а) дау, қаулы, атақ, дәреже, қылмыс, тонау, жала, нұсқау, қарау, асырау, қорғау, өсиет, тексеру, құжат, құқық т.б. ә)

Күрделі құрамды терминдерге мысалдар а) жатақхана, алыпсатарлық, сенімхат, т.б. ә) сенімхаттың мерзімі, Кеңес үкіметі, ортақ міндеттеме, қылмыс құрамы, қылмысқа қатысу, ортақ талап, бірлескен қызмет (бұл – совместная деятельность сөзінің аудармасы ретінде алынған . Дұрысы: "бірлескен әрекет” болу керек, б) қызметтік тұрғын жайлар, орман қорғау жүйесі, туу туралы куәлік, бау өсіру серіктігі, в) суды өз бетімен пайдалану , лауазымды адамның атағын өз бетімен иелену, өз бетімен пішен шабу, сот ісін жүргізуге қатысушы тілмәш, жасы толмаған адам жөніндегі үкімнің орындалуына кейінге қалдыру т.б.

Заң терминдерінің жасалуының енді бір көзі кірме сөздердің терминдік мән алуы не болмаса басқа тілдердегі дайын термндердің қазақ тілінде де солай қызметте жұмсалуы болып табылады. Осы негізінде қалыптасқан заң терминдері орыс тілінен, орыс тілдері арқылы да батыс европа тілдерінен және араб, иран тілерінен келген, қытай тілінен ауысқан заң терминдері де бар. Мысалы заң сөзі қазақ тіліне қытай тілінен ауысса, виндикация, виза, браконьер, атташ, арбирт, баланс, т.б. орыс тілінен енген терминдер. Енді бір тоб заң терминдері араб, иран, тілерінен ауысқан: заңдық ұғымды білдіретін мизам, жамиғат, куә, мүдде, арыз, қарар, рәсім сөздер қазақ тілінен ертеден-ақ белгілі. Мысалы: рәсім тілімізге екі мағынада енген болу керек: сурет –сызылған жоспар, жоба және ереже, дәстүр, салт, /25.51/. Осының соңғысы (ереже, дәстүр, салт) құқықтық мағынада жасалған. Араб тілінен ауысқан даулет сөзінің де бір мағынасы бар да,”айқап” қолданған мемлекет, мемлелеттік даулет думасы мағыналары енбей қалған”, - дейді Ө.Айтбеав. Мұнда да соңғы мағынасы заңдық ұғымды білдіріп тұр. Осы арада ескертетін бір жай қытай, араб тілдерінен енген заң терминдері басқа тілдерден ауысқан терминдердей емес, қазақ тіліне сіңісіп кеткен, олардың көбісін қазақтың төл сөздерінен айырып алудың өзі қиын. Бұлардың бірқатарының қолданылу аясы тарылып архаизмдене бастаған. Мысалы, бұл күнде ”заң” сөзінің тілімізге бір кезде қытай тілінен ауысқанын арнайы зерттеу арқылы ғана біліп отырамыз. Өйткені оның ана тілімізге сіңісіп кеткендігі сонша – ол негізгі сөздік қорға өтіп, жаң ұғымды білдіретін неологизмдер жасауға ұйытқы болды (заң –заңдық заңгер, заңшыл, заңқой, заңды, заңдылық, ата заң, әділ заң, қылмыстық заң, ұлы заң, т.б)

Сонымен бірге, тіліміздегі төл атаулар сияқты бұл да терминдік ұғымды білдіретін мағынасынан бөлек мәнде жалпыхалықтық лексикадан орын алған және жиі қолданылады (”оның айтқаны біз үшін заң”, - дегенді ”заң шығарушы органдар” – дегендегі ”заң” сөздерін салыстырсақ). Сондай-ақ аоаб тілінен енген , құқықтық ұғымда жұмсалып жүрген "куә”, "күнә”, "кінә” сөздері жайында да осыны айтуға болады. Осының өзі тілімізге шығыс тілдерінен ауысып келген кірме терминдердің батыс тілдерінен кірген сөздерден бұрын келгендігін көрсетеді. Бұл кезде ана тіліміздің заң терминдерінің қатарына араб, иран сөздерінің ауысуы тоқталғаны белгілі. Бұл туралы Ө.Айтбаев былай дейді: ”Ал араб, иран тілдерінің ықпалы бұдан мүлде өзгеше. Бұл халықтар мен қазақ халқының арасында тікелей қарым-қатынас болған жоқ. Әрине кейбір рулардың ерте замандарда бұл халықтармен байланысы болғанымен кейінгі кезеңде, тіпті ортағасырлық дәуірде, қазақтың халық болып қалыптасқан кезінен бері тікелей қарым-қатынастың болмағаны айқын. Араб, иран тілдерінің қазақ тіліне тигізетін әсері тікелей сөз алу емес, ол екі түрлі : бірі – қазақ халқы жеке жұрт болып бөлінбей тұрған кездегі тигізетін әсер-ықпалының қалдығы немесе орта ғасырдағы түркі әдеби тілінің әсері екендігі – кейінгі кезеңдерде көбіне дін, діни оқумен байланысты көрші отырған түркі халықтарының тілдері арқылы сіңісіп байырғы сөздер қатарына қосылды.”/27. 42/. Сөйтіп араб,иран тілдерінен енген терминдердің ана тілімізде төл сөзіндей болып сіңісіп кетуінің екі түрлі себебін айтуға болады: бірі – олардың тілімізге өте ертеде кіруі болса, екіншісі – бұл сөздердің ана тілімізге тікелей ауыспай, басқа түркі тілдері арқылы ауысуы.

Заң терминдерінің қалыптасу және даму жолдары әлеуметтік өмірдегі болып жатқан әр түрлі экономикалық, мәдениет, тұрмыстық, құқықтық өзгерістермен байланысты екендігі анықталды.

Қазақ тіліндегі заң терминдер жүйесінің ғылыми термин ретінде қалыптасуын, зертелуін кеңес дәуірімен байланыстыра отырып, оның бастауының өзі ерте дәуірлерде болғандығын көруге болады.

Қазан төңкерісіне дейін қазақ тілі лексикасында заңдық ұғымды білдіретін сөздер болды, дегенмен, олар ана тіліміздің лексикалық құрамынан белгілі жүйеге негізделген терминдік топ құра алмады, оған әлеуметтік жағдайда жоқ еді. Яғни, қүұқықтық мекемелер, ғылым мен құқықтық оқу орындары.

Қазақ терминологиясының басқа саласы сияқты заң терминдерінің де ерекше қарқынмен қалыптасып дамуы Қазан төңкерісінен кейін бооды деуге болады. Оған сол кездегі ел өмірінде болған тарихи жағдайлардың әсері зор болды.

Қазақ терминологиясының заңдылықтары мен негізгі принциптерін жасауда тіл мамандарының үлкен маңызы болды.

Тіл бүгінгі деңгейіне жету жолы оның тарихына толығу, толысудың әрбір кезеңіне лайықты із қалдырып, сан түрлі жолдармен дамығандығын көреміз. Демек, қазақ терминологиясының қалыптасу жүйесі және даму тарихы әр түрлі кезеңдерді басынан кешірген деп айта аламыз.