І бөлім. Халық ауыз әдебиеті үлгілері 02. 09. 2013 ж. №1. Сабақтың тақырыбы

Қажымұқан сияқты тағы қандай палуандарды білесің? Осы әңгімеден өзіңе қандай әсер алдың?

1.Сабақтың мақсатын, тақырыбын хабарлау.

2.Жаңа сабаққа даярлық. 2 – 3 класта Шерхан Мұртазаның қандай әңгімесін оқыдық? ( Бала Тұрар) Онда не жайлы оқыдық? (Тұрардың а,б әріптерінің орнына «Аспара, Қызыл Жебе, Көке» деген сөздер жазылғаны жайлы. Тұрардың зерек бала екендігі жайлы. ...). «Интернат қоймасы» деген әңгімесінде «Қызыл Жебе» романынан үзінді, бала Тұрарды ұры атандыру үшін Атамырзаның әрекеті еді.)

Ү. Жаңа сабақ: Кіріспе.

1. Тұрар Рысқұлов жайлы не білесің? Қазақстанда болып жатқан аштық, оның себептері туралы Сталинге ашық хат жазған алғашқы адам Тұрар Рысқұлов еді.

2. Репрессия деген не? (Репрессия – мемлекеттің өз азаматтарына қолданылатын қатаң жазалау шарасы.)

№ 33. Тақырыбы: Құрманғазы. Сәуірбек Бақбергенов. 28.10.2013 ж.

1. 
   Оқушыларға Сәуірбек Бақбергеновтың «Құрманғазы» атты әңгімесі бойынша қазақтың ұлы күйші-композиторы Құрманғазы Сағырбайұлының өмірімен таныстыру, оқып, өздігінен ізденіп жұмыс істеуге баулу,
   
2. 
   байланыстырып сөйлеуге, ойын тұжырымдай білу қасиетін дамыту;
   
3. 
   Отан сүйгіш, елін қорғайтын, өнерін сыйлайтын азамат болуға тәрбиелеу.
   

- Балалар, терезеге қараңдаршы. Далада күн сәулесі жарқырап тұр. Бізге сәулесін шашып тұр. Сәуле сендердің тұла бойларыңа тарап, жандарыңды жадыратып тұр.

- Кәне, айналамызға жылу сыйлайық, жүздеріңнен күннің көзіндей күлкі кетпесін.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

1. Үзіндіде мұғалім картадан қандай елдерді көрсетті? (Азия, Европа, Африка, Америка, Австралия, Антарктида,Россия ). Тұрардың фамилиясы Қырғызбаев болып өзгерген себебін білесің бе? «Сибирь» деген кезде Тұрар неге елең ете қалды? Сахалин аралын неге сұрады деп ойлайсың? Әңгеме соңында жазушы қоңырау сылдыры неге ұқсап кетті деп жазады? Бұл сөздің астарынан не түсіндің?
ІІІ. Үй тапсырмасын пысықтау: Тұрардың көңілі неге жүдеп, мұңайып қалды? Осы әңгімені оқығанда өзіңе қандай әсер алдың?
ІҮ. Мақсат қою кезеңі: 1.Сабақтың мақсатын, тақырыбын хабарлау. 2.Жаңа сабаққа даярлық. Құрманғазы Сағырбайұлы жайлы не білесің? Ол кім?
Ү. Жаңа сабақ:

1. Кіріспе. Құрманғазы Сағырбайұлы – қазақтың ұлы күйші-композиторы. Құрманғазы Сағырбайұлының өмір сүрген уақыты мейлінше қиын кезең еді. Оған «патшаға қарсы халықты үгіттеді» деген кінә тағылып, екі рет тұтқындап, түрмеге жапқан. Күйшінің қатал тағдырдың талқысына түскен бір сәті жазушы Сәуірбек Бақбергеновтің «Құрманғазы» деп аталатын әңгімесінде баяндалады.
2. Әңгімені түсініп, жалғастырып оқу. Түсінгенін әңгімелеу.

3. Сөздік жұмыс.

Күйшінің бұл әңгімесінен оның өмірі жөнінде не түсіндің?

Құрманғазының анасына арнап шығарған күйі қалай аталады?

Бұл күйді қай кезде шығарған?

Күйшіні не үшін тұтқынға алды деп ойлайсың?

2. Құрманғазыны тұтқынға алып, қолын байлаған кездегі Динаның көңіл күйі қандай болғанын мәтіннен тауып оқы. Құрманғазының түрмеге кетердегі сөзін дауыс ырғағына келтіріп оқы. Бұл сөзді оқығанда өзің қандай сезімде болдың?

( - Түрмеде жатып домбыра тартқан не сәнім, оның үстіне ең болмаса домбырама арам қолдары тимесін, алып қал, Кенже, домбыраны! – деді Құрманғазы, - Динаға бер, Динаға! Дина тартсын мен келгенше ...)

1. түсініп оқу

2. Құрманғазы күйлерінің атын дәптеріңе толықтырып жаз.
3. Бағалау.

№ 34. Тақырыбы: Алғашқы көмек. Бедел Тұрсынбаев. 29.10.2013 ж.

1. 
   Оқушыларға Бедел Тұрсынбаевтың «Алғашқы көмек» атты әңгімесі бойынша қазақтың ашаршылық кезіндегі өмірімен таныстыру,
   
2. 
   оқып, өздігінен ізденіп жұмыс істеуге баулу, байланыстырып сөйлеуге, ойын тұжырымдай білу қасиетін дамыту;
   
3. 
   қыйындықтан қорықпайтын, елін қорғайтын, шыншыл азамат болуға тәрбиелеу.
   

Күйшінің бұл әңгімесінен оның өмірі жөнінде не түсіндің?

Құрманғазының анасына арнап шығарған күйі қалай аталады?

Бұл күйді қай кезде шығарған?

Күйшіні не үшін тұтқынға алды деп ойлайсың?
2. Құрманғазыны тұтқынға алып, қолын байлаған кездегі Динаның көңіл күйі қандай болғанын мәтіннен тауып оқы. Құрманғазының түрмеге кетердегі сөзін дауыс ырғағына келтіріп оқы. Бұл сөзді оқығанда өзің қандай сезімде болдың?
ІІІ. Үй тапсырмасын пысықтау: Құрманғазы Кенжеге қандай ақырғы өтініш білдірді? Құрманғазының қандай күйлерін білесің?
ІҮ. Мақсат қою кезеңі:

1.Сабақтың мақсатын, тақырыбын хабарлау.

2.Жаңа сабаққа даярлық.
Ү. Жаңа сабақ:

1. Қазақ халқы қиын кезеңді бастан кешірді. Соның бірі – 1931 – 1932 жылдардағы ашаршылық. Сол нәубет кезеңде үш жарым миллион қазақ халқы аштан қырылды. Ел басына түскен ауыр зұлматтың бір көрінісі Бедел Тұрсынбаевтың төмендегі «Алғашқы көмек» әңгімесімен танысамыз. 2. Мәтінді түсініп, жалғастырып оқу.
3. Сөздік жұмыс.

Нәубет – апат, кесапат, ауыртпалық.

Зұлмат – алапат, ауыр, қиын, зобалаң.

Білте – майшамның тұтатқанда жарық беретін ширатылған талшығы.

Құман – шәугім.

Сықылды – сияқты, тәрізді.
ҮІ.Түсінгендерін тексеру:

1. Әңгімеде автор қай кезеңдегі оқиғаны баяндайды?

«Қансонар» дегенді қалай түсінесің? Ел басындағы ауыртпалықты әңгімедегі қай сөздерден аңғаруға болады?
2. Сол тұсты тауып оқы. ( «Егер әкем түк әкелмесе, сонда біз не болдық?! ... », «Әттең, үстіме киімім бүтін болса, ...»). Мәтіннен баланың әкесі мен шешесіне берген мінездемесін тауып оқы. Егер әкем түк әкелмесе, сонда біз не болдық?! Деген бала ойын ары қарай жалғастырып көр. Не болуы мүмкін деп ойлайсың?

3. Әңгімені бөлімдерге бөліп, әр бөлімге ат қой. (Аңшылыққа даярлық. Әкесін күтуі. Алғашқы көмек. ...).

4. Әңгімеден ашаршылықтың белгілерін танытатын сөздерді тауып, дәптеріңе толықтырып жаз. (... Жыртығын жамау, киімім бүтін болса; шай дейтін шай да жоқ; Талдың кептірген бүршігі, жасыл шөптің қураған жапырағы сықылдыларға ...; қара қазанға құры суды құйып қайнатып отырғалы талай заман болды. ...)
ҮІІ. Қорыту.

1.Әңгіме неліктен «Алғашқы көмек» деп аталған? Еңбектің ең алғашқы қасиетін бала қалай сезінді?
2. Әңгіме мазмұны бойынша мына сөзжұмбақты шеш. «Қансонар» сөзінің мағынасын сөздіктен ізде.
ҮІІІ. Үйге тапсырма: 1. түсініп оқу, сөздікпен жұмыс.
Бағалау.

№ 35. Тақырыбы: Жусан иісі. Сайын Мұратбеков. 30.10.2013 ж.

1. 
   Оқушыларға Сайын Мұратбековтің «Жусан иісі» атты әңгімесі бойынша халықтың басына түскен соғыс жылдардыға ауыртпашылық, жетім қалған балалар өмірімен таныстыру, оқып, өздігінен ізденіп жұмыс істеуге баулу,
   
2. 
   байланыстырып сөйлеуге, ойын тұжырымдай білу қасиетін дамыту;
   
3. 
   қыйындықтан қорықпайтын, елін қорғайтын, шыншыл азамат болуға тәрбиелеу.
   

Көршілеріңе бұрылып, алақандарыңды біріктіріп, жүректеріңнің жылуын беріңдер

Күнге қолдарыңды созыңдар. Күннің жомарт сәулелері ананың нәзік алақанындай аялайды, сипалайды, жылытады. Сиқырлы күн барлық өкпе мен мұңды ерітіп жібереді. Жүрегімізді жылу мен махаббатқа толтырады.

Барлығы: Күн жарығын алақанға салам, Жүрегіме басып ұстай қаламын.

Ізгі әрі нәзік, жарық, мейірімді, Болып кетер сонда дереу жан-жағым.

• 
  Міне, жүрегіміздегі осындай жылумен сабағымызды бастаймыз.
  

Әңгімеде автор қай кезеңдегі оқиғаны баяндайды? «Қансонар» дегенді қалай түсінесің? Ел басындағы ауыртпалықты әңгімедегі қай сөздерден аңғаруға болады? Бала әкесі мен шешесіне қандай мінездеме берді?

Әңгімеден ашаршылықтың белгілерін танытатын қандай сөздерді кездестірдің? (Жыртығын жамау, киімім бүтін болса; шай дейтін шай да жоқ; Талдың кептірген бүршігі, жасыл шөптің қураған жапырағы сықылдыларға ...; қара қазанға құры суды құйып қайнатып отырғалы талай заман болды)
ІІІ. Үй тапсырмасын пысықтау:

Әңгіме неліктен «Алғашқы көмек» деп аталған?

Еңбектің ең алғашқы қасиетін бала қалай сезінді? «Қансонар» сөзінің мағынасын таптың ба?
ІҮ. Мақсат қою кезеңі:

1.Сабақтың мақсатын, тақырыбын хабарлау.

2.Жаңа сабаққа даярлық. Балалар, Ұлы Отан соғысы қай жылдары болды? (1941-945). Ол жайлы не білеміз?
Ү. Жаңа сабақ: 1. Қазақ халқының басынан өткен ауыр кезеңдердің бірі – Ұлы Отан соғысы жылдары. Бұл соғысқа Қазақстаннан бір жарым миллион адам қатысты. Оның 602932 адамы соғыс кезінде қаза тапты. Қаншама бала жетімдіктен, ашаршылықтан зардап шекті. Соның бірі – Сайын Мұратбековтың «Жусан иісі» әңгімесіндегі Аян тағдырымен танысамыз.

2. Оқулықпен жұмыс. 3. Әңгімеде қай кездегі оқиға баяндалады? Қаралы қағаз алған Аян не істеді? Аянмен қоштасқан кезде достарының көңіл күйі қандай болды? Әңгіме неліктен «Жусан иісі» деп аталған? 4. Мына үлгі бойынша қора ішін сипаттаған сөздерді дәптеріңе жаз.

сары су іркілген

Қора іші тұншығардай қапас,тымырсық

тастай қараңғы

ҮІ.Түсінгендерін тексеру: Әңгімені өз ойыңша жалғастыр. Аян бұл күні қайда болуы мүмкін?

ҮІІ. Қорыту. Әңгімеге жоспар жаз.

1. 
   Аянның қаралы қағаз алуы. 2.Аянның өксігі. 3.Қоштасу. 4.Жусанды төбеге оралу. ...
   

№ 36. Тақырыбы: Дегелеңдегі жарылыс. Асқар Алтай. 31.10.2013 ж.

1. 
   Оқушыларға Асқар Алтайдың «Дегелеңдегі жарылыс» атты әңгімесі бойынша қазақтың басына түскен Семей өңіріндегі ядролық жарылыс жайлы таныстыру, оқып, өздігінен ізденіп жұмыс істеуге баулу,
   
2. 
   байланыстырып сөйлеуге, ойын тұжырымдай білу қасиетін дамыту;
   
3. 
   қыйындықтан қорықпайтын, елін қорғайтын, шыншыл азамат болуға тәрбиелеу.
   

Аянмен қоштасқан кезде достарының көңіл күйі қандай болды? Әңгіме неліктен «Жусан иісі» деп аталған?

Сенің Аянға жазған хатыңды оқышы? Осы оқиғаға сенің көз қарасың?

1.Сабақтың мақсатын, тақырыбын хабарлау.

2. Жаңа сабаққа даярлық. Балалар, сендер Семейдегі ядролық жарылыс туралы не естігендерің бар?

Ү. Жаңа сабақ: 1. Кіріспе.

Кеңес Одағы 1949 жылдан бастап қырық жылдай уақыт бойы Семей өңірінде ядролық қаруды сынақтан өткізді. Бұл сынақтан 300 мыңдай адам зардап шекті.

Ядролық жарылыс кезіндегі аласапыран оқиғалар белгілі жазушы Асқар Алтайдың «Дегелеңдегі жарылыс» атты әңгімесінен білеміз. 2. Оқулықпен жұмыс. Оқиғаны түсініп, жалғастырып оқу, түсінгенін айту, теріп оқу.

3. Сөздік жұмыс.

1. 
   Оқушыларға Әнуар Жапаровтың «Қазына көтерген бала» атты әңгімесі бойынша қазақтың аса көрнекті геолог-ғалымы әрі қоғам қайраткері Қаныш Сәтбаевтың өмірімен таныстыру,
   
2. 
   оқып, өздігінен ізденіп жұмыс істеуге баулу, байланыстырып сөйлеуге, ойын тұжырымдай білу қасиетін дамыту;
   
3. 
   қыйындықтан қорықпайтын, елін қорғайтын, ізденімпаз азамат болуға тәрбиелеу.
   

Сабағымыз басталды, балаларға пайдалы.

Бәрін ұғып алыңдар, әр сөзге зер салыңдар.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

1. Бұл оқиға қай кезде болған деп ойлайсың? Балалар Қажымұратқа неге қызыға да қарайтын еді? Қажымұрат пен Айтуар Абыралы тауына не үшін барды? Дегелең үстінде жарылған не нәрсе? (Ядролық бомба). Осы жарылыстың әсерінен Қажымұрат қандай жағдайға душар болды?
ІІІ. Үй тапсырмасын пысықтау: Қажымұрат пен Айтуардың орнында болсаң, жарылыс кезінде не істер едің? Әңгіме саған қалай әсер етті? Бұл үзіндіні оқыған кезде қандай ойда болдың? Қажымұратқа жазған хатың жайлы не аитар едің? Әңгімені өз ойыңмен қалай аяқтар едің?
ІҮ. Мақсат қою кезеңі:

1.Сабақтың мақсатын, тақырыбын хабарлау.

2.Жаңа сабаққа даярлық. Қаныш Сәтбаев туралы не білесің?
Ү. Жаңа сабақ: 1. Кіріспе.
Қаныш Сәтбаев – қазақтың аса көрнекті геолог-ғалым әрі қоғам қайраткері. Ол Жезқазған, Қарағанды, Алтай жер аймақтарын ашқан.

Жазушы Әнуар Жапаровтың төмендегі «Қазына көтерген бала» әңгімесін оқып, ғалымның өзіне тән бір ерекшелігімен танысамыз. 2. Оқулықпен жұмыс. Мәтінді түсініп, жалғастырып оқу. Әр азат жолды жеке түсіндіріп айту. Рөлге бөліп оқу. 3. Сөздік жұмыс. Геолог – жер құрылысы мен қабатын және ондағы пайдалы қазбаларды табумен айналысатын ғалым.
ҮІ.Түсінгендерін тексеру:

1. Әңгімедегі Қаныш деп отырған бала кім? Ол туралы не білесің? Балалар қапшықтың ішінде не бар деп ойлады? Қаныштың ұстазы кім? Ол суретті көргенде қандай ойда болды? 2. Қаныш қандай бала болғанын мәтінге және кестеге сүйеніп жаз.

Қаныш қандай бала болған?	Дәлел

ҮІІ. Қорыту. Әңгіме неліктен «Қазына көтерген бала» деп аталған? Қаныштың салған суретін көз алдыңа елестету арқылы салып көр.

ҮІІІ. Үйге тапсырма: 1. түсініп оқу, сурет салу.

2. Бағалау.

1. 
   Оқушылардың бір тоқсан бойы алған білімін тұжырымдау, ой қорытындысын жасау арқылы баланың ойын нақтылау, өздігінен ізденіп жұмыс істеуге баулу,
   
2. 
   жазбаша байланыстырып сөйлеуге, жазбаша тілін қалыптастыру, мәтіннің мазмұнын, негізгі кезеңдерін қалдырмай жазуға үйрету;
   
3. 
   логикалық ойлау қабілетін, есте сақтау, зейінін жетілдіру.
   

Күнге қолдарыңды созыңдар. Күннің жомарт сәулелері ананың нәзік алақанындай аялайды, сипалайды, жылытады.Сиқырлы күн барлық өкпе мен мұңды ерітіп жібереді. Жүрегімізді жылу мен махаббатқа толтырады.

Барлығы: Күн жарығын алақанға саламын,

Жүрегіме басып ұстай қаламын.

Ізгі әрі нәзік, жарық, мейірімді,

Болып кетер сонда дереу жан-жағым.

-Міне, жүрегіміздегі осындай жылумен бүгінгі сабағымызда «Білгенімізді қайталаймыз!» деген мақсатпен жұмыс істейміз.
Ү. Қайталау.

1. Жұптық жұмыс. (үлестірме карточкасы бойынша).
1. Халық ауыз әдебиетіне мыналар жатады:

1) ертегілер; 2) батырлар жыры; 3) аңыз; 4) бесік жыры; 5) жұмбақ - жаңылтпаш; 6) айтыс; 7) төрт түлік туралы жырлар; 8) мысалдар; 9) мақал-мәтелдер; 10) шешендік сөздер.

«

Батырлар жыры - еліміз бен жерімізді сыртқы жаудан қорғап қалған ержүрек батырлар туралы ауызша шығарылған жыр үлгісі. Оларды жыршылар ұрпақтан ұрпаққа жеткізіп отырған»

1) «Ер Тарғын» жыры; 2) «Қамбар батыр» жыры; 3) «Қобыланды батыр» жыры; 4) «Алпамыс батыр» жыры; 5) «Батыр бала Бөген мен Шұбар ат».

1. Бірлік болмай, тірлік болмас. «Аққу, Шортан һәм Шаян»

2. Күлме босқа, келер басқа. «Арыстан мен Тышқан»
9). Мына суреттерге қарап, оларға қатысты мысалдың және кейіпкерлерінің атын ата.

1). Аққу, Шортан һәм Шаян; 2) Ара мен шыбын; 3). Арыстан мен тышқан; 4). Шыбын мен көбелек.

... мен Тышқанмын. Бір күні ұйықтап жатқан Арыстанға кез болдым...

А) Ормандағы оқиға Б) Ең жақын кім адамға

Ә) Аққу, Шортан һәм Шаян В) Қарабатыр