Жасампаздық қиырында

Сырттағылар уақыт өткен сайын өз әрекеттерін күшейте берд Кеменің сығылуға төтеп бере алмайтыны енді тек қана ғарышкерлер ме: ғалымдар емес, күллі тұрғындарды да толғантқан-ды. Кеменің сығылуда күйреуі кім кімге де қорқынышты еді. Кәдімгі адам үшін жай бір кем болғанымен, ол ұлудай адамдар үшін аспандағы ғаламшармен бірдей дене. Fаламшардағы дамыған елдің басшысы мен ғалымдар бірлесе келе ойласа келе алапат кеменің есігін ашудың жолын тапты. Ол ғаламат темі адам еді. Ол Күн жүйесінен келіп өздеріндей күйге түскен ғарышкерлерді бұрынғысындай үлкен еді. Енді тек сол ғана көмек бере алмақ. Мұндағыла өзге жұлдыз жүйелерінен келгендерге ғана кіп-кішкентай болып көрінеді Ал шындығында ешкім де өзін осыншалықты кішкентаймын деп есеп теген емес. Ал Күн жүйесінен келгендер керісінше, құдай әдеттен тыс жаратқан, жүріс-тұрыстары ебедейсіз бір жандар сияқтанады.

Ел басшысы алапат кемеге жасалған ұзақ шабуылдан кейін осындай темір адамды пайдалану мәселесіне тоқталған. Ұсынысын айтқан. Сөйтіп ол жоспарын жүзеге асыра бастады. Адам баласы қашан да өзінің соншалықты кішкентай екендігіне қарамастан өзінен пәленбай есе үлкен нәрселерге қосымша күш арқылы жете алады. Саналы адамнан құпия қалған емес, айла қалған емес. Кеме қанша алапат болса да, ол санасыз. Сондықтан да ол ештемені де ойлап таба алмайды. Ғаламшар тұрғындары өз мұхиттарындағы осы адамдардан да алып су асты тіршілік иелерін де кезінде қолға түсіре алмаған. Соның бәрі де ғаламат техниканың күші еді. Олармен салыстырғанда бұл кеме қанша алапат болса да жансыз. Сондықтан да бұл кемеге қолдан келген барлық айла-тәсілді қолдануға толық болады.

Арада өткен біршама уақыт үзілістен кейін ғаламшардан бір топ кеме ұшып шықты. Олардың ортасында айрықша жасалған бірнеше үлкен кеме бар. Олар бір бірімен тұтастырыла біріктірілген. Ұшқанда да солай ұшады. Ол кемелердің бөлшектері ғаламшардың өзінде құрастырылған. Содан кейін ол кемелер тұтастырылып, арнайы ғарыш тақтасымен көтерілген. Ал оның үстінде ғаламат үлкен темір адам бар. Оның бойы, денесі, түр-тұрпаты Күн жүйесінен келген алып ғарышкерлерден еш аумайды. Ғаламшар ғалымдары алғашқы шабуыл кезінде алапат кеменің ішінен бейнефильмге түсіріп алған адамдардың бет-бейнелерін бірнеше рет қайталап көру арқылы ғаламат темір адамды құраған. Оның жүріс-тұрысы, іс-әрекеті, сөйлеуі мен әдіс-айласы көп нәрсеге қол жеткізерлік еді.

Кемелер тобы алапат кемені қайтадан қоршағаннан кейін темір адам бар тақта алапат кеменің кірер есігіне қарай жақындатылды. Енді сырттан қараған адам алапат кеме мен оған жақындаған алып адамның бейнесін көз алдына елестетер еді. Темір адам кемеге жақындай түскен. Топ кемедегілер оны алыстан-ақ арнайы радиотелебайланыс жүйесі арқылы басқарып отырды. Темір адам алапат кеменің кірер есігіне жақындаған соң оның ашылар тұсын тапты. Темір адамның барлық қимыл-әрекеті радиотеле-байланыс арқылы мұқият бақыланып тұрды. Мұндай темір адамды жасау ғаламшар тұрғындарына ешқандай да жаңалық емес еді. Оның жаңалығы аса үлкендігінде болатын. Халық сонысына ғана таңырқаған. Ғарыштан беріліп жатқан бұл оқиғаны күллі ғаламшар тұрғындары күн-түн демей қызықгаумен болды. Сондықтан да ел басшылары мен ғалымдар бүл үлкен де жауапты істе қателік жіберіп алмау жағын қарастырды.

Біршама уақыттансоң темір адам өзіне алдын алаберілген бағдарлама тапсырма бойынша алапат кеменің есігін жайымен ашты. Жайымен ғана ішіне енді. Есік қайтадан нығыздалып жабылды. Бұл істерді темір адам шебер атқарды. Өйткені, кемеге қалай кіріп, қалай шығу, ондағы ауаны қалай сақтау, тағы басқадай жұмыстарды ғалымдар алдын ала зерттеп алған болатын. Темір адам алапат кеменің алғашқы дәлізіне енген бойда сыртқы есік жабылысымен өзінің денесіне жабысқан ғарыш тозаңынан тазалану жұмыстарын жүргізді. Содан соң темір адам ішкі есікті жайымен, еппен ғана ашып, кең де ұзына бойына созылып жатқан дәлізге түсгі. Мұның бәрін көз алмай, кірпік қақпай бақылап-зерделеп отырған кемедегі ел басшысы мен ғалымдар радиотелебдайланыс арқылы өздері бұл сәтке дейін анықтап көре алмаған нәрселерінің бәрін де анықтап көріп ширай түсті Бәрі де өздерінің бір кездегі ата-бабаларының алып адамдар болғанын естеіне түсірген. Оны өздері ұмыта да бастаған екен. Ұмытпай қайтсін одан бері талай-талай заман өтсе. Кеңістік сығылғалы бері де қанша заман. Одан бергі кезде қаншама ұрпақ өсіп-өнді. Адам дүниеге шыр етіп келіп, уақыт өте келе санасы оянғанымен, өткені мен болашағын ешқашан да көре алмайды. адам пенде де тек өткенін бейнефильмге түсіріп алып суретке түсіріп алып оны қайталап көре алатын мүмкіндікке ғана ие бола алган. Ал болашағын көрудің мүмкіндігі әзірге тумаған. Адам баласының өмірінің мәнді, қызықты болатыны да содан-ды. Егер адам пенде өзінің болашағының қалай боларын тек болжап қана емес, қандай да бір күрделі экранды құралмен біле алар болса, онда кім біледі, ол болашағындағы емірі ұнамсыз болса, онда оның өмір сүруге деген құштарлығы да әлсіреп кетер ме еді? Ал адам болашағында не болатынын анық білмесе, онда ол қашан да жақсы нәрсені ойлап, соған жетуге талпынумен, соны армандаумен жүреді. Бұл ғаламшардың тұрғындары да қашан да сондай бір үмітті жандар еді. Тек мына кеңістіктің кенеттен сығылуы ол үміттерін мүлдем жойып та жіберген. Бұл да ұлы Жаратушының құдіретті әрекетінен болса керек. Жұлдызды әлемде сығылып жатқан, қызыл ергежейліге, қара ойыққа айналып жатқан жұлдыздар аз ба еді. Сол сияқты кеңістіктің де әрқалаиғы тұстары өздерінше тағдырын басынан кешеді. Бұл ғаламшардың тұрғындары осы жұлдыз жүйесінің түгелдей соғылуға ұшырағанын біле тұрса да енді амалдары нешік, басқа түскен ауыртпалықтарын бойларымен көтеруге тырысып бағады.

Ел басшылары да, ғалымдар да Күн жүйесінен келген осы бір алапат кемені көрген сайын, оған жақын ұшып барған сайын сол өткендерін амалсыздан естеріне алады. Алыптық кезең қай қайсысының да балалық шағындай сағынышы. Адам жас кезінде қандай жігерлі, қандай күшті болса, тұрғындардың жастық кезеңдері де сондай. Бұлар алып болып көрген жоқ. Олар ата-бабаларының алып адамдар болғанын ежелден бері сақталып келе жатқан түрлі бейнетаспалардан жақсы біледі. Ал мына Күн жүйесінен келген алып ғарышкерлер сол ата-бабаларын бейнефильмнен емес, солардың өздерін көзбе-көз көргендерімен бірдей еді.

Темір адам алапат кеменің бөлімдерін аралап, оның басқару пульті бар басқы бөліміне де жетті. Кемені басқаруға да әрекет жасады. Оның ішіндегі жеті ғарышкер бұдан сескеніп, алыстап, қашқалақтап жүрді. Артынша темір адам оларға былай деп тіл қатты.

— Мен сіздерді апаттан құтқаруға келдім, — деді ол жай ғаңа.

— Оны түсіндік, - деді Тәкен жоғары қарап тұрып.

Егер темір адамның құлағы деген жерінде аса сезгіш радиоқабылда болмаса, ғарышкерлердің берген жауаптарын естімеген болар еді. Ол жайымен ғана еңкейіп, Тәкенді екі саусағының арасына еппен қысып ұстады да, шырқата жоғары көтеріп, алақанына жіберді. Содан соң қолын бepi созып, басты иллюминаторға жақындатты. Бұл кезде сырттағы қалықтап алапат кемені айналып ұшып жүрген көрінісі көңіл аударарлық күйге көшкен-ді. Ол қаптаған кемелер енді басқы иллюминатордың төңірегіне бал арасындай топтала жиналған. Көрініс қаншама баяу өтсе де, өздері үшін қызық еді. Сондықтан да ешкім асықпады. Темір адам Тәкеннен кейін басқа да ғалым-ғарышкерлерді алақанына салып, жоғары көтеріп, иллюминатор әйнегі арқылы сырттағыларға көрсетті. Ендігі қиындық оларды ашық ғарыш кеңістігі арқылы басқа кемеге аман-есен алып өту еді. Сәлден соң оның да жолы табылды. Темір адамнан кейін алапат кеме ішіне үш дәрігер енген болатын. Олар темір адамдай алып емес, рудай, яғни, ездеріндей еді. Екі жақ кездескен бетге бір біріне қарап үн-түнсіз тұрып қалды. Бүл ең алғашқы бетпе-бет жүздесу еді. Темір адам енді қозғалыссыз қалған. Оган жан бітіру де, одан жан шығару да сырттағы арнайы кемедегі ел басшысының қолында. Бәрін өзі басқарып отырды. Өйткені, бұл бір ғана ел емес, күллі ғаламшар тұрғындарына түскен ауыртпалық болатын.

Қысқа үнсіздіктен кейін екі жақ тілдесуге көшкен. Тәкен келген дәрігерлерге мән-жайды қысқаша түсіндірді. Содан кейін олар ғарышкерлердің денсаулықтарын, көңіл-күйлерін сұрады. Арнайы дәрігерлік құралдарымен тексеріп те алды. Осы кезде темір адам қайтадан тірілгендей қозғалысқа көшті. Ғарышкерлер мен келгендерге жол бастады. Брарға ұзыннан-ұзақ көрінетін дәліз оған ештеме де емес. Бұлар оның артынан жүгіріп, қуалап отырды. Темір адам өте сезімтал болғандықтан кеме ішінде қанша бөлім бар екенін және оларда нелер орнатылғанын алдын ала білген. Қажет болған жағдайда ол маңдайындағы айнасы, көкірегіне бекітілген кішкентай экран арқылы бәрін анықтап көріп алады. Ал қазір Тәкеннің өтініші бойынша ол кемедегі хайуанаттар бөліміне қарай бас- тап келе жатыр. Жер ғаламшарынан келген ғалым-ғарышкерлер осының алдында ғана ол бөлімге кіре алмаған еді. Енді сол мақсаттарын орындау үшін асығып та келеді.

Темір адам ол бөлімге жеткен соң Тәкеннің айтуымен есігін ашып ішіне енді. Ол ұлудай ғарышкерлерді жалғыз алақанына салып алған-ды. Алғашында ғарышкерлер жаяу жүрген. Мұнда жеткен соң темір адамның алақанына көшкен. Өйткені ол жүрістері де, жүрістері де өнбеген.Содан соң темір адам оларды оң алақанына салып алып тез жеткен. Тек хайуанаттар бөліміне енген соң барып қана оларды еденге түсірген. Олар жылдам жылдам қозғалады. Ұлудан осындай жылдамдық, ептіліктерімен айырмаланады. Енді ғарышкерлерге темір адам биік үйдей болып та көрінеді. Ал темір адам саналы болса, әрине, ғарышкерлерге бөлек көмек көрсетіп, оларға жақсы жағдай да жасар еді. Қазір ол тек сырттағы кемедегі ел басшысының алдын ала берген бағдарламасымен ғана әрекет жасайды Ол үшін бәрібір. Оның бойында адам бойындағыдай жанашырлық сезім жоқ. Сондықтан да ол суық.

Ал бұл кезде Тәкен бастаған ғарышкерлер тобы хайуанаттар мен құстар бөлімін жедел аралап шықты. Олар да өздері көрген кішіреюді көріпті. Бірақ бәрі де сол бұрынғы өлшемде қалыпты. Егер адам баласы сол сығылу кезінде ұйқыда болса, оянған соң айнадан оғаш көріністі байқамас еді. Ол тек өзінің бұрынғы тұлғасы - темір адамның алыптығына ерекше таңғалмақ. Енді олай емес. Бәрін де көз алдынан өткерген. Хайуанаттар мен құстардың жай-күйлерін бақылап шыққаннан кейін ғалым-ғарышкерлер темір адамнан өзін басқа бөлімдерге де апаруды өтінді. Оранжереядағы өздерінің ауылдарының ғажайып табиғатын тамашалап көрді. Енді оның бәрі де ғарышкерлер үшін ғаламат болып ұлғайып кеткендей. Темір адамның алақанындағы бал арасындай ғана ғарышкерлер енді шағын деген осы ауыл көшірмесінде де өздерін сол бір кездегі бал арасындай сезініп те кеткен. Ғалым-ғарышкерлер қанша дегенмен де қатты толқыды. Өткендегі көргендері енді ғаламат болып, олардың бөлшек-бәлшектері ғана көз ал- дарына елестейді. Ғалам құпиясының өздерін осындай жағдайға душар ететінін қайсысы білген. Енді қаласын-қаламасын бәрін де өз көздерімен көріп келеді. Темір адам ғалым-ғарышкерлердің өтініштерін бұлжытпай орындап, барлық бөлімдерді аралатып шықты. Содан кейін ол сырттағы ғарышкерлермен байланысты. Темір адамның бір ерекшелігі де оның радиотелебайланыс құралының тұла бойында болатыны. Ол көрем деген кез келген нәрсесін ол жерге жақындап барып жатпай-ақ көзіндегі шыны ұлғайтқыштарды қажетті деңгейде қозғалту арқылы ап-анық көре алады. Сөйлесемін десе, радиотелебайланыс арқьшы кез келген жердегі адам баласымен сөйлесе береді. Оның бойында әмір деген де, өлім деген де ұғым атымен жоқ. Бойына ток жүрсе тіріліп, ток бітсе, »өліп» қалады. Дүниені ұғу дегенді болса да білмейді. «Миына» не бағдарлама берілді, соны бұлжытпай орындауға кіріседі. Темір адамның бұл қасиеті о бастан жақсы белгілі.

Сырттағылар темір адамнан мәліметтерді қабылдап болған соң алапат кеменің ішіне тағы бірнеше адамды жіберді. Тек содан кейін ғана ел басшысының өзі келген. Ол Тәкенмен екі топтың орта тұсында кезікті. Жағдай екі жаққа да түсінікті еді. Оның бәрін де екі жақ арнайы тілмаш арқылы білісті. Тәкен қазақ тілінде, ол өз тілінде сейлеген. Екі жақ та енді ел басшысының сөздеріне құлақ қойған. Білім жағы шамалас болып шықты. еңістіктің сығылуына дейін екі жақ та үлкен адам еді. Сығылудың қалай олғаны жөнінде ел басшысы қысқа айтты. Содан кейін олар алып келген өздеріне лайық кемелеріне отырып, алапат кеме ішін аралап көруге аттанды. Бұл жолғы аралаулары алғашқыдай емес, темір адамның алақанында болғандай емес, мейлінше жеңіл де жақсы өтті.

ТАБИҒАТҚА ТАБЫНУ

Ғаламшарға қарай аттанған топ-топ кеменің ішіндегі ел басшысы да, ғалымдар мен ғарышкерлер де ерекше көңілді еді. Алапат кеменің ішіндегі жүйелер автоматты күйге көшірілді, сол айналымжолында қалдырылды. Кейбірі жүйелерге темір адамның көмегі тиді. Жерден келген ғарышкерлер мен ел басшысы және ғалымдар топ-топ кемелердің орта тұсындағы үш кемеге бөлініп мінген. Олар бір бірлеріне ара-тұра қарасып та қояды. Қанша дегенмен де бөтен елдің өкілдері болған соң таңғалыс та жоқ емес. Кейбірі кеме иллюминаторынан кейінде қалын бара жатқан алапат кемеге қарап отыр. Ол алыстаған сайын дөңгеленіп, тап кәдімгі Жер ғаламшарының жалғыз табиғи серігі Ай сияқтана түседі. Оның ішіне кіріп көрген адам оны шынымен-ақ ғаламшар серігі деп есептеген.

Бұлар топ-тобымен ұшқан бойда ғаламшарды бірнеше рет айналып өтіп төмен қарай құлдилаған кезде көгілдір ғаламшардың ғажайып бұлттары неше түрлі құбылып, әдемілене түскендей болды. Ғаламшардың мұхиты да енді ап-анық. Бірақ Жер ғаламшарындағыдай мол емес. Ғалым- ғарышкерлер қонуға таяған сайын бейнебір Жерге қайта оралғандай күй кеше бастады. Сығылу аймағына жетпей тұрғанда бұл ғаламшар өздерінің аса үлкен емес кемелерінен сәл-ақ көлемді көрінетін. Енді тіпті де алып. Алып болғанда да өздері бұрыннан білетін Жер мен Айдың ір ірі мен салыстырғандағы көлемдеріндей. Бұл өздерінің ұлудай адам күшне түскеннен кейінгі керінісі. Бұл тағдыр да ғалым-ғарышкерлерді терең ойға салмай қалмады.

Алғашында сығылу аймағының төңірегінде ұшып жүргенде осылардың бәрі де кіп-кішкентай көрінген. Сонда өздері таңғалған да болатын. Сонда өздері «Жер басатын ғаламшар да болмады-ау» деп уәйім кешкен еді. Енді мына қону сол армандарының дәлелдене бастағанының көрінісіндей еді. Төменнен қара жер көрінді. Енді таза ауа мен таза суды да ішпек. Мұның бәрі де ғалым-ғарышкерлердің Жерге, елге деген ұлы сағыныштарын сәт санап күшейте түскендей де еді. Алтауы да тезірек осы қара жерді басуға, кең жайлауының төсінде емін-еркін жүріп-тұруды аңсады. Ал осы кемедегі ел басшысы ғарышкерлердің бұл көңіл-күйлеріне аса назар аудармады. Оның есіл-дерті ғаламшарында, ел-жұртында еді.

- Мен Жерден басқа мұндай ғажайып ғаламшарды өмірімде көрген жоқ едім, - деді осы кезде өз тебіренісін жасыра алмаған билолог Жақан.

- Мұның рас, - деді Азамат та жеңіл күрсініп.

- Бұл шексіз Ғаламда адам баласының ақыл-ойы жете бермейтін.Құпия құбылыстардың болып жататынын о бастан сезінемін, — деп қойды философ Сейдолла өзінің ашық-аңқау мінезіне салып.

- Иә, біз осы Ғаламнан бізге кездескен осы ғажайып ғаламшарға мейман болғалы қонып келеміз, - деп отырған орындығының биік жақтауына Қарай шалқая берді.

Бұл кезде кемелер де қанаттарын жайып жіберіп, топтасып қала да жоқ, елді-мекен де жоқ бір жазыққа қарай құлдилап қонып келе жатты. Мұның мәнісін ғалым-ғарышкерлер бірден түсінген. Жұлдызаралық сапарда кеме ішінде бөлімдер мен оранжерея, хайуанаттар мен құстар бөлімі, оранжереядағы туған ауылдарының көрінісі енді жай бір жасанды нәрседей болып та кеткен. Ғаламшар тұрғындары ғалым ғарышкерлердің ұлы табиғатқа деген осы сағыныштарын іштерінен жақсы түсінгендей де еді. Енді мұнда бәрі де табиғи. Әуелдегідей біп кш-кішкентай да емес, нағыз өзі. Ғалым-ғарышкерлер өздерін бей небір Жер ғаламшарына қайта келгендей сезіне түсті. Сол қуаныш пен тебіреніс көп қиындықты дәл қазір ұмыттырып та жібергендей Кеме ішінде жасалған күнделікті тіршілік кестесі де енді бөлек бір мән кен мағынаға ие бола түскендей.

Жалпы, саналы-санасыз тіршілік иелеріне лайықты деген ғаламшардардың бәрі де бір біріне ұқсас болып келеді. Олай болмаса мұндай ғаламшарда саналы-санасыз тіршілік деген де дамып-жетіле а,өркениетке ие бола қоймайды. Қанша дегенмен де ғаламшардың иесі адам болған соң оның сол ғаламшардағы іс-әрекеті де бөлек мәнге ие болып жатады. Қай кезде де адам мен адам арасындағы саналы біліми қарым-қатынас көп нәрсенің мағынасын аша түседі. Ғарышкерлер қонып келе жатып нешеқилы ойға батып та үлгерді. Ең бастысы ғаламшар тұрғындарымен тіл тапты.Ендігісі артта. Ғаламшарда біршама уақыт болса, одан кейін Жерге қайту мәселесіне де кіріспек. Мұндайда әрбір сағат, минут қымбат-ау.

Кеме келіп кең жазыққа табан тірегенде Тәкен отырған креслосын сәл қозғай орнынан түрегеп, иллюминатор әйнегі арқылы сыртқа көз салды. Өзін ғаламшардың кең даласы тарта түсіп, қандай да бір жақсылыққа қарай асықтырды. Ел басшысы ештеме деген жоқ. Ол әзірге үн түнсіз отыр. Оның өзі де талай ғарыш сапарында болған бұрынғы ғарышкер еді. Кеме есігі ашылған кезде әуелі ел басшысының бірнеше көмекшісі мен оққағарлары түсті жерге. Олар айнала жазыққа торғайлардай болып рет ретімен келіп қонып жатқан ғарыш кемелеріне қарап біраз тұрды. Қолдарындағы қол сағаттай ғана телебайланыс құралдарына қарап тұрып бір біріне өз тілдерінде бірдемелерді айтты. Тек содан кейін ғана іштегілерге «Сыртқа шыға беруге болады» деген хабар берді. Бұл кезде кеме ішіндегілер де дайын отыр еді. Тәкен кемеден шыққан бойда бәрін ұмытып, өздеріне тіршілік сыйлаған ғажайып ғаламшарға басын иіп тағзым етті. Содан соң ғарышкерлерге тән рәсім бойнша етбеттей жатып, қара жерді сүйді. Ол рәсімді артынша Азамат, Сәлмен, Сәрсенбі; Жақан мен Сейдолла да қайталады. Оны көріп тұрған айналадағылар үндеген жоқ. Ғалым-ғарышкерлердің қара жерді сағынып жеткенін іштей сезіп, ғарышкерлерге тән рәсімді жасағандарына іштей ризашылықтарын білдіргендей.

Осыдан соң дәм тату рәсімі өтті. Бұлар ғаламшар тұрғындарына кездейсоқ кездесе қалған адамдар емес,өздері үлкен қиындықтан құтқарып алған жандар. Сондықтан да енді Жер ғаламшарынан келгендер өз туыстарындай көрініп те кеткен. Кең даланың төсінде пайда болған кең дастархан басында Тәкен де, жанындағылар да толқып сөйледі. Адам баласы апам баласын тілдескенде ғана терең түсінеді. Осы ықыластың алдында ғана ғалым-ғарышкерлер өздерін жаратушының жанында жүрген адамдай сезінген еді. Енді ол көкіректері күрт басылып, тіпті, енді өздері біреуден көмек сұрайтын халге жеткен. Ең бастысы, қай дәрежеде болса да ешкімге қиянат жасап көрген емес. Қайта өздері үлкен кездерінде кіп-кішкентай әлемнің тұрғындарымен қалай дегенде де тілдесуге тырысып баққан еді. Сөйтемін деп жүріп өздері де сығылу аймағының тұтқыны болды. Бірақ енді оған өкініп отырған ғарышкерлер жоқ. Енді сығылу аймағынан құтылып шықса, сөйтіп жұлдызды әлемдегі өз жолдарына түссе, бірте-бірте қайта қалыптарына келулеріне мүмкіндік тумақ. Бұл, болса да ғалым- ғарышкерлердің ішкі жоспарлары.

Дәм тату барысында ғаламшарлықтар көптеген көкейкесті мәселелерді қозғады. Сырттай қарағанда әп-әдемі көрінген, ғажайып табиғатымен тәнті еткен ғаламшарда да осыншама кәкейкесті мәселелер болады деп кім ойлапты. Ел басшысы айтқан кейбір өкінішті жағдайлар да ғалым-ғарышкерлердің тұла бойларын шымырлатқан. Жұдызды әлем бір қарағанда тып-тыныш сияқғанғанымен онда да талай-талай құбьыыстардың өтіп жататыны ел басшысының әңгімесінен белгілі болды. Тәкен де ғамшардың тамаша табиғаты аясында ерекше көңілденіп, ерекше толқып сөйледі. Алғашында өзін бір түрлі сезініп, одан да қатты толқыған еді. Енді бірте-бірте бойын жинап, батылдана бастаған. Жерден келген ғарышкерлерге бұл дәм тату рәсімінен гөрі табиғатқа табыну рәсімі артығырақ көрінді. Оны ел басшысы да іштей сезіп-біліп отырды. Дәм алудан кейін алыстан келгендерге табиғат аясында серуен жасау ұсынылды. Тәкен өзі бастап, қалғандар соңына еріп, біраз жерге серуен құрды. Ұзақ жұлдызаралық сапардан кейін, салмақсыздық ортасынан кейін мынандай қара жерде алшаң басып жүру де оңайға соқпаған.

Алғашында бәрі де жүруді жаңа-жаңа ғана бастаған жас балалардай абайлап басып жүрді. Кеме ішіндегі сақтаулы ауа да әбден көкіректерін қысып тастапты. Тіпті, кейде, толық тыныс ала алмай да қалады. Кеуделерін бірдеме қысып тұрғандай. Бірақ жүру керек еді, анадай жерде күркіреп ағып жатқан өзеннің көрінісі де бір ғажайып құбылыс еді. Өмірлерінде өзен кермегендей бәрі де оған жете бере қатар тұрып, әскери тәртіп сақтап, бір мезгілде тізерлеп, одан етбеттей жатып, мөлдір таза суды ауыздарымен ішті. Бір қарағанда осындай жоғары мәдени дамуға жеткен адамдардың мұндай қылығы оғаш көрінер де еді. Бірақ ғалым- ғарышкерлердің ұлы табиғатты сағынып қалғандары сондай, дәл қазір ешқайсысы да айнала-төңіректе не болып жатқанына мән бермеді. Мән беруге шамалары да келмеген. Қатты шөлдеген хайуанаттар мен құстар айналасынан төнетін қауіпті қалай ұмыстса, бұлар да тап сондай бір күйді бастарынан кешірді. Ғаламшар тұрғындары да мұны іштей жақсы түсінген-ді. Олар да табиғаттың қадірін жақсы біледі. Олардың арасында да талай-талай жұлдызаралық сапарларда болсып қайтқандар бар.

- Егер де бір сығылу аймағына тап болмағанда, мұндай табиғи ләззатты ешқашан да алмас па едік, — деп айналасын көзімен баяу шолып өтті Тәкен суға қанған соң.

- Оныңыз рас, Тәкен, - деді оған жалт бұрылған Сәрсенбі, - Жерге қайта ұшып жеткенше өзіміз де бітер ме едік? Еш болмаса, мұнда әл жинармыз. Содан кейінгісі өзіміз аман болсақ, алапат кемеміз аман болса бола жатар.

- Мұндай әлемге мен алғашында аса таңырқаған едім, - деді сол кезде философ Сейдолла, - енді сол кіші әлемге өзіміз де кішірейіп түстік. Енді мен ешқандай да кіші әлемді сезініп тұрған жоқпын. Сонда Ғалам адам пенденің үлкен-кішілігіне қарай әрқалай көрінетін болғаны ма?Үлкен кезімде де бар көрініс осындай еді, енді кішірейгенде де тап сондай сияқты. Ендеше, әлемнің үлкен немесе кіші болып көрінуі де адамның сана-сезім іне байланысты. Жас кезіміздегі таулар үлкейгенде сәл де болса кішірейгендей болып көрінбей ме, осы?

Ғалым-ғарышкерлер осылайша мына ғажайып ұлы табиғаттың көрінісінен алған әсерлерін жасыра алмады. Ғарышкерлердің қай қайсысының да қара жерге, жасыл өсімдікке, гүлді әлемге, қалың орманға, гүрілдеп ағып жатқан өзенге, терең теңіз бен мұхитқа деген сағыныштары ерекше еді. Олар кепке дейін мауықтарын баса алмаған. Қара жерге қанша аунап, таза ауаны еркін жұтып, еркін серуен жасаса да мұны енді ешқайсысы бір сәтке де қияр емес. Ғаламшар тұрғындары да ғарышкерлерді асықтырған жоқ. Олар ғарышкерлерді осындай еркіндікке жіберіп, өздері өз жұмыстарымен айналысты. Ғалым-ғарышкерлер айнала табиғатты армансыз көрді. Өздерінің алапат кемелеріндегі оранжерея қанша жасыл, сәнді әлем болса да кіші деген мына ғаламшардың бір аймағына да жетпейтін еді. Ғаламшар, оның тіршілікке қолайлы жағдайы дегенді де ғарышкерлер енді ғана түсінгендей болды. Табиғатқа, оның келбетін сақтауға деген ниеттері де енді әрбір секунд сайын күшейе түсті.

Ғаламшар табиғатқа, қара топырағын кешіп, шөбі мен гүлінен ләззат алып, бұлақ-өзенінен сусындарын қандырғаннан кейін жергілікті тұрғындар ғалым-ғарышкерлерді елді-мекендеріне алып келіп, халқымен таныстырды. Жергілікті халық мұның алдында ғана кеңістікте сенбей де қалды. Бәрі де өздеріндей адам. Ел басшысы ғарышкерлерге көптеген нәрселерді түсіндірді. Жерден келген ғарышкерлер үшін мұндағы саналы тіршілік әрекеті қанша дегенмен де өзгешелеу еді. «Әр елдің салты басқа, иті қарақасқа» дегендей, бәрі де бұл дүние әлеміндегі ғажайып ұқсастық пен айырмашылықты таныта түсетін бір факторлардай еді. Ел басшысының ұсынысымен қазақ ғарышкерлері ең жақсы деген мейрамханаға орналастырылды. Ғаламшардағы қозғалыс тынымсыз еді. Ұшып-қонып жатқан ғарыш кемелері қаншама.Кейде олармен бірге құстар да қабаттасады. Олардың қайсысының шын құс, қайсысының жасанды құс екенін ажырату да қиынға соғады кейде. Ғарышкерлерге барлық жағдай жасалды. Сонда да алғашында оларға бұл ортада ғұмыр кешу қиын сияқтанып та кеткендей еді. Бірақ басқа түскен соң, осылай болған соң амалдары қанша, бәріне үйренулеріне тура келген. Үлкеннен осылайша кішірейген соң амалдары қанша.

Үлкен болып қай нәрсенің де үстінен қарау кім кімге де дәреже. Осы ғарышкерлердің бәрі де Жерде жүрген кездерінде тіп-титіндей жәндіктерге таңдана қарайтын. Олардың қабыры да адам баласының іші пысатын баяу қабыр еді. Егер қажет десе, оларды соғып та, саусақпен езіп те тастай салатын.Олардың сол қабыр-қабыр қозғалысы мен ұшып жүргендегі әрекеттері де өздеріне бөлек бір көрініс беретін. Ал кейде сол жәндіктерді байқаусызда басып кетіп, немесе бірдемемен соғып алып мерт ететін. Бірақ солай бола тұрса да жәндік екеш жәндіктерде де қорғаныс пен тітіркеніс бар. Олардың да мына жарық та жылы дүниеде өмір сүргілері келеді. Олар да сол өмірі үшін әрекеттерін жасайды. Соншама кішкентай болса да қарақұрт пен ара, маса адамды шаққанда адамның өміріне қатер де төндіреді. Өмірдегі тіршілік әрекеттері осылай жүріп жатады. Бірақ жәндік екеш жәндіктер де адамға бекерден бекер тиіспейді. Адам оларға кедергі кедергі жасағанда, кесекөлденең келіп қалғанда, соқтығысып қалғанда шағады. Омартадағы бал аралары өзінің иесін ешқашан да шақпайды. Басқа жәндіктер де солай. Рас, аш кезінде азық ету үшін айдалада жалғыз келе жатқан адамға шабуыл жасайтын қасқыр сияқты жыртқыштар да бар.

Өмірдің өзі бір бірімен күресіп, қай жеңгені билікке шығып, жеңілген жағы оның қарауында қалып жататын күрделі құбылыс. Адам да жыртқыш. Ол тек саналы жыртқыш. Адамның жейтін жануары көп. Бірақ соның бәрі де күнделікті үйреншікті көрініс болып қана қабылданады.

Ғалым-ғарышкерлер енді кіші әлем тұрғындарының қатарына енген соң өздерінің өткендерін ойлай бастады. Өткен жағдайларын көз алдарынан өткізді. Адам баласы Адам пенде билік басында отырғанда дені сау жүргенде жаман нәрсені еш ойламайды. Ал сол билігі мен байлығынан айырыла бастаған кезде бәрін де көз алдынан өткізіп, бәрін де ойлай бастайды. Тәкен, Азамат, Сәлмен, Сәрсенбі, Жақан мен Сейдолла сондай біп күйге түскен еді.

Осы күдердің бірінде ғарышкерлер арнайы ғарыш кемесіне отырып, ғаламшарды айнала ұшып барлауды ұйғарды. Көп уақыт өтпей ол армандарын да орындады. Ғаламшардағы ең үлкен елдің ел басшысы ғарышкерлерге жағдай жасап отырды. Айтқан өтініштерін жерге тастаған жоқ. Жерден келген меймандар қашан қайта аттанып кеткенше мұндай қамқорлық керек те еді. Ғалым-ғарышкерлер бұл ғаламшарда қанша уақыт болса да Жерді, елді бір сәтке де ұмытқан емес. Бұл ғаламшар, бұл қаладан не нәрсені көрсе де; «Жердегі ана бір қалаға, Жердегі ана бір далаға ұқсас екен» деп бастайды сөздерін. Ғарышкерлердің осындай-осындай сөздерінен-ақ олардың Жерше, еліне деген сағыныштарының қаншалықғы екені анық байқауға болатын да еді.

Ендігі басты армандары да мына сығылу аймағын жеңіп шығу. Ал бірақ ол арман-ойлары жүзеге аса ма, жоқ па, ол жағын ешқайсысы да анық біле алмайды. Мұнда өздеріне қаншалықты жағдай жасалып, шексіз құрмет көрсетіп жатса да сол өздері туып-өскен Жер ғаламшарын бір сәтке ұмыта алмайды. Адам бөтен бір үйге барғанда одан қалай тезірек үйіне қайтуды ойласа, бұлар да осы кіші әлемнен қалай аман-есен шығып кетуді ойлайды да жүреді. Әсіресе, өздері емін-еркін басқарып келген алапат кемеңің осы ғаламшардың төңірегіндегі кеңістікте иесіз, басқарусыз қалғанын жиі ойлайды. Ол да көңілдерін жәбірлеткен. Бірақ кейде осы айып ғаламшардағы, үлкен қаладағы келеңсіз жағдайлар да ойларын бөліп, кейде сонымен де болып кетеді.

Осы күндердің бірінде ғалым-ғарышкерлер өздерінің жоспарларын жүзеге өте жайлы еді. Егер өздерінің көзқарастарымен қараса, бұл кіп-кішкентай қоңызды көзге елестетер еді. Ал ішіндегілері ұлудай ғана адамдар болмақ,. Енді сол қоңыздай деген кемеге өздері де емін –еркін сыйып кекен. Кемені басқарушы осы ғаламшардың кемедегі сызбада да бәрін айқын көрсететін. Ғалым- ғарышкерлер соған қарап отырған. Ғаламшарды шарлай ұшудағы негізгі мақсат – оның аймағындағы ежелден қалған ескерткіштерді зерттеу болатын. Оларды көру мен зерттеу өздерінің өткендерін көрумен барабар нәрсе-тін. Жер ғаламшарында да тап осы сияқты ескерткіштер көп-ақ. «Солардың бәрін кімдер тұрғызған?» деген сұрақ о заманнан қойылып келеді ғаламшарға.Өздері Жерден ұшып шыққанға де ол есеркіштердің құпиялары толығымен ашылмаған-ды. Енді ғарышкерлер оның нақты жауабын іздемей-ақ тапқандай. Көз алдарынан алып адамдар тастан қашап қалдырған небір ескерткіштер, құрылыстар кейіндеп қалып жатыр. Тау-тасқа айналып келетіні де бар.Бір кездегі осы ғаламшар тұрғындарының ірі ата-бабалары қашан жасаған тас мүсіндері мен тас ескеркіштері, сол кездегі ғарыш кемелеріне арналып салынған ғарышайлақтар да ғарышкерлердің көз алдарынан өтіп жатты. Кіп-кішкентай деп есептелген ғаламшар да енді тарих, өмір музейіне айналып та кеткендей.

Ғалым-ғарышкерлер осында болтан күндерін тек күнелту емес, мұндағының бәрін де зерттеп білуге арнаған. Сол ықылас-ниеттерінің бастамасы еді бұл. Ғарыш кемесі мейлінше үлкен еді. Оның ішінде бәрі бар. Былайша айтқанда кішігірім бір үй секілді. Ғалым-ғарышкерлер оның ішінде өздерінің кемелеріндегі сияқты емін-еркін жүріп-тұрады, демалады, жұмыстарын жасайды. Кемеге жанармай қажет болғанда, арнайы кемелер келіп жанармай құйып кетеді. Ұшу жалғаса береді. Сол ұшу барысында ғарышкерлердің көз алдарынан талай-талай тарихи көріністер өтіп жатты. Ғаламшардың бет-әлпеті түсінген адамға талай-талай қасіреттің болып өткенін айқын байқататын да еді. Одан бері қаншама уақыт өтті. Қаншама тіршілік иелері, оның ішінде саналы адам баласы дүниеге келіп, олардың ұрпақтары жалғасып жатты. Олар құраған небір ауыл, елді-мекендер мен қалалар сол уақыт талабына сай өзгерісгерге ұшырап та отырды. Адам баласы тарихты ұмытпау үшін жылнама жазып, оны сақтап отырды. Соның нәтижесінде кейінгі ұрпақ өткен заманның тарихын өз кезімен көргендей әсер алып та келеді. Енді міне, алапат жұлдызаралық кеменің арқасында ғарышкерлер талай-талай қызықты көз алдарынан өткізіп отыр. Кіп-кішкентай деп есептеген ғаламшар да енді бейнебір тарих, өмір музейіне айналып кеткендей.

Ғалым-ғарышкерлер осында болған күндерін тек күнелтумен өткізбей, біле түсу, зерттеу істеріне де арнаған. Бұл сол ықылас-ниеттерінің бастамасы да еді. Ғарыш кемесі болса да мейлінше үлкен. Оның ішінде бәрі бар. Былайша айтқанда, кішігірім үй секілді. Ғалым-ғарышкерлер оның ішінде өздерінің кемелеріндегі сияқты емін-еркін жүріп-тұра алады, демалады, жұмыстарын жасайды. Кемеге жанармай кажет болғанда арнайы кемелер ұшып келш, құйып беріп кетеді. Ал ұшу одан әрі қарай жалғаса береді. Сол ұшу барысында көз алдарынан талай-талай тарихи ескерткіштер жылжып өтіп жатты. Ғаламшардың бет-әлпеті болып өткен талай-талай қасіретті де танытатын еді. Ғаламшар жаралғалы қаншама уақыт өтті. Қаншама тіршілік иелері, оның ішінде қаншама саналы адамдардың ұрпақтары жалғасып жатты. Олар құраған небір ауыл, елді-мекен, қалалар уақыт талабына сай көптеген өзгерістерге ұшырады. Адам баласы жылнама арқылы болып өткен небір тарихи оқиғаларды қағазға түсіріп отырды. Соның нәтижесінде ғаламшардың күллі тарихы, жақсы-жаманы адам баласының көз алдынан қайта бір болып өткендей әсер қалдырады. Енді міне, ғарыш кемесінің арқасында ғарышкерлер тобы көп нәрсені көз алдарынан өткізіп келеді.

Кеме бірде жоғарылай, бірде төмендей ұшады. Алдын ала жасалған бағыт-бағдар бойынша қажетті бағытқа дер кезінде жеңіл бұрылады. Сол мәнер арқылы бәрі де ғаламшардың күллі бет-бейнесін анықтап көре түседі.Жер бетіндегі сияқты, мұнда да қазаншұңқырлар жеткілікті. Жыралар мен аңғарлар да мол. Егер осы ғаламшардың ғарыштан анық етіп түсірген суретіне қарар болса, ол алақандағыдай ап-анық болмақ. Ғаламшардың бетінде ұзына бойы созылып жатқан ғаламат үлкен әрі қалың тас қабырғаларға да кезігіп жатты. Олардың бәрі де алып адамдардың қолынан жасалғанга тән, тек солар ғана жасай алатын ескерткіштер еді Тәкен де өзге ғарышкерлер де көргендерінің бәрін Жердегі тас құрылыстармен тас ескерткіштермен ойша салыстыра қарап отырды. Ескерткіштердің бәрі де Жерден құрылыстарды еске түсіретіндей еді. Ғаламшарлардың бәрі де бір біріне ұқсас болып келеді. Біреуінде тіршілік сақталады, ал екіншісінде ол жойылып кетеді. Күн жүйесіндегі ғаламшарлардың ішінде тек Жерде ғана саналы, санасыз тіршішк иелері бар. О баста, ғаламшарлар жаралған кезде, олардың даму дәрежелері бір біріне ете ұқсас болған. Келе-келе әрбір ғаламшар өз тағдырын басынан кешкен. Бәрі бірдей өз атмосферасы мен гидросферасын ұстап қала алмаған, тек кейбірі ғана өз келбетін сақтаған.

Тіршіліктігін сақтай алмаған ғаламшар жалаңашталған. Кей ғаламшар бір заманда үстінде тіршілік етіп, саналы, жоғары мәдени даму дәрежесіне жеткен аса білімді адамдардың қуатты жарылыстарынан жойылған.

Тәкен кеме ішінде отырып, жан-жағына қарап, осындай ойларды да толғады. Ол ойларын жанындағыларымен бөліседі. Олар да ара-тұра ақыл-кеңес қосады.Кемені басқарушы да қазір тек ғарышкерлердің өтініштерін орындайды. Тәкен ұлудай адамның жанында отыр. Ол енді осындағы басшы. Жер мен осы ғаламшар арасындағы жұлдызаралық жолда, кішіреймей тұған кезде алақандарында ғана жүргене титтей адам енді өздеріне басшы болады.Өмірдің адам баласы біліп болмас осындай қызықтары көп-ақ. Кімнің ертең кім болып кетерін ешкім де білмейді. Енді бір заманда жағдай қалай өзгерер екен.Тәкен енді ұлудай адам болған басшыға бір қарап алған.Кеме сыртындағы арнайы дыбыс күшейткіш арқылы ғаламшардың бар тарихы жан-жақты түсіндіріліп жатсада ешкім ештемедей қойған жоқ. Тек анда-санда ғана бір-біріне қарап қойып, көз алдарындағы тамаша көріністі қызықтап отыр. Иә,бір заманда талай оқиға, талай тағдыр өткен аймақ енді тек қызықтау үшін қажет сияқты. Өздері де бүгінде қиындық пен қызықтың дәл ортасында жүр. Көргендері қызық, бастан кешкендері ауыртпашылық. Сөйтіп алмасып открі кете бермек. Ғалмшарды айналып өткен уақытта ғалым-ғарышкерлер оның бетінің де әжімге толы екеніне көздерін жеткізді.Оны осылайша шарлап, барлап көрмеген адам білмейді. Адамның жеке тағдыр да осыған ұқсас. Сырттай үнсіз жүреді. Басынан ештеме өтпегендей. Тыңдаған адам оның талай-талай нәрсені басынан кешкенін біледі. Кей адамның басынан кешкен ауыртпалығы мен уәйімі бетіндегі әжімінен айқын көрініп тұрады. Табиғаттағы бар тіршілік иесінің бойынан өзіне тән ауыртпалық тағдыры өтіп жатады. Төзгендері тірі қалып, төзбегендері мерт болады. Олардың тіршілік үшін күресі осылайша жалғаса береді.

Ғалым-ғарышкерлер бірнеше тәуліктің ұшу барысында осындай ойларды ойлады. Оларды Жермен салыстыра қараған. Көптеген ұксастықты да тапты. Жердегі әйгілі пирамидаларға ұқсас алапат үлкен тас құрылыстар да кезіккен.Күрделі құралдарды қолданудың нәтижесінде тек ғаламшардың бетіндегі емес, топырағының астында жатқан неше түрлі жануарлар мен саналы адамдардың қаңқа сүйектерін де алдарындағы арнайы экрандардан мұқият көріп-біліп отырды. Мұндай сапар, мұндай зерттеу ғарышкерлерге аса қажет те еді. Осылар арқылы олар Жердің де өткені мен болашағын көргендей бір күй кешті. Сапар аяқталғаннан кейін олар өздерінің жер- аймақтарына қайтып оралды.