Жасампаздық қиырында

Кіші әлем жүйесінен біршама қашықтыкка шыққан соң кеме қабырғасынын сыртында пайда болған ақаулар тездетіп түзетілді. Бір ғана жүйенің өзі істен шыққанда, кеме қабырғасының сыртында ойық пайда болып, оның тереңі саңылауға жалғасқанда не жағдай болатынын ғарышкерлер жақсы біледі. Егер кеме ақауы жерде болса онда ауа, су мен тамақ жөнінен ешқандай да қорқыныш болмас еді. Жануарлар мен құстар әлемі жөнінде де еш әңгіме қозғалмайды. Ал кеме ішінде бәрі де есептеулі. Мұнда артық та, кем де ештеме жоқ. Сондықтан да мұнда байқамсыздық деген ешқашан да, ешбір сәтте орын алмауға тиісті. Бұдан біраз уақыт бұрын ғана бал араларындай болып кемені қаптай қоршап, кемеге тырс-тырс соғылған кіші әлемнің кемелерінің әрекеттері де ізсіз қалмаған. Ол кемелердің кейбіреулері, тіпті, »Ақлағылдың» сыртқы антенна жүйелері мен жарық жұлдыздардан энергия алатын жүйелерін де шамалы зақымдаған. Бұл да ойламайтын, сескенбейтін жағдай емес-ті. Өздері қанша алып, мықты, саналы, айлалы болса да ең кішкентай деген адамдардың өздерінен де сескенулеріне тура келген. Оның басты себебі, көздің қарашығындай сақтауды керек ететін «Ақлағыл» еді. Ол ғалым- ғарышкерлердің ендігі өмірі, үміті мен болашағы.

Кіші әлем ғаламшарларынан қажетті қашықтыққа жеткен соң сол мандаты тіршіліксіз шағын ғаламшардың бетіне қону көзделді. Қанша шебер болса да биороботтар саналы адамдардың өздеріндей жол тапқыш емес. Олар алдын ала «миларына» жазылған бағдарламаны ғана бұлжытпай орындайды. Ондай тапсырма берілмесе, адам қаңқа сүйегіндей болып қаңқайып, қозғалмай тұрады да қалады. Бұл ғарышкерлердің қай қайсысына да жақсы белгілі жайт. Шағын ғаламшарға қонуға бет алудың бір себебі де соларға байланысты еді. Тәкен де, Сәрсенбі де, Азамат та, Жақан мен Сейдолла да енді тынымсыз әрекетте. Егер Жерде, оның төңірегіндегі кеңістікте болса, дәл осылай әбіржімес еді. Кемеден ақау табыла қалса, Жерден көмекке басқа кемелер келмек. Ал мына жағдай одан мүлдем бөлек. Бұл кеме алты ғарышкердің жеке-дара ғаламшарындай да болып кеткен. Олай сезінбеске амалдары да жоқ. Кеменің қабырғасының әр жеріне тиген дене ғарышкерлердің өз денелеріне тиген заттай ауыр әсер етеді. .

Сол жарақаттарды түзеу, жөндеу үшін келеді тіршішксіз ғаламшарға. Бұл шешімнің өзі де оңайға соқпаған. Бір жағынан әлгілердің тынымсыз шабуылынан алыстаудың да әрекеті бұл. Әрине, шындаса, ғарышкерлер кемедегі аса қуатты қарулармен ол кемелер түгілі олардың ғаламшарын да тұтастай әп-сәтте жоқ ете алады. Бірақ олай күш сынасу үшін де күш тендігі керек. Титтей бала мен таудай балуан ешқашан да белдесе алмаса керек. Бұл да соған ұқсас көрініс. Бір бірімен жауласатын елдер де даму жағынан бір біріне шамалас келеді. Ал бір жағы аса күшті болып, екінші жағы әлсіз келсе, ол әділ соғыс саналмайды. Мына жағдайда да әлсіздерге күш көрсетіп, оларды қырып-жойып мәз болуга еш негіз жоқты. Оның үстіне ғалым-ғарышкерлердің басты мақсаттары олармен күш сынасу, соғысу немесе оларды дүние әлемінен жойып жіберу емес, қайта жолын тауып олармен тілдесу, саналы қарым-қатынас орнату, жетістіктері мен кемшіліктерін танып-білу. Міне, Жерден ұшып шыққалы бергі көздегендері.

Кіші әлем ғаламшарлары көз ұшында қалып, көздеген тіршіліксіз ғаламшарға мейлінше жақындаған кезде кеменің негізгі тежеу жүйелері іске қосылды. Ғаламшар сырттай таныс еді. Осы кіші әлемге қарай ұшып келе жатқанда Егіздер жүйесінде көзге түскен мұны арнайы белгімен белгілеп қойған. «Ғаламшардың даласы Айдың даласынан аумаған тақыр екен. Онда көретін ештеме де жоқ» деп елемеген еді кезінде ғарышкерлер. Енді міне, оған бас июлеріне тура келген. Ғаламшардың тартылыс өрісі әлсіздеу болғандықтан кемені тежеуге оншалықты күш түскен жоқ. Кеме алдын ала жоспарланған ұшу жолымен келген бойда ғаламшарды бір-екі рет қана айналып ұшып төмен қарай құлдилап жөнелді. Жұлдызаралық кеменің ұшуы да, қонуы да Жердегі әуе кемелерінің ұшуы мен қонуы сияқты жүзеге асатындықтан пәлендей қатты қозғалыс та, сілкініс те байқалмады. Кеме бейнебір ертегідегі Самұрық құстай болып қалықтап төмендеп келеді. Ғаламшардың бар бет-бейнесі ғарышкерлердің көз алдарында. Енді ғарышкерлер бір сәтте көз алдарына Жердің жалғыз табиғи серігі — Айды әкелген. Сол Айға қайта жетуді де армандап қойды іштерінен. Өйткені, Ай дегендері - Жер, Жер дегендері - ел. Ай мен Жердің арасы жап-жақын. Ал мынандай жұлдызаралық кеме үшін ол екі аралық тіпті де ештеме емес. Егер бұл Ай болса, Жерге жеткен болар еді ендігі бәрі де. Бірақ олай болмай тұр. Бұл Ай дегендері Егіздер шоқжұлдызындағы тіршіліксіз бір шағын ғаламшар ғана.

Соның өзінде де енді бұл ғаламшар ғарышкерлерге Жердей ыстық көрініп те кетті. Әрқайсысы оған иллюминатор арқылы да, алдарындағы экран арқылы да мұқият қараумен отыр. Ғаламшар беті жап-жарық болғанымен, аспаны Ай аспаны сияқты қараңғы. Ғаламшар бетін Ақлағылдың сәулесі жарықтандырып тұр. Ол да Күн жүйесіндегі Күннен аумайды. Басқа көріністер де соған ұқсас. Тәкен бұл көріністерді әбден байқап-бағдарлап алғаннан кейін сәл толқып;

- Қараңдаршы, жігітгер, ана жоталар, ана қазаншұңкырлар өзіміздің Айымыздың табиғатын көзге елестетеді екен! Ішімізден өз Айымызға келіп қондық дейікші! Солай елестетейік, көзімізге! Оның өзі де бізге үлкен жұбаныш болар!

- Қонуға таяп қалдық! - деді сол кезде астрофизик Сәрсенбі.

- Жайпауыттау жерді танда! - деп Тәкен жан жағына қарап-қарап қояды.

- Мына бір тегістікті көздеп келемін! - деді Сәрсенбі.

- Дұрыс. Айнала-төңірегі жақсы көрінетін жер керек!

- Тегіс жер кемеміздің қонуына да қауіпсіз! - деп үн қосты геолог Азамат.

- Мынандай шетсіз, шексіз Ғаламда осындай кеме табаны тиетін ғаламшардың болғанына да шүкір дейікші, - деп қойды философ Сейдолла, - әйтпесе, жаңағы кіші әлемдегілерден де қиын бір жағдаиға душар болар ма едік.

Ол өзінің де жаны бap _ деп Тәкен иллюминатордан сыртқа үңілді.

Осыдан кейін ғаламшарға мейлінше таяп қалған кеменің оның бетімен жанасу жағы қарастырылды. Ұшу жылдамдығы барынша азайтылды. Кеме енді қалықтап ұшудан тік төмендеп қону мәнеріне ауысты. Өйтпеске шара жоқ. Ғаламшарда ешкім де өздеріне арнап ғарыш айлағын жасап қоймаған. Ғарыш айлағы түгілі, мұнда ауа мен су да қалмаған. Ғарышкерлер қайда барса да осындай тапшылыққа тап болатындарына сәл де болса ренжіп те алған. Бірақ ол арыздарын кімге айтпақ? Жермен болса да телебайланыс әлдеқашан үзілген. Енді өздері. Тек өздері ғана. Кеңістікте олай да, былай да жылжып көшіп жүрген бір шағын ел сияқты. Ел болмай қайтсін, өздерінен басқа сөйлесетін, сыйласатын, көмек беріп, көмек сұрайтын үлкендігі жағынан да, сыйластығы жағынан да өздерімен теңдес жан баласы болмаса.

— Мына жер өзі тап Айдағы Дауыл мұхиты делінетін аймақты еске салады екен, — деп қойды кеме ғаламшар бетімен жанасып, қозғалтқыштар сөндіріліп, іште тыныштық орнағанда Тәкен тершіген маңдайын оң алақанының қырымен жайымен ғана сүртіп қойып.

- Оныңыз рас, — деп қолдады оны Сәрсенбі, — жыпырлаған қазаншұңқыр - кратерлері де соған келеді!

- Бедерінде де көптеген ұқсастықтар бар, - деп Азамат та ойын білдірді.

- Жарайды, жігіттер, енді уақыт жоғалтпай іске кіріселік, - деді енді Тәкен орнынан тұрып, - кемедегі анау-мынау ақауларды ұшу барысында-ақ түзедік! Енді кеме қабырғасының сыртын жөндеуіміз керек. Тек сақ болайық. Бұл ғаламшар біздің соңғы аялдамамыз емес. Негізгі сапарымыз әлі алда.

- Түсіндік, - деді оған жалт қараған Жақан, — мен бұл ғаламшардан манадан бері-ақ тірішілік көзін іздеп блемін. «Үмітсіз — сайтан» демейтін бе еді, халқымыз. Мұның бар табиғатын кемедегі автомат жүйелер арқылы алдын ала біліп, одан көріп отырдым да, үмітімді де үзген жоқпын. Өз көзіме өзім сенбеймін, енді. Осыншама кең Ғаламда Жеріміз сияқты үлкен бір тіршілікті ғаламшардың кез болмағанына қынжыламын. Сонда Жерде ертеректе өмір сүрген кейбір ғалымдардың Жер Ғаламдағы жалғыз тіршілікті ғаламшар деген тұжырымдарының шынымен-ақ дәл болып шыққаны ма?

- Неге олай дейсің? — деп елең ете түсті бұл сөзге Тәкен, - өзіміз иелерінің шабуылын көрген кіші әлемдегі ғаламшар ше? Мына қолымызда жүрген ұлудай адам ше?

- Біз Жердегі шөп-шөптің бастарында жабысып тұратын, жаңбырлы күндері жыпырлап шығатын, ал күн ысығанда тақтай мен темір қаңылтырдың астына жиналатын ұлулармен тіл табысып көріп пе едік? Әрине, жоқ. Менің арманым өзіміздің Жер сияқты ғаламшар мен өзіміз сияқты адамдар еді.

- Мен сені түсініп тұрмын. - Тәкен ұлудай адамға бір қарап алды, - бұларды не деп кінәламақпыз? Табиғат осылай жаратса, не шара? Басқа түскенді көреміз де. Ал енді қарап отырудың реті жоқ. Іске кірісейік.

Осы сөзден кейін ғарышкерлер кеме сыртындағы ақауларды түзеуге бет қойды. Іштегі микроатмосфералық жүйелерді мұқият тексеріп шыққаннан кейін Тәкен өзі бастап, кеменің сыртқа шығар есігін ашты. Расында да ғаламшар табиғаты Ай табиғатынан еш аумайды екен. Аспаны қарайып тұр. «Ақлағыл» батысқа қарай ойысқан сайын ғаламшар бетіндегі тастар мен қазаншұңқырлардың көлеңкелері бірте-бірте ұзарып барады. Егер бәрі де балалық шақтарына оралған болса, онда ол көлеңкеде жасырынбақ ойнаудан да тайынбас еді. Өкінішке орай ол балалық балдәурен алыста қалған. Оған енді қайтып оралу деген де жоқ. Ғарышкерлер ғаламшардың табиғатына көз жүгірте тұрып осындай да ойға шомған бір сәт. Бала кездерінде Жердің жалғыз табиғи серігі Айда талай рет болған. Сол кездің өзінде-ақ Айдың талай аймақтары игерілген еді. Ғарыштық базалар деген көп. Ай ғарыш айлағына Жерден ұшып келіп қонып жатқан, одан Жерге қарай ұшып кетіп жатқан түрлі пішінді ғаламшараралық кемелерде тыным жоқ-ты. Ай топырағынан оттегі өндіретін, су шығатын терең құдық бұрғылайтын қуатты да күрделі қондырғылардың тынымсыз қимыл- қозғалыстары да Ай бетіне қайта тіршілік орнағандай ғажайып көрініс беретін. Сонда Тәкен мен Сәрсенбінің жолы бір түсіп, Айда бірге болғандары бар. Сол кездегі Ай табиғатынан алған әсерлері әлі күнге дейін көз алдарынан кеткен емес. Сол арман белесіне ілесіп, енді міне, екеуі осындай дәрежеге жетті. Ғарышкер болды. Енді міне, қиыр кеңістікте тап сол Ай сияқты бір ғажайып аспан денесінің үстінде тұр.

Тәкен сәлден соң ойдан аралып, кеме тепкішегімен жайлап, абайлап төмен түсті. Әлі де тып-тыныш. Мұндай тыныштықты көптен бері көрмеген Тәкеннің де, басқалардың да қос құлақтары тас бітеліп қалғандай болды. Аспандағы жұлдыздар болса да үнсіз. Тап бір Жерден қарағандағьщай. Айырмасы, мұнда атмосфера жоқ. Сондықтан да жұлдыздардың көбі жыпылықтамайды. Тек айнымалы-тұтылмалылары ғана өз табиғатын танытады. Олардың бәрі де тіршіліктің бір белгісіндей болып көрінеді. Егер сол жұлдыздар белгі бермесе, мына күллі Ғалам кеңістігінен көңіл құлазыған да болар еді. Енді ғалым-ғарышкерлер алыстағы ақ дақтай ғана болып көрініп тұрған кіші әлемге де назар аудара түсті. Олардағы ғалам шарларда өмір сүріп жатқан ұлудай адамдарды да көз алдарына әкелген. Осы кезге дейін ол ақ даққа кім көңіл аударыпты. Ғаламда не көп, газ бен тозаң, тұмандық көп. Олардың бәрінен тіршілік нышанын көзге елестету еш мүмкін емес. Ал мына ақ дақтай ғана болып көрініп тұрған аумақта ұлудай адамдардың ғаламшарлары бар. Олар өздерімен өздері болып жатқан бір әлем. Соншалықты кішкентайлықтарына қарамастан олар да күллі әлемді танып-білуге талпынады. Кемедегі ұлудай адам да сол әрекеттердің тірі куәгеріндей еді.

Ғалым-ғарышкерлер айнала-төңірек пен айнала-дүниені асықпай барлап болған соң назарларын кеменің сырт қабырғасына аударды. Ұлудай адамдардың шабуылдары бос кетпепті. Кеме қабырғасының біраз жерлері ойылған. Түрлі мақсатқа қолданылатын антенналардың кейбіреулері сынуға сәл-ақ тұр. Көп нәрсе бүлінген. Тәкен осыларды көре сала бұл ғаламшардың кезіккеніне, екінші аялдаманың өздерін құтқарып қалғанына ішінен шүкіршілік жасады. Ал бұл ғаламшар кезікпегенде ақауларды қалай жөндер еді. Егіздердегі Ақлағыл жұлдызы маңынан өз денесінен жарық шығармайтын аспан денелерінің болғаны қандай жақсы болды. Саф ауасын жұтып, суын ішіп, жасыл жайлауында аунап-қунайтын Жердей ғаламшар болмаса да, табан тіреп, кеме ішінен шығып, бой жазып, серуен құратын осындай аспан денесінің болғаны да бір қуаныш еді. Ғалым- ғарышкерлер кеменің сыртқа шығар тепкішегінде, одан соң кеменің төңірегінде тұрып айнала-төңіректі осылайша ұзақ тамашалауларының басты себебі де сол еркіндікті аңсап, шектеуліліктен жалыққандықтың белгісі болатын.

Енді олар жөндеу ісіне кірісіп кетті. Мұнда кемені егжей-тегжейлі тексеріп, ақауын тез түзеп, »Бәрі дұрыс болды. Енді қайта ұшуға болады» деп мәлімет беретін ғарыш кемелері механигі мен инженері жоқ. Бәрі де кеме жүйелерін жақсы біледі, кез келген жерін оңай жөндей алады. Қай қайсысы да қажет кезде кемені шебер басқара алады. «Жігітке жеті өнер де аз» деген мақал да тап осы ғарышкерлерге арналып айтыла салғандай. Сапар барысында нелер қиындықтардың кездесуі әбден мүмкін. Бұл болашақтың ісі. Ал осы кезге дейін ғарышкерлер біршама қиындық пен қатерді бастарынан өткеріп те үлгерді. Қиындық деген әлі алда да кездеспек. Сондықтан да ғарышкерлер қашан да ондай іске дайын. Қазір де әрқайсысы кеменің қабырғасының сыртындағы ақауларды түзеуге ерекше бөлек күш жұмсап та жүр.

Бірі кеменің үстіне шығып, екіншісі жөндеу жұмыстарын жүргізуге қажетті құрал-саймандарды жеткізіп, қарабалас іске кірісіп те кеткен. Кеме қабырғасындағы күрделі жөндеу-түзеу жұмыстарында ыңғайсыз жағдай туғанда қол ұшын беретін роботтар мен робот-манипуляторлар да қарап қалған жоқ. Олар мұндай тыныш тұрғанда ғана емес, кеме жұлдызаралық жолда қатты зымырап ұшып кетіп бара жатқан кезде де анау-мынау майда жөндеу жұмыстарын жасай алады. Ал мына жасалынып жатқан жөндеу жұмысы оларға жеңіл. Ғалым-ғарышкерлердің қолдары мен саусақтарының әлі келмей қалатын тұстарда да роботтар көмекке дайын. Салмағы ауыр ұзын антенналар мен Күн панельдерінің ақауларын солар түзеді. Ал кеме қабырғасының ойылған жерлерін ғарышкерлердің өздері жөндеген.

Көп уақыттан бері алапат кеменің ішінен шықпай, кеменің ұшу бағытын үнемі бақылап, күнкестемен тамақтанып, демалып, ұйықтап үйренген ғарышкерлерге мына ғаламшардағы кеме жөндеу ісі қанша дегенмен де біршама ауыр соқты. Қанша дегенмен де уақыт айырмашьшығы адам организміне бөлек әсер береді. Кеме ішіндегі уақыт баяулап, тіпті, тоқтауға таяғандай болып кетсе, енді мына ғаламшардағы уақыт ұстатар емес. Қайта мұндағы уақыттың Жердегі тәуліктік уақытпен сәйкес келгені жақсы болды. Мұнан бұрын алғаш рет аялдаған Қызғылт ғаламшардың кейбір көріністері осыған ұқсас еді. Тек онда сиректеу болса да атмосфера бар-тын. Ал мына ғаламшар тіпті «жалаңаш». Бірақ солай бола тұрса да ғарышкерлер үшін бүл үлкен пана. Ең бастысы аяқ басып жүретін қыратты жер бар. Көретін көкжиек, тау мен тас, тегістік пен ойпат көп. Соның бәрі де ғарышкерлерге демеу-тін.

Ғалым-ғарышкерлер кеме қабырғасының сырт жағындағы майысқан жерлер мен ондағы құрылғылардың ақауларын түзеп бітуге де таяған. Осы аралықта кемедегі ұлудай адам да сыртқа шығып кеткен еді. Ол үшін бұл ғаламшардың табиғаты шексіз бір әлем. Солай бола тұрса да ол да дымқыл тартқан топыраққа өзінің денетұрқына сай ізін қалдыруға тырысады. Бұл жарық дүниеге келген кез келген саналы адам баласы өзінің уақытша ғана бір рет ғұмыр кешетінін білетіндіктен қалай дегенде де соңына бір із қалдыруға тырысады. Бұл кез келген адам баласының психологиясына сіңген бұлжымас қасиет те. Адам баласы өзінің соңына ұрпағы мен жақсы ісін қалдырады. Оның бұл жарық та жылы дүниедегі негізгі ісі де соны-сен мазмұндалады. Сол сияқты мына ұлудай адамның да өзіндік мақсаты, жоспары мен ойы бар. Тек оның ішкі құпия-сырын ашып алу қиын іс. Кеме ішінде де ол өздерімен бірге болған уақыттың ішінде әлі де болса да көптеген нәрсенің құпиясын аша алған жоқ ғарышкерлер. Ол тіпті, кіші ғаламшардың тұрғындары - ұлудай адамдар әскери ғарыш кемелерімен алапат кемеге шабуыл жасаған кезде де көп нәрсені айта алған жоқ. Өзі ұлудай болса, не көмек бере алсын. Ғарышкерлер ол жағын да ескерген. Бар мәселе күште емес еді. «Білекті бірді, білімді мынды жеңеді» деп халық бекерден бекер сөз қозғамаса керек. Осындай жұлдызаралық алапат кемеге мініп алып Ғаламды шарлап жүргендері де сол білімнің арқасы емес пе еді.

Ғалым-ғарышкерлер ұлудай адамды кезек-кезек алақандарында ұстап, кеме қабырғасының сыртындағы ақауларды оған көрсетіп, онымен пікірлескендей бір сыңай да танытқан. Ол да талай нәрсені біледі, жақсы түсінеді. Адамның бір саусағынан ғана мерт болатынын да сезеді. Өзінше бөлек жүруге тырысады. Бірақ мына алапат кемеден, мына ғарышкерлерден біржолата қашып кетуге ешқашан да талпынып көрген емес. Сонысына қарап Тәкен де, өзгелер де ұлудай адамның енді өздеріне әбден бауыр басып алғанын сезінеді. Ұлудай адам да ғарышкерлердің адал жандар екеніне көзін жеткізіп, қатты ұнатқан. Бірте-бірте сенімге де ие болғандай. Өзінің соншалықты кішкентайлығына қарамастан кеменің басқару пультіндегі панельге де назар аударады. Көп нәрсені жақсы білетінін де байқатады. Сөйтіп ол кемедегі жетінші адам санатына қосылған.

Бейтаныс ғаламшардағы бұл аялдама да ұзаққа созылған жоқ. Аз уақыттың ішінде кеменің қабырғасындағы барлық ақаулар жөнделді. Содан соң ғалым-ғарышкерлер кеменің барлық жүйелерін тағы бір мұқият тексеруден өткізді. Ұшуға дайындық басталды. Бөтен ғаламшардың кең даласы тып-тыныш еді. Ол тыныштықты кеменің дірілі мен қозғалысы бұзғандай болды. Бірақ ғарышкерлер кемені жылжытып ала жөнелуге де, ұшуға да асыққан жоқ. Жерден аттанардағыдай жан жақтарына қарайлап, айнала дүниені қимағандай ұзақ тұрып та қалған. Қанша тіршіліксіз болса да бұл да енді қай қайсысына да ыстық болып қалғандай. Кеңістіктің не екенін, кеме ішіндегі шектеулі ортаның не екенін енді бәрі де жақсы біледі. Осы ғаламшарға алғаш қонған кезде, кеме қозғалтқыштарын сөндірген кезде ғарышкерлер өздерін көпке дейім әлі де сол кеңістікте, кеме ішінде ұшып келе жатқандай сезінген. Адам баласының үйренбейтін ортасы жоқ. Содан да ел арасында; «Адам үш күнде көрге де үйренеді» деген жартылай әзіл сөз тараған. Кеме біркелкі ұшады. Оның қалт-құлт еткен қозғалысы да жоқ. Сондықтан да адам келе-келе оны өз үйіндей сезініп те кетеді. Ал ұзақ жұлдызаралық сапарда кеме тіпті, . кішгірім бір Жер ғаламшарының өзіндей болып та кетеді. Оның дірілі мен қозғалтқыштарының ішке естілетін дүрілі де үйреншікті. Өздері ұшып шыққан уақытта Жердегі тіршілік әрекеттерінің өзі де тып-тыныш емес-ті. Жердің қай аймағына бара қалсаң да гүріл мен діріл, улаған-шулаған адам, даңғыр-дұңғыр әуен. Ал мына ғаламшардағы аса бір тыныштық ғарышкерлердің көңіл-күйлерін бөлек бір күйге түсіргендей болған. Жүйке жүйесі демалғанымен мұндай тыныштық адам баласын ерекше бөлек елегіздіреді де екен. Мұның бәрі де ғарышкерлердің қай қайсысының да дүниеге шыр етіп келгеннен шу мен дірілге үйренгендерінен болса керек. Сондықтан да ғарышкерлер мұндай аса бір тыныштықта құлаққа ұрған танадай болып қала беруді де жөн санаған жоқ. Бірақ үнемі болатын кеме дірілі мен оның күрделі құралдарының ызыңы бұл тыныштықтан артық емес. Сол тұрғыдан келгенде ғарышкерлер бұл даланы да қимайды. Адам баласы нені қиған. Кез келген бауыр басқан жеріне айналшықтап келе бермей ме? Уақыт санаулы.

Мүнда енді көп тұра беруге де болмайды. Алдағы сапар уақыт үнемділігін талап етеді.

- От! - деді бір кезде Тәкен жарығы кәмескілене бастаған айналаға көз салып алып.

- Түсіндім! От!- деп Сәрсенбі алдындағы панельден бір түймені нұқыды.

- Барлық жүйелерді мұқият қарап шығыңдар!

- Түсінікті!

Ғарышкерлер тездетіп, алдарындағы кішкене-кішкене экрандар мен өлшеуіштерге қадалып, жүйелерді бақылай бастады. Кеме ішінде енді тек сол жүйелердің ызыңы ғана естіледі. Ұлудай адам да иллюминатордың алдындағы алаңқайда сыртқа қарап тұр. Ол да өзіне алапат көрінетін кеменің қозғалғанын асыға күтетіндей. Бірақ ол үшін алапат кеменің ғаламшар бетінен ажырағаны екі ғаламат аспан денесінің бір бірінен ажырағанындай әсер береді. Ал ғалым-ғарышкерлер үшін бұл болса да үйреншікті көрініс. От шашу күшейген сайын кеменің дірілі де күшейе берген. Енді біраздан соң өздері ішінде отырған алапат кеме ғана емес, түгелдей ғаламшардың өзі де діріл қаққандай болып та кетті.

- Аттандық! - деді бір кезде Тәкен дауысын сәл көтеріп.

- Аттандық! Ғаламшардан ажырадық! Көтерілу басталды! - деп

Сәрсенбі алдындағы панельден тағы бір түймені нұқыды.

Алапат кеме жайымен жоғары қарай көтеріле берді. Енді кеме иллюминаторынан төмен қараған адам кеме емес, одан ғаламшар ажырап, алыстап бара жатқандай көріністің куәгері болар еді. Ал ұлудай адам үшін мына Ғаламда бір ғаламат құбылыс өтіп жатыр. Тәкен ғарыштық сапарға қаншама машық болса да, кез алдындағы өлшеуіш құралдардан көз алмай, ондағы барлық процестерді мұқият қадағалап отыр. Ғарыштық сапарда байқамсыздық дегенге ешқашан да жол беруге болмайды. Мұндай сапарда адам тағдырын секунд емес, сол секундтың бір бөлшегіндей ғана уақыт шешеді. Сондықтан да сақтық деген қашан да қажет. Басқалар да мұндай сактық пен сергектікті біледі. Әрқайсысысы өзінің алдындағы экранда болып жатқан құбылыс пен түрлі мәліметтерді мұқият бақылауда. Кеме аспанға қарай көтерілген сайын жаңа ғана батыс көкжиектен асып, жасы- рына батқан Ақлағыл жұлдызы да қайтадан көтерілгендей болып сәулесін кеме қабырғасына құйды. Кеменің түсі қайтадан реңденіп, жарқырап, өзінше бір аспан денесі сияқтанып та кетті. Ғаламшар да кеменің ұшу бағытынан кері қарай ығысып, хош дегендей болады. кеме де онымен хош айтысқандай дірілдей түсіп, жұлдызды жолға түсе бастады. Енді алапат кеменің қайтадан ғаламшарға қарай құлап түсуіне негіз жоқ. Ол қауіп кейінде қалған. Ғарышкерлердің кеме қашан өз биіктігін алғанша тым-тырыс отырғандары да осы себептен еді. «Жаман айтпай - жақсы жоқ» дегендей, кемеден бір кілтипан кілт етсе, оның қайтадан ғаламшарға қарай құлдилай жөнелмесіне кім кепіл? Бірақ ондай қатердің төнуіне ешқандай да негіз жоқ еді. Ғарышкерлер ұшардан бұрын кеменің барлық жүйелерін мұқият тексеруден өткізген. Енді барлық қатер дегендері артта қалды. Кемедегі жүйелер қалыпты жұмыс жасауда. Ғалым-ғарышкерлер көңілдерін орнықтырып, алдарындағы экрандардан ақ дақтай ғана болып көрінген тұмандыққа назарларын аударды.

Күллі ғаламшарларға қауіп төндірген ғаламат аспан денесі біраз уақытқа жоғалғаннан кейін кіші әлем тұрғындары да тынышталған еді. Олар өздерінің ғаламат күштерін дәріптеп, мақтаныш тұтып, ол жеңісті үлкен мереке тұрғысында атап өткен. Алапат кеме енді қайтып оралмасқа кеткендей де көрініп еді ғаламшар тұрғындарына. Өйткені, ғаламшар ғарышкерлері ол кемені аса қуатты деген жарылғыш кемелермен атқылаған болатын. Ол қажетті нәтижені беріп, алапат кеменің бұл аймақтан біржолата кетуіне мәжбүр еткендей еді. Алапат ботен кеменің сырт қабырғалары көп жерінен майысқан, антенналары мен Күн панельдері жарылған, сынған болатын. Одан басқа жерлері де аз зақымданбаған-ды. Сол ақауларды көрген ондағы алып ғарышкерлер кемелерін әрі қарай бұрып, өздері келген жұлдыз жүйелеріне біржолата қайтып кеткендей болған.

Бірақ ол тыныштық көпке созылмады. Осы күндердің бірінде елдегі жұлдызнамашылар сол кеменің қайта оралып, сол қатердің қайта төне бастағанын хабарлады. Ұлудай ғана адамдардан тұратын ел қайтадан дүрлікті. Күні кеше ғана болып өткен жеңіс салтанаты жайына қалды. Енді қайта оралған алапат кеменің қайта шегіне қоюы да екіталай еді. Оның қайта оралуының себебі де әзірге түсініксіз. Ғаламшардағы дамыған деген елдердің барлық басшылары тез жиналып, шұғыл кеңес өткізді. Ол кеңеске жұлдызнамашы ғалымдар да қатысты. Енді алапат кемеге қандай шара қолдануға болатынын шешу де оңайға соқпаған. Ал алапат бөтен кеме болса, уақыт өткен сайын ғаламшарға қарай жақындап келеді. Оның Күн сәулесі түскен бір жақ қабырғасы жарықтанып, екінші жағы қарайып, адам баласына ерекше үрей тудырады. Егер оның ішіндегілер бұл ғаламшарды қандай да бір қуатты қаруларымен атқылар болса, онда мұнан түк те қалмайды. Ондай жағдайда ұлудай адамдардың күллі арман- мақсаты, осы кезге дейін жасаған еңбектері мен жеткен жетістіктері бір сәтте көкке ұшады. Мына кіші әлемде ғаламшарлар емес, тек тозаңдар ғана қалықтап жүретін болады.

Ғаламшар ғалымдары кеңесте өздерінің де тыныш жатпағандарын, жүлдызды әлемге автоматты түрде басқарылатын кемелер мен адам басқаратын кемелер жібергендерін, сөйтіп, өздеріне өздері қатер тілеп алғанын айтып біраз өкпе де білдірді. Әрине, оны бастаған өздері емес, бұдан көп заман бұрын өмір сүрген жұлдызнамашылар еді. Ал өздері болса, соны одан әрі қарай жалғастырып отыр. Ал енді өкінбеске не шара? Сол зерттеп жүрген жұлдызды әлемнен мынандай алапат кеме келе қалады деп кім ойлаған. Елдегі жұлдызнамашы ғалымдардың жорамалдарынша жұлдызды әлемнен келе қалса, өздерінен сәл ғана үлкен немесе сәл ғана кіші адамдар келуге тиісті еді. Ал мына көрініс қай қайсысын да шектен тыс үрейлендірген. Алғашында қайтып кеткен олардың енді қайта пайда болғаны да түсініксіз. Ел басшысы өздеріне үлкен саналатын бөлме ішіндегі дөңгелек үстелдің айналасында отырғандарға сұрау сала сөйледі.

- Ғалым мырзалар. Біздің алғашқы қарсы әрекетімізден нәтиже шықпады. Енді не істеуіміз керек? Олар неге қайта оралды екен? Әлде, бізге деген жаман ойлары бар ма?

- Біз олардың кемесін әбден атқыладық! Жараладық! Сонда да олар бізге қарай оқ атқан жоқ еді. Кім біледі, енді олар да ашуланған болар. Бірақ, әзірге тыныш. Соған қарағанда, олардың бізге деген жаман ниеттері жоқ та сияқты, - деді ғалымдарды бастап келген кісі, - олардың бар ниеттері бізбен тіл табысу ма деп те ойлаймын. Әйтпесе, олар әлдеқашан-ақ бір жарылғыш оғымен жоқ етпей ме, бізді?

Отырғандар бір біріне қарасып қойды. Қайта оралған алапат бөтен кеменің сырын ашу ендігі басты мақсат та еді. Кеңеске қатысып отырған әскери ғарышкерлердің басшысы сөз алды бір кезде.

- Өткен жолы біз ол алапат кемені әскери ғарыш кемелерімізбен оған жақын барып атқылаған болатынсыз, - деді ол орнынан тұрған бойда, - ол алапат кеменің қабырғасы мейлінше қалың екен. Ол қабырғаны тесіп өте алатын оқ жоқ бізде. Ал аса қуатты жарғыш қаруды қолдансақ, ол тек ол алапат кеме ғана емес, мына өзіміз тіршілік етіп отырған ғаламшарымызғада зиян тигізіп аламыз. Оның үстіне, біз оларға соншалықты қатер төндіретіндей бізге зиян жасаған жоқ қой...

- Сіздің бұл ойыңыз, пікіріңіз өте дұрыс, - деді ғалымдардың басшысы да орнынан баяу көтеріліп, - оларға енді қару қолданудың да, атқылаудың да қажеті жоқ. Ендігі басты мақсатымыз, кеменің сырын, ондағылардың кімдер екенін білу. Кім біледі, бәлкім, олар бізге бейбіт мақсатпен келген болар? Егер ниеттері жаман болса, алғашқы кездесуде-ақ күш-қуаттарын көрсетпей ме?

- Болса да, - деп әскери ғарышкерлердің басшысы орнынан қайта түрегелді, - біз тып-тыныш тұрса да оларға қарай қаншама қарулы ғарыш кемелерімізді жібердік, атқыладық. Ол кемелер алапат кеменің қабырғасына аз зақым келтірген жоқ. Сонда да олар бізге қарсы әрекет жасамады. Бізден алыстап кетіп қалды. Олардың беталыстары мен ниеттерінің дұрыстығын содан-ақ түсінуге болады.

- Кәне, ол шабуылды тағы бір қайталап көрейікші?—деп ғалымдардың басшысы жанындағы жас жігітке бұрылды.

- Қазір...

Артынша үлкен бөлменің бір қабырғасын тұтастай алып тұрған экранда бейтаныс кеменің бейнесі пайда болды. Оның бір қабырғасында ап-анық бір жазу да бар еді. Оны тілмаш жүйе «Ақлағыл» деп аударды өз тілдеріне. Оның мағынасын «жарқыраған», «аппақ», «көз тартарлық» деп түсінді кеңесшілер. Содан кейін әскери ғарыш кемелерінің алапат кемеге қалай жақындап, оны қалай қоршай ұшқаны, оны қалай қуатты зеңбіректерден атқылағаны, кейбір әскери ғарыш кемелерінің алапат кеме қабырғасымен қалай соқтығысқаны көрінді. Шабуыл әлсіз емес еді. Бірақ бөтен кеменің алапаттығы ол шабуылға дес бермеді. Fалымдар ондай алапат жұлдызаралық кеменің ішіндегі ғарышкерлердің де дін аман екенін түсінді. Енді кеменің ішіндегі болім бөлімдерді жарып көрсететін құралдар іске қосылды. Артынша оның ішкі жағы көріне бастады. Кемені басқарушылардың саны алтау. Бәрі де алып адамдар. Бірақ жас. Өздері олардың шынашағына да тұрмайды. Ол алып ғарышкерлер осы ғаламшардың бетінде алшаң басып жүрер болса, мыңдаған ұлудай адам олардың табандарының астында езіліп қалмақ. Ал ол қайғы-қасірет алып адамдардың өздеріне білінбейді де. Тек бырт-бырт етіп езілген дыбысты гана сезбек. Олардың аяқ киімдерінің өзі қандай үлкен әрі ауыр.

Алып ғарышкерлер кеменің басқару пульті орналасқан басқы бөлімінде отыр. Оның іші де даладай кең. Бір кезде көріп отырғандардың көзіне өздеріне таныс бейне оттай басылды. Ол осы ғаламшардан бір кездері жұлдызды әлемнен саналы адам баласын іздеу мақсатында аттанған өздеріндей ғана ғарышкер еді. Ел басшысы да, ғалымдар мен әскери ғарышкерлер де елең етісті. Өткендегі шабуыл кезінде оны ғарышкерлердің ешқайсысы да байқамапты. Бар назарлары алапат кемені қалай жоюға ауған екен. Енді бір құпияның бет-пердесі ашыла бастаған. «Ол ұлудай ғана ғарышкер кемеге қалай енген?», «Олармен қалай тіл тапқан?», «Өткен шабуыл кезінде неге бізбен тілдеспеген?» деген сұрақтар мазалай бастады бәрін де. Бұл көрініс бірнеше рет қайталанды. Тек содан соң барып қана келесі бөлімге ойысты. Онда қолдан жасалған дала орман, көл мен өзен ірілі-ұсақты жануарлар мен құстардың санаулы тобы бар екен. Тек олар да өздерінен көп үлкен. Отырғандар оларды да әбден анықтап көріп алды. Бәрі де тансық нәрсе. Ең кішкентай деген құстарының өзі де өздерінен әлдеқайда үлкен, ұлудай адамды емін-еркін көтеріп аспанға ұша алатын күш-қуатты екен. Ал сол құстар кемедегі алып ғарышкерлердің бір уысына емін-еркін сияды. Кеменің басқа бөлімдерінде де таңғаларлык нәрселер көп болып шықты. Кеменің тағы бір бөліміндегі өздеріне мұхиттай болып көрінген су айдыны да бір ғажайып көрініс еді. Жергілікті тұрғындар осының бәрін де алдын ала түсіріп алынған бейнефильмнен қайталап, анықтап әбден көріп алды. Тек содан соң ғана барып ғалымдардың басшысы сөз алған.

- Алапат бөтен кеменің жағдайы біршама түсінікті болган сияқты, -деді ол отырғандарды көзімен шолып өтіп, - кеме ішіндегілер бізге жау емес көрінеді, енді олармен тіл табысудың жолын қарастыруымыз керек! Бұл жолы ол кемеге қарай ғарыш кемелерімен тек кана әскерим ғарышкерлер емес, мына біздер де, ғалымдар да аттанамыз Бұл жолы ол кемеге карай бір де бір оқ атылмайтын болады. Біз әуелі өзіміздің ұлудай ғарышкермізді тілге тартамыз. Содан соң жағдай өз өзінен айқындала түседі. Менің бұл пікіріме сіздер калай қарайсыздар?

Қолдаймыз, әрине, - деді ғалымдар мен ғарышкерлер бастарын изеп, бір бірімен көзбен тілдесіп.

Кеңес бітті. Ұлудай адамдар сыртқа қарай бет алды. Өздеріне ғаламат болып көрінетін үйдің кең залын кейінге тастады бәрі де. Сыртқа шыққанда аспанда ақ Күн жарқыран тұр ед. Оны ұлудай адамдар ақ жұлдыз деген мағынада айтады. Оның ақ түстілігі мен жарықтығы тек өздерін ғана емес, өзге жұлдыз жүйелерінен келіп-кетіп жататын бейтаныстарды да еліткен Ал өздерінің ғаламшарларына нұр шашатын ергежейлі жұлдыздың жөні бөлек Ақ жұлдыз өздерінен көп қашықта. Сонысына қарамастан ол осы жұлдыз жүйесіндегі күллі ғаламшарларды қосымша жарықтандырып тұрады. Сондықтан да тұрғындар өздерінің ергежейлі, Күндерінен гөрі сол ақ жұлдызға көбірек назар аударады.

Ғалымдар мен ғарышкерлер сыртқа шыққаннан кейін аспандағы қосымша Айдай болып көрініп тұрған алапат кемеге назар аударды. Енді қай қайсысына да ол кеменің ішкі жағында нендей нәрселердің, кімдердің бар екені айқын еді. Ғалымдардың басшысы әскери ғарышкерлердің басшысына алдағы жоспардың мән-жайын түсіндірген соң-ақ ол сол алапат кемеге қарай аттанатын кемелер тобын дайын етуге бұйрық берген еді. Жұлдызнамашы ғалымдар мен әскери ғарышкерлер үшін бұл жүйедегі әрбір тас пен ғаламшар жақсы белгілі. Жүйедегі кеңістік те ғаламшардың өз даласындай әбден игерілген-ді. Сондықтан да оған қарай ұшу да, түрлі мәнер жасау да пәлендей жаңалық емес. Біреулері кеңістіктегі ғаламшарларға қонып, енді біреулері одан ұшып шығып, ғаламшарға қайта келіп жатады. Ғалымдар мен ғарышкерлер де уақыт жоғалтқан жоқ. Осы шұғыл кеңеске ғана емес, аспандағы алапат бөтен кемеге қарай бірден аттанып кету үшін үйлерінен әбден дайындалып шыққан болатын. Олар үйдің оң жақ тұсындағы арнайы алаңда тұрған ғарыш кемелеріне отырды да, ел басшыларымен жылы қоштасып аттанып кетті. Қаладағы, даладағы тіршілік ештеме болмағандай сол өзінше жалғасып жатты. Бәрі де күнделікті үйреншікті көрініс еді.

Дегенмен де ғаламшар тұрғындары мүлдем алаңсыз болып қала алмады. Құйрықты жұлдыз сияқтанып, ғаламшардың маңына келіп, жарық шашпаса да, жұлдыздардан алған жарығын шағылыстырып, ғаламшар серіктеріндей сәуле беріп тұрған бөтен кемеге кім кім де ойлана қараған. Ғаламшар ғалымдары ол жағын толық түсіндірмегендіктен ел оны біле алмаған. Ғалымдар оны әзірге басқаша түсіндірген. Өйтпей қайтсін, өздеріне де көп нәрсе әзірге түсініксіз болып жатса. Олардың дабыра етпей, елді дүрліктірмей кемелерге мініп-мініп аттанып кеткендері де содан-ды. Алапат кемеге қарай олардың соңынан топ-топ әскери ғарыш кемелері де аттанған. Бәрінің де үміттері - ала кеме ішіндегі өздеріндей адаммен тілдесу еді. Егер онымен тіл табысса, бар құпия да сол арқылы ашылмақ. Алып адамдармен байланыс орнамақ. Бұлар қанша топ-топ болып ұшып бара жатса да ол алапат кеме өзінің ғаламшар төңірегіндегі айналымжолынан ауытқыған жоқ. Олар да өздерінің бұл жақсы ниеттерін алдын ала сезетін де сияқты.

Сөйтіп, кең кеңістікте алапат кемеге қарай топ-топ, майда-майда кемелер жақындап бара жатты. Ал олардың ішіндегі ғарышкерлер өздерінше үлкен. Олар да өздерінен кішкентай нәрселерге таңдана қарайды. Ғалам болған соң онда үлкен де, кіші де, көзге әзер ілігетін майда тіршілік иелері де бола береді. Дүние әлемі сонысымен қызықты. Енді міне, алып адамдар мен майда адамдардың қарым-қатынасының басталуына да шамалы уақыт қалғандай. Екі жұлдыз жүйесінің өкілдері тіл табыспақ. Егер алып ғарышкерлермен тіл табыса алса, онда ғаламшар тұрғындарының көптеген көкейкесті мәселелері шешілмек. Бөтен кемеде өздерінің ғарышкерлерінің болуы да өзінше бір жұмбақ еді. Сол жұмбақтың сырын тезірек ашуға деген талпыныс бәрін де ілгері қарай жетелеген. Алапат кемеге екінші рет шабуыл жасай алатын әскери ғарыш кемелері әлдеқашан кеңістікте еді. Бірақ ғаламшарлықтардың ойлары сол кеңесте шешілген мәселедей болатын. Көп кешікпей топ-топ кеме ғаламшар төңірегіндегі алапат кемеге қарай ұшты. Ол кемелердің орта тұсындағыларында ғалымдар отыр. Әскери ғарышкерлер кемелерімен оларды қоршай ұшқан. Бұл енді экран арқылы қараған адамға ғажайып бір көрініс еді. Олардың ұшыстары тіпті, ағып бара жатқан жұлдызды да көзге елестеткендей. Бәрінің қабырғалары жұлдыз сәулесіне шағылысып жылт-жылт етеді. Кеңістіктегі бұрылғандары да байқалады. Ал бұл әрекеттерді алапат кемедегілер байқамайтын да сияқты. Алапат кеме енді бейнебір осы ғаламшардың жасанды серігіне айналғандай тып-тыныш. Ғаламшарға қосымша сәуле шашқандай болып, өзінің айналымжолымен айналып ұшып жүр. Ғаламшар тұрғындарына олардың ендігі мақсат-мүдделері де түсініксіз еді. Сондықтан да ғаламшардың ғалымдары мен әскери ғарышкерлері олармен тезірек тіл табысуға асықгы. Одан да бұрын ғаламшар ғалымдарының пайымдауларынша, алапат кемедегілер қанша білімді болса да мына сығылған кеңістіктен бейхабар сияқты. Ғаламшар тұрғындарының олармен тіл табысуға асыққандарының бір себебі осы болатын. Бұлар қаншама жылдамдықпен ұшса да алапат кеме бейнебір өздерінен алыстап кетіп бара жатқандай болып та кетті. Бірақ кемелер көп уақыт өтпей алапат кеме айналып ұшып жүрген айналымжолға түсіп те үлгерді. Содан соң екіге жарылып, алапат кеменің екі қапталып ала ұшқан. Бұл көрініс Күн жүйесіндегі төңірегінде сақинасы бар үлкен ғаламшар - Қоңырқай ғаламшардың бет-бейнесін көзге елестеткендей де еді Өзі өте әдемі көрініс береді. Ал сақиналы ғаламшардың сақинасын түрлі көлемдегі аспан тастары құрайды. Ал мына кемелердің бәрі дерлік бірдей, түрлері де ұқсас, ұшу жылдамдықтары да біркелкі. Сондықтан да бұларға қадала қараған кез келген адам олардан ерекше бөлек бір әсер де алмақ. Минут, сағат өткен сайын кемелер алапат кемені шеңберлей қоршай берді. Сөйтіп, екі жағынан ұшып келген кемелер тобы бір бірімен жақындасты. Тек ғалымдар мінген кемелер ғана алапат кеменің ашылар есігі мен ғарышкерлері отырған бөлімдегі үлкен дөңгелек иллюминаторға жақындай берді.