – қауын-қарбыздың көлбей өскен өркені.

Сұрақ-жауап:

Қарбыз бен Қауын қандай шешімге келді?

Қауынды кім тауып алады?

Қарт қауынның дәнін не істеді?

Қарбыздың жағдайы не болды?

ҮІ. Білімін тексеру.

1.Бұл ертегіден нені түсіндің?

2. Ертегі қалай басталатынын дәптеріңе жаз.(Ерте- ерте, ертеде, ешкімнің табаны тимеген ен далада Қауын мен Қарбыз жайқалып өсіп тұрыпты...)

3. Қарбыздың жалғыз қалып өкінген жерін ертегіден тауып оқы.

Бүгін қандай тақырып өттік? Нелер жайлы? «Дән – Қауынның жүрегі. Осы өлмесе, ол мәңгі жасайды» дегенді қалай түсінесің? Бұл үзіндіні, яғни Қарбыздың жағдайын оқығанда қандай сезімде болдың?

2. Бағалау .

№ 24.Тақырыбы: Мысалдар. Аққу, Шортан һәм Шаян. Ахмет Байтұрсынұлы.
Мақсаты: 10.10.2013 ж.

1. 
   Қазақ халқының ұлы тұлғасы Ахмет Байтұрсынұлы шығармасының мазмұнымен таныстыра отырып, Мысал жанры туралы түсінік беру;
   
2. 
   оқушының ауызша сөйлеуін, мәнерлеп, түсініп оқуын,өз ойын жүйелі айта білуін, шығарманы талдай алу, шығармашылықпен жұмыс істей білу қабілетін дамыту;
   
3. 
   Ахмет Байтұрсынұлының тұлғасын үлгі ете отырып, мысалдың мазмұнын айқындай келе, ынтымақтастыққа, бірлікке тәрбиелеу.
   

2. Мысал бойынша салынған сурет.

Сабағымыз басталды, балалар. Бәрін ұғып алыңдар, әр сөзге зер салыңдар.

Топқа бөлу шарты: Төрт бұрыш қағазға салынған Аққудың, Шортанның, Шаянның суреттері таратылады. Сол сурет бойынша аққулар бір топқа, шортандар бір топқа, шаяндар бір топқа бірігеді.

Алдын ала әр топқа әр түлі үй тапсырмалары берілген, олар өз сұрақтары төңірегінде жан-жақты ізденіс жүргізіп, оны тірек-үлгілер арқылы, яғни сызбалар салып, соған жазып түсіндіру қажет.

І топ: А. Байтұрсынұлының өмірі.

ІІ топ: А. Байтұрсынұлының мысалдары.

ІІІ топ: А. Байтұрсынұлының өлеңдері.

А. Байтұрсынұлы Крыловтың мысалдарын аударған. Сол аударған мысалдарын «Қырық мысал» деген кітап етіп шығарады. Соның бірі – бүгінгі «Аққу, Шортан һәм Шаян» мысалы.

Абай Құнанбаев, Ахмет Байтұрсынұлы – мысал жанрын қазақ әдебиетіне енгізуші аудармашы-ақындар. Ал сендердің 3-кластағы оқыған «Бидай мен Қаңбақ» мысалының авторы Асқар Тоқмағамбетов – жаңашыл мысалшы. Осы ақын-жазушылардың арқасында мысал жанры – қазақ әдебиетіне еніп, дамып келе жатқан жанр.
( Мұғалімнің мысалды мәнерлеп оқуы, балалардың түсінігін тексеру, нақтылау)

• 
  Балалар, олар қайда өмір сүреді?
  
• 
  Олар не істемек болды?
  
• 
  Олардың жүктері неге қозғалмады?
  
• 
  Ақын бұл кейіпкерлер арқылы қандай адамдарды бейнелеп отыр?
  

• 
  А. Байтұрсынұлының түйінді ойы қай жеде жазылған?
  
• 
  Мысал бізді неге шақырады?
  

1. 
   Бірлік болмай, тірлік болмас.
   

Аққу айтады: – Достар, келіңдер, мына арбаны әуеге тартып шығарайық, - дейді.

Шортан айтады:

– Мұны көлге апарайық, - дейді.

Шаян айтады:

– Жоқ, одан да мұны құмға апарайық.

Автор:

– Сөйтіп үшеуі үш жаққа тартып, арбаны орнынан қозғалта алмайды.»

Қане, қанат жазайық.

Аққу болып ұшайық,

Көлде жүзген балықтай,

Жүзіп, жүзіп алайық.

Қане, айналып, қарайық.