Жұмыс бағдарламасы «Экология және тұрақты даму»



жүктеу/скачать 1,66 Mb.
бет7/7
Дата07.05.2017
өлшемі1,66 Mb.
#16060
түріЖұмыс бағдарламасы
1   2   3   4   5   6   7

Жұмысты орындау барысы


  1. Берілген территорияның әр түрлі бөліктерінен (жасыл зона, автомагистраль маңы, тұрғын үйлер жанынан, т.б.) және әр түрлі биіктіктен ағаш жапырақтарын жинаңыздар

  2. Жапырақтардың бетіне мөлдір жабысқақ пленканы жапсырыңыздар.

  3. Пленканы жабысқақ шаң қабатымен жапырақтардан алып, ақ қағаз бетіне жапсырыңыздар.

  4. Алынған үлгілерді бір-бірімен салыстырыңыздар.

Нәтижелерді өңдеу мен қорытындылар


Зерттелген территорияның әр түрлі бөліктерінің шаңданып, ластануы туралы қортынды жасаңыздар.

Сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары:



  1. Сіз тұратын аудандағы шаңның негізгі көздері қандай?

  2. Шаңның ағзаларға зияны қандай?

  3. Ауадағы шаңның мөлшерін қалай кемітуге болады?

  4. Автомобильдер шығаратын газдардың құрамы қандай?

  5. Экологиялық таза отын түрлері қандай?



Практикалық сабақтың тақырыбы №2

Тақырыбы: Қоршаған ортатағы антропогенді ластанушыларды анықтау.

Кіріспе. Автотранспорт – атмосфераны азот оксидтерімен ( N0 және N02 азот оксидтерінің қоспасы), көміртегі (11) оксидтері (С0), негізгі ластаушылардың бірі. Ауаның транспорттық ластану үлесі осы бойынша жалпы ластануының СО 60 %, N0х 50 % астам үлесін құрайды.

Автотранспорттың зиянды заттарға бөлінген қалдықтары белгілі уақыт аралығында атмосфераға шығарлатын газдардың мөлшерімен сипатталады.

Шығарылатын зиянды заттарға көміртегі оксидтері (концентрациясы 0,3 – 10 %), көмірсутектер – жанбай қалған отын (3 %) және азот оксидтері (0,8 %), күйе жатады.

Автотранспорттың атмосфераға бөліп шығаратын зиянды заттарының мөлшері есепке әдіспен бағалауға болады. Шығарылатын қалдықтардың мөлшерін есептеудегі бастапқы мәліметтерге мыналар жатады.



  • автотранспорттың отындық шығынының нормасы автотрассаның белгілі бір бөлігінен уақыт бірлігінде жүріп өткен әр түрлі типті автотранспорттың саны;

  • автотранспорттың отындық шығынының нормасы (қала жағдайында автотранспорт қозғалып кележатқандағы отынның орташа шығынының мөлшері).

1-кесте


Автотранспорт типі

Отынның орташа шығын мөлшері (100км/л)

Отынның меншікті шығыны У, (1км/л)

жең!л автомобиль

11 - 13

0,11 – 0,13

Жүк автомобилі

29 – 0,33

0,29 – 0,33

Автобус

41 - 44

0,41 – 0,44

дизельді жүк машинасы

31 - 34

0,31 – 0,34

Жанармай түріне байланысты автотранспорттын бөліп шығаратын зиянды заттарын анықтайтын импирикалық коэффициенттерінің мәні 2-кестеде берілген

2 – кесте

Отын түрі

Коэффициенттер мәні (К)

Көміртегі оксиді (СО)

Көмірсулары

Азот оксиді

бензин

0,6

0,1

0,04

дизель отыны

0,1

0,03

0,04

К коэффициентінің шамасы сандық жағынан 1 км жол жүруге қажет (яғни меншікті шығын), отын мөлшері жанған кездегі берілген компоненттің (литрмен) бөлінген зиянды заттардың шамасына тең.

Мақсаты: қоршаған ортаның антропогенді ластаушыларвның негізгі түрлерімен және оларды жедел сараптамалау әдістерімен танысу.


  1. тапсырма. Автотранспорттың ауаға шығаратын зиянды заттарының мөлшерін есептеу.

Құрал – жабдықтар: қалам, қағаз, микрокалькулятор.

Жұмысты орындау барысы


Оқу орнына (тұратын жерде) жақын терезеден жақсы көрінетін автотрассаның 0,5-1 км бөлігін тандап алыңыздар.

  1. Қадамыңызды орташа ұзындығын алдын ала анықтап, тандап алынған жолдың ұзындығын өлшеп шығыңыздар (L М)

  2. 20 минут ішінде жолмен жүріп өткен автотранспорттын санын анықтаңыздар. 3 –кестені толтырыңыздар (мысал үшін «Жеңіл автомобильдерь» қатары толтырылған):

3-кесте


Автокөліктің түрі

Саны, дана

Барлығы 20 минут ішінде

1 сағатта, N1 дана

1 сағаттағы жалпы жол, L, км

Жеңіл автомобильдер

11111111111111

14

42




Жүк машинасы













Автобустар













Дизельді жүк машиналары













сағаттағы автокөлік санын есептеу үшін 20 минутта алынған санды 3-ке көбейту қажет.



  1. Мына формула бойынша, әр түрлі автомобилдердің 1 сағатта жүріп өткен жалпы жолын (L, км) есептеңіздер:

L1 = N1 х 1

Мұндағы N1 – 1 сағаттағы әр түрлі автомобильдердің саны

1 – автокөлік түрінің белгісі

1 – тандап алынған жолдың ұзындығы,

Алынған нәтижелерді кестеге жазыңыздар.


  1. Әр түрлі автомашина дивигательдерінің жағатын жанармайының мөлшерін (Q1,л) есептеңіздер:

Q1 = L1 х Y1

L1 мәнін 9 – кестеден алыңыздар.

Алынған нәтижелерді – кестеге толтырыңыздар.

Әр түрдің автокөдіктер қолданған жанармайының жалпы мөлшерін (ΣQ) анықтап, нәтижелерді 4 – кестеге толтырыңыздар.


4 – кесте

Автомобиль түрі
N1

Q1, соның ішінде







бензин

Дизельді жанармай

жеңіл автомобильдер










жүк автомашиналары










Автобустар










Дизельді жүк машиналары













Барлығы ΣQ







Қалыпты жағдайда жанармайдың әр түріне және барлығы үшін бөлініп шыққан зиянды заттардың (литрмен) мөлшерін есептеңіздер. Нәтижелерді 5-кестеге толтырыңыздар.


5- кесте

Жанармай түрі

Q, л

Зиянды заттардың мөлшері, л






СО

Көмір- сулар

NO2

Бензин




Дизельді отын



Нәтижелерді өндеу мен қорытындылар


  1. Есептеңіздер:

  • мына формула бойынша бөлініп шыққан зиянды заттардың массасын (m, г)

m =V х М /22,4

  • қоршаған ортаның санитарлық рұқсат етілетін жағдайын қамтамасыз ету үшін бөлініп шыққан зиянды заттарды сүйылту үшін қажет таза ауаның мөлшерін.

Нәтижелерді 6– кестеге жазыңыздар.
6 – кесте

Зиянды заттың түрі

мөлшері, л

масса, г

сұйылтуға қажет ауаның мөлшері, м3

ПДК мәні мг/м2

СО













көмсулар













N02













Рұқсат етілетін шекті концентрациялар мәні анықтамаларда берілген.

  1. Автомагистралға тұрғын үйлер мен ғимараттардың жақындығын есепке ала отырвп, өздеріңіздің зерттеген территорияның экологиялық жағдайы туралы қорытынды жазыңыздар.


Практикалық сабақтың тақырыбы №3

Тақырыбы: Экологиялық зиянды заттар мен әсер ету факторларын анықтау.

Кіріспе. Қазіргі кездегі қоғамда күнделікті жүздеген мың химиялық заттар қолданылады. Бұл заттар арасындағы көптеген химиялық реакцияларды, олардың жеке және бірлескен улылық эффектілерін бақылау мүмкін емес? Аса қауіпті он заттар мен әсер ету факторларынан ауыр металдарды (Zn, Cu, Mn, Hg, Co, Mo, Pb, Cd, As), үшқыш органикалық қосылыстар, формальдегид, пестицидтер, жанудың жанама өнімдері (СО2, СО2, NO2 SO2), щаң, асбест, бактериалар, күн сәулесінің жетіспеуі, радиацианы атауға болады.

Болашақта қалдықты аз шығаратын жаңа технологияларды енгізу, бұл – заттардың қоршаған ортаның тіршілігі мен адам денсаулығы үшін қауіпті әсерін кемітуге мүмкіндік береді. Бірақ қазірдің өзінде өздеріңіздің денсаулығыңызды сақтауда жартылай болса да қаупін төмендете аласыздар.



Мақсаты: Тұрмыста қолданатын анағұрлым қауіпті заттарды және олардын қорғану әдістерін анықтау.

Ақпараттық кесте (15-кесте)


Жұмысты орындау барысы


7және 8-кестелердің мазмұнын оқыңыздар. 16-кестенің соңғы қатарын қауіпті заттардан қорғану үшін қандай нұсқаулар беруге болады. (толтырыңыздар).

Өздеріңіздің өміріңізді экологиялық қауіпті заттар мен орта факторларының әсері тұрғысынан анализдеңіз.

Өзіңізді және жақындарыңызды ортаның қолайсыз факторларынан қорғау үшін қандай шараларды іс-жүзінде жасауға болады?

Экологиялық императив тұрғысынан тұрмыстағы өзіңіздің мінез-құлқыңызды сараптаңыз: қоршаған ортадан денсаулыққа зиянды факторларды атаңыздар: денсаулық жағдайын жақсарту үшін ең алдымен не істеу керектігін отбасы мүшелерімен талқылаңыздар.


Экологиялық қауіпті факторлар 7– кесте

Қауіпті заттың не заттар тобының аты

Қауіпті заттардың көзі

Ағзаға тигізуі мүмкін әсері

Қауіпті заттардан қорғауға нұсқаулар

1. Ауыр металдар (Hg, Pb, Cd, As, Cu, Zn, Mn, Co, және т.б.)

Бояулар, шайынды сулар, қалдықтарды жағу, сынапты шамдар, автомашиналардың газдары, жасанды мата, пластмасса.

Cd – қаңқада өзгерістер, бұйрек аурулары;

As -терінің қатерлі ісігі;

Hg - жүйке жүйесін зақымдайды;

Pb - бүйрек, бауыр аурулары.
Ауыз суды тазалғыш фильтрден өткізу; суда еритін бояуларды пайдалану, көліктерді қорғасыннан тазартылған бензинмен қамтамасыз ету.

2. Ұшқыш органикалық қосылыстар

Еріткіштер, тазалағыш құралдар, дезинфекциялаушы заттар, бояулар, желім, пестицидтер, ағаш сүрегінің консерванттары

Хлорлы еріткіштер – қатерлі ісіктер, ісіктер

Галогенді көмірсулар – жүйке және жүрек тамыр жүйесін, бүйрек, бауырды зақымдайды иммунитетті төмендететін диоксиндердің организмде түзілуі, кемістіктер мен мутациялар туғызады
Қауіпті заттардан бас тарту, жақсы желденетін бөлмеде жұмыс істеу.

3.Формальде

гид


Пресстелген плиткалар, желім, кілемді жабыңдар

Тыныс алу мүшелерінің ауруы қатерлі ісік, бас айналу

Формальдегидті жақсы сіңіретін бөлме өсімдіктерін өсіру, қабырғаларға шлак (табиғи смола) жағу

4.Пестицид

тер


Пестицидтердің барлық түрлері

Ағзалардағы көптеген заттармен реакцияға түсіп,белгісіз қосылыстар түзуі мүмкін




5. Жану өнімдері (СО, NO26 CO26 SO2 және т.б.)

Темеке түтіні, газ плиталары, автомобильдердің газдары

Тыныс алу жүйесі мүшелерінің аурулары, қатерлі ісіктер, бас ауруы

Темекіден бас тарту, мөлмелерді жақсы желдету, автокөлік жұмысын бақылау

6. Шаң

Дизельді транспорт, жылу электростанциялары, қалдықтарды жағу, тазартқыш құралдары жоқ өндіріс орындары

Аллергия, тыныс алу мүшелерінің аурулары

Ылғалды тазарту, желдеткіштерге торлы перделер тұту, бұзылған шаң сорғыштарды пайдаланбау

7. Асбест

Құрылыс материалдары, жылу изоляторлары

Аллергиялар, тыныс алу жүйесінің аурулары, қатерлі ісіктер (10 – 30 жылдан кейінгі эффект)

Асбесті тор материалдарды арнайы пленкалармен қаптау

8. Ауру туғызушы бактериалар

Ластанған және шаңданған бөлмелер

Асқазан, ішек аурулары

Сабынды ыстық сумен жуу, азық-түлікті жабық ыдыста сақтау, тоңазытқыштарды пайдалану

9. Күн сәулесінің жетіспеуі

Қалалар ауасының ластануы, күн тәртібінің (режим) дұрыс болмауы

Д витаминінің жетіспеуі

Таза ауада серуендеу

10. Радиация

Құрылыс материалдары, ядролық қаруды сынау, авариялар

Қатерлі ісік аурулары

Бөлмелерді желдету, таза азық-түлікті пайдалану, и ммунитетті күшейту.

8– кесте


Үйлеріңіздегі экологиялық жағдайды жақсарту жолдары

Орта факторлары

Факторлардың қолайсыз нәтижелерінін әсері

Зиянсыз құралдармен ауыстыру мүмкіндігі және зиянды әсерді жою жолдары

1. Тұрғын үйдегі температура

Жылу жоғалту, көп мөлшерде энергия жұмсау




2. Жасанды маталар мен кілем өнімдері (капрон, нейлон, полиэфирлі, полиакрилонитрильді, поливинилхлоридті, полилефинді)

Теріні тітіркендіру және ұшқыш улы өнімдердің бөлініп шығуынан аллергияның пайда болуы




Косметика және парфимерия:

иіс су (духи), далап (помада губная),


опа (пудра),


кремдер,

шампуньдер,
иіс сабын,
шаш бояу

тырнақ боятын лак,

шашқа арналған лак,

дене дезодоранты,

ауа дезодоранты.


Аллергия реакция

уақыты өтіп кеткен далаптағы висмут пен майлардың улы әсері

цинк қосылыстарының улы әсері

конъюктивиттер, дерматиттер, әкпенің зақымдануы

аллергияның пайда болуы

аллергияның пайда болуы

аллергияның пайда болуы

ацетон және басқа да еріткіштердің қан, жүйке және тыныс алу жүйесіне есіріткілік әсер етуі;

терінің тітіркенуі, канцерогенді әсер;

кілегейлі қабықшалардың тітіркенуі, түншықтырғыштық әсер;

есеріткілік әсер;



  1. Жуғыш заттар

кір жуатын ұнтақтар
тазартқыш заттар

дақ кетірушілер

аяқ киім майы


Аллергия, катаральдық өзгерістер, кілейгейлі қабықшалардың тітіркенуі

Аллергия, катаральдық өзгерістер, кілегейлі қабықшалардың тітіркенуі; өзендер мен көл суларына түссе- тірі ағзаларды жояды;

көмірсулардың галогентуындыларын қара;

кілейгелі қабықшалардың қабынуы



5.Ағартушы және дезинфекциялаушы заттар

Тері мен кілегейлі қабықшалардың тітіркенуі, сондай-ақ формалиннің канцерогенді әсері




6. Пестицидтер

Улы әсер (акометрин Н, диазинон, дибром, дихлор, карбофос, нафталин, мысты купорос, нитрафен, тиазон,




7. Құрылыс материалдары: желімдер,

майлы бояу,

майлы лактар, паркет лагы, эмаль-лактар нитроэмаль

линолеум,

жиһаз маталары мен перделер.


Тері мен кілегейлі қабықшаларды тітіркендіреді: «Момент», «Феникс» жүйке жүйесін зақымдап, қатерлі ісік туғызуы мүмкін;

ауыр металлдар мен органикалық еріткіштердің улы әсері;

улы және канцерогенді заттардың әсері;

өрт қаупі, есірткі заттары бар, қан түзу мүшелерін зақымдайды;

хлорвинил мен пластификаторлар созылмалы улану туғызуы мүмкін;

химиялық талшықтар электрленді, ылғалды нашар сіңіреді, улы қоспалары бар;



8. Қаптау материалдары:

металдық


полиэтиленді, полистриролды және т.б.
көп қабатты және көп компонентті қаптау материалы

Қоршаған ортаны ластайды, қымбат материалдарды бүлдіреді;

Бактериялар ыдырата алмайды және ерімейді, қыздырғанда улы қосылыстар түзе отырып ыдырайды;

қайта өңдеуге жатпайды, қоршаған ортаны ластайды.


Шығармашылық тапсырма


Тірішілікке қолайлы экологиялық жағдайлар және салған идеалды тұрғын үй (жеке пәтер, үй немесе шағын аудан) жобасын ұсыныңыздар. Жоба іс-жүзінде іске асарлықтай және мүмкіндігінше тиімді (экономды болсын.
Сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары немесе тестілік сұрақтар 3

  1. Экологиялық тұрғыдан аса қауіпті заттардын қандай топтарын білесіздер?

  2. Адамның мекен ету ортасының ластануын кемітудің қандай негізгі өндірістерін білесіздер?

  3. Үй жағдайларында қауіпті заттармен ластану деңгейін төмендету үшін қандай іс-шаралар жүргізу керек?



Практикалық сабақтың тақырыбы №4

Тақырыбы: Қоректік ресурстар үшін тіршілік бәсекелестігін зерттеу.

Кіріспе. Экологиялық тұрғыдан таза, толыққанды қоршаған орта басқа факторлармен бірге адам денсаулығын сақтауда маңызды болып табылады.

Мақсаты: Жасыл желек микроклиматты реттеуде маңызды рөл атқарады: топырақты, үйлердің қабырғасын, жолдарды шектен тыс қызудан қорғап, ауаны ылғалдандырады және тазартады. Олар ауадағы швң мен ағзалардың 70-80 % сіңіріп алады. Ыстық жаз күнінде жасыл газон жолында жер бетінен 1,5 м биіктегі ауаның температурасы асфальтты жолға қарағанда 2,50 С-ға төмен.

Жасыл желек сонымен қатар, дыбыс толқындарын сіңіріп, сыртқы шуды төмендетеді.



Қажетті құрал-жабдықтар. Мөлдір жабысқақ пленка

Жұмысты орындау барысы


  1. Берілген территорияның әр түрлі бөліктерінен (жасыл зона, автомагистраль маңы, тұрғын үйлер жанынан, т.б.) және әр түрлі биіктіктен ағаш жапырақтарын жинаңыздар

  2. Жапырақтардың бетіне мөлдір жабысқақ пленканы жапсырыңыздар.

  3. Пленканы жабысқақ шаң қабатымен жапырақтардан алып, ақ қағаз бетіне жапсырыңыздар.

  4. Алынған үлгілерді бір-бірімен салыстырыңыздар.

Нәтижелерді өңдеу мен қорытындылар


Зерттелген территорияның әр түрлі бөліктерінің шаңданып, ластануы туралы қортынды жасаңыздар.
Сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары Сіз тұратын аудандағы шаңның негізгі көздері қандай?

Экологиялық таза отын түрлері қандай?


Практикалық сабақтың тақырыбы №5
КОЛЛОКВИУМ.

Практикалық сабақтың тақырыбы №6

Тақырыбы: Әр түрлі тірі ағзалардың зат айналымындағы рөлін зерттеу.

Кіріспе. Зат айналымы – заттардың жерде жүріп жатқан процесстерге бірнеше рет қатысуы. Нақтырақ айтқанда айналымға заттар емес, химиялық элементтер қатысады. Бір ағзалар пайдаланып болғаннан соң химиялық элементтер басқа ағзалар қорытатын қозғалыстарға айналады. Бұл процесстерге қажетті энергия күннен алынады, ал мұнда тірі ағзалар белсенді рөд атқарады. Көміртегінің биохимиялық циклына органикалық заттардың өндірушілері (продуценттер), тұтынушылар (консументтер) және ыдыратушылар (редуценттер) қатысады. Өсімдіктер мен жануарлар өлгеннен соң олардың ағзалары редуценттердің (бактериялар, саңырауқұлақтар, көптеген омыртқасыздар) көмегімен ыдырайды.

Мақсаты: далалық зерттеулердің нәтижесінде алынған мәліметтер негізінде әр түрлі түрлердің зат айналымындағы рөлін анықтау.

Қажетті құрал-жабдықтар: далалық зерттеулердің статикалық өнделген мәліметтері (9-кесте), микрокаькулятор.

Солтүстік Каспий маңындағы кіші саршұнақтар мен дала суырларының өнімділігі мың ккал/га

9-кесте

Түр

Жыл

Қорек

Екінші реттегі өнім







Пайдаланған

қорытылған

кіші саршұнақ

1971

535

427

40




1972

355

283

28




1973

283

225

17

Дала суыры

1974

278

206

54




1975

318

239

65



Жұмыстың орындалу барысы


  1. Екінші реттегі өнімнің пайдаланылған қорекқе қатынасын (%) есептеңіздер

  2. Екінші реттегі өнімнің қорытылған қорекқе қатынасын (%) есептеңіздер

  3. Алынған нәтижелерді 10-кестеге еңгізіңіздер.

Әр түрлі жануарлардың өнімінің түзілуінің тиімділігі 10- кесте




Түр

Жыл

Екінші реттегі өнімнің пайдаланылған қорекқе қатынасын (%)

Екінші реттегі өнімнің қорытылған қорекқе қатынасын (%)

Кіші саршұнақ

1991










1992










1993







Дала суыры

1994










1995









Нәтижелерді өңдеу мен қорытындылар


  • Алынған мәліметтерді сараптап, әртүрлі жануарлар өнімінің түзілуінің тиімділігі туралы қортынды жасаңыздар.

  • Қандай жануарлар тамақ энергиясын өсуге және май қорын жинауға анағұрлым тиімді пайдаланатынын анықтаңыздар.

  • Әр жылдардағы энергияны пайдалану тиімділігі қалай өзгереді.

Сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары Зат айналымның анықтамасын беріңіздер.


1.Ағзалардың қоректену әдісі бойынша қандай топтары химиялық элементтердің айналымына қатысады?

2.Бұл топтардың әрқайсысының зат айналымдағы (химиялық элементтердің) рөлі қандай?



Практикалық сабақтың тақырыбы №7

Тақырыбы: Ғылымдық экологиялық мәселелердің үлгілерін жасау (модельдеу) және зерттеу.

Кіріспе. Ғалымдық (глобалды) Экология терминнің жалпы биосфераны зерттейтін, комплексті ғылым үшін 1977 ж. академик М.И. Будько ұсынды. Академик С.С. Шварц «Соңғы кезде адам мен табиғаттың өзара әсерінің ғалымдық мәселелер комплексін анықтау тәжірбиесі, ал бұл мәселені зерттейтін ғылымдар жиынтығын – ғалымдық экология деп атайды» деді.

Ғаламдық экологиялық мәселелерге озон қабатының бұзылуы, «парниктік эффект» мәселесі, қышқылдық жауын мәселесі, биологиялық көптүрліліктің кемуі және т.б. жатады.

Модельдеу – қандай да бір құбылыс, процесс немесе объектіні олардың модельдерін жасап, қарастыру жолымен зерттеу.

Модель (латын тілінен «moduIus» - өлшем, үлгі) – қандай да бір процесс немесе құбылыстың негізгі қасиеттерін қайталайтын аналогы.

Ғаламдық экологиялық модельдеудің негізін салушы американ ғалымы Джей Форрестер. Ол процестерді ЭЕМ-да қайталаған.

Мақсаты: Ғалымдық экологиялық мәселелердің пайда болу механизмдерін осы процестерді модельдеу арқылы зерттеу.



1 – тапсырма. Атмосфералық жауын-шашындардың қышқылдығын зерттеу (қышқылды жауын-шашынның мониторингі)

Қажетті құрал-жабдықтар: өлшегіш цилиндр, ертіндінің рН анықтауға арналған реактивтер.



Жұмысты орындау барысы

  1. Өлшегіш цилиндрді ашық аспан астына қойыңыздар.

  2. Жауын-шашыннан соң алынған су үлгісінің рН-ын анықтаңыздар.

  3. Осы бақылауларды белгілі бір уақыт аралығында (апта, айлар) жүргізіңіздер.

  4. Алынған нәтижелерді 11-кесте түрінде толтырыңыздар.

11-кесте

Тәжірибе №

Жауын-шашын болған күн

Жауын-шашын мөлшері (үлгінің көлемі)

рН

























Нәтижелерді өндеу мен қортындылар

Жауын-шашынның қышқылдығы топырақ пен су қоймалары ағзаларының тірішілік қызметіне мүмкін болатын әсері туралы қортынды жасаңыздар

2-тапсырма. «Парниктік эффект» механизмін моденльдеу.

Қажетті құрал-жабдықтар. Мөлдір пластмасса қорап немес е аквариум, құм (топырақ), суы бар пульверизатор, термометр, қыздырғыш шам.



Жұмыс орындау барысы

  1. Мөлдір пластмасса қорап немесе кішкене аквариумеың түбіне 2-3 см қанындықта қара топырақ немесе құм төсеңіздер. Құм немесе топырақты пульверизатордағы сумен ылғалдаңыздар.

  2. Термометрді картон қойып, дөңгелек басымен жоғары қаратып, грунтқа орналастырыңыздар. Қорапты мөлдір қақпақпен жабыңыздар. Лампаны ыдыстан 20-30 см қашықтықта, жарық термометр шаригіне түсетіндей етіп орналастырыңыздар. Лампаны өшіріп, температураның бөлме температурасының деңгейінде болуын қамтамасыз етіңіздер. Бөлме температурасын жазып алыңыздар. Қақпақты ыдысқа қалдырып, лампаны қосып, термометрдегі температура қөрсеткіштерін әр минут сайыфн 20 минут бойы бақылаңыздар.

  3. Лампаны өшіріп, температура бөлме температурасына дейін түскенше күтіңіздер. Топырақты (грунтты) тағы да сумен ылғандандырып, экспериментті қақпақсыз қайталаңыздар.

Жұмыстың барлық кезендерін, қара топырақты ашық түсті топырақпен ауыстырып, қайталаңыздар.

Нәтижелерді өндеу мен қортындылары

Эксперимент нәтижелерін 12 – кестеге толтырып «Температура – уақыт» координаталарында график (2-сурет) жасаңыздар.

12–кесте




Температура, 0С




Қара топырақ

Ашық топырақ




Қақпақсыз

Қақпақпен

Қақпақсыз

Қақпақпен

1













2













3













4













20













Т,

t, мин


2 – сурет

Алынған нәтижелер негізінде қорытынды жасаңыздар.

2 Сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары

1.Қандай экологиялық мәселелер ғалымдық мәселелерге жатады?

2.«Парниктік эффект», қышқылдық жауындар, озон қабатының бұзылуының механизмдері қандай?

3.Ғалымдық экологиялық мәселелерді модельдеу әдісіне сипаттама беріңіздер.




Практикалық сабақтың тақырыбы №8

Тақырыбы: Ауа ортасындағы Шекті Мөлшерлік Концентрациясы (ПДК)

 

Мақсаты: Студенттерді ауа ортасындағы шекті мөлшерлі концентрация ұғымымен таныстыру.
тапсырмалар:

1. Шекті Мөлшерлік Концентрациясы (ПДК)-ға сипаттама

2.Атмосфераны 2 аспектіде бағалау

3.Атмосфераның ластану дәрежесін кешенді индекс (АЛОКИ) критерийлері бойынша бағалау


Негізгі түсініктер: ШМК, ШРШ, ШРМ, ШРД

1. ШМКж.з – жұмысшы зонадағы ауаның құрамындағы ластаушы заттардың ШМК, (мг/м3) (ПДКр.з – рабочей зоны). Бұл концентрация апатының 8 сағаттық жұмыс күнінде (жексенбіден басқа күндерде), немесе аптасына жалпы 41 сағаттан аспайтын жұмыс істеген кезде жұмыс жасының соңына дейін (25-30 жыл) ауырмаған, немесе қазіргі зерттеу әдістері оның ешқандай ауруын тіркемеген немесе денсаулығында ешқандай ауытқулар болмаған шаманы білдіреді. Жұмысшы зона деп , еденнен немесе жұмысшы тұрақты тұратын жерден 2 м биіктіктегі кеңестікті айтады.

 

2. ШМКм.б – тұрғын үйлер орналасқан ауадан ауасындағы максимальді бірреттік шектік концентрациясы, мг/м3 (ПДКм.р – максимально разовая). Бұл концентрация сол ауа мен 20 минут тыныс алынған жағдайда, адам организімінде рефлекторлық (субсенсорлық) реакция бериеуі керек.



 

3. ШМКо.т – тұрғын үйлер орналасқан аудандағы ауа құрамындағы үлы заттардың орташа тәуліктік шекті мөлшерлік концентрациясы, (мг/л) (ПДКс.с - среднесуточная). Бұл концентрация адам ол ауамен қанша уақыт тыныс алса да тікелей немесе жанама ешқандай әсер етпеуі керек.

 Бақылау сұрақтары:

1. Шекті Мөлшерлік Концентрациясы (ПДК)-ға сипаттама беріңіз.

2.Атмосфераны 2 аспектіде қалай бағалауға болады?

3.Атмосфераның ластану дәрежесін кешенді индекс (АЛОКИ) критерийлері бойынша бағалау қалай жүргізіледі?




Практикалық сабақтың тақырыбы №9

Тақырыбы: Көлік және қозғалыс құралдары мен қондырғылары шығаратын ластағыш заттардың мөлшері



Мақсаты: Көлік және қозғалыс құралдары мен қондырғылары шығаратын ластағыш заттардың мөлшері тастанды заттардың жол берілу шегінің белгіленген нормативтерінен аспауға тиіс екендігі туралы білім беру.

Пайдаланудағы барлық көлік және өзге қозғалыс құралдары мен қондырғыларының лас заттар шығаруға жол берілу шегі нормативтерінің сақталуы бақылауға алынып отырады. Тастанды заттарында лас заттардың мөлшері белгіленген нормативтерден асып түсетін көлік және өзге қозғалыс құралдары мен қондырғыларын өндіріске ендіруге және пайдалануға жол берілмейді. Атмосфералық ауаға қандай да болсын зиянды физикалық ықпал жасауға жол берілу шегінің белгіленген нормативтері сақталған жағдайда, ал оған рұқсат берілген реттерде осы рұқсатта көзделген басқа да талаптар сақталған жағдайда жол беріледі. Аталған талаптар бұзылған кезде атмосфералық ауаның қорғалуына мемлекеттік бақылауды жүргізетін органның шешімі бойынша жекелеген өнеркәсіптік және өзге қондырғылардың  цехтардың,  кәсіпорындардың мекемелер мен ұйымдардың тиісті қызметі жол берілетін шектің нормативінен асып кетуді немесе рұқсатта көзделген талаптардың бұзылуын туғызған себептер алдағы уақытта жойылғанға дейін тоқтатыла тұруы, шектеулі немесе оған тыйым салынуы мүмкін. Халық шаруашылығында қолдануға рұқсат етілетін өсімдік қорғау құралдарының, өсімдіктердің өсуін шапшаңдататын заттардың, минералдық тыңайтқыштар мен басқа да препаратттардың тізбесі, сондай-ақ оларды қолдау тәсілдері атмосфералық ауаны қорғау туралы заңдарда белгіленетін тәртіп бойынша ауаның  қорғалуын   бақылайтын органдармен келісілуге тиіс. Пайдалы қазбалар өндіру, түрлі жарылыс жұмыстары, үйінділер мен төгінділерді орналастыру және пайдалану атмосфералық ауа ластануының алдын алу немесе оны азайту жөніндегі ережелерді сақтай отырып, атмосфералық ауаның қорғалуын мемлекеттік бақылауды жүзеге асыратын органдармен және заңдарда көрсетілген басқа да органдармен келісілген тәсілдер бойынша жүргізілуге тиіс.



Бақылау сұрақтары:

1 Атмосфералық ауаға қандай ластағыш заттар түседі?

2 Пайдалы қазбалар өндіру деген не?
Практикалық сабақтың тақырыбы №10
Студенттің өзіндік жұмыстарының тақырыптарының жоспары (СӨЖ)


  1. Экологиялық мектептердің қалыптасуы.

  2. Стенобионттық және эврибионттық организмдер.

  3. Организмдердің индикаторлық мәні.

  4. Экологиялық қуыстар туралы түсінік, потенциалдық және жүзеге асырылған экологиялық қуыстар.

  5. Экожүйелердің біртұтастығы және орнықтылығы.

  6. Ғаламдық (глобалдық) биогеохимиялық циклдар. В.И.Вернадскийдің негізгі биогеохимиялық заңдары.

  7. Табиғи ресурстардың классификациясы.

  8. Кейбір қоршаған ортаны ластаушы заттардың тірі организмдерге әсері.

  9. Экологиялық білім берудегі этикалық және эстетикалық проблемалар.

  10. Қазақстанның экологиялық проблемалары, Каспий маңы аймағы мен Каспий теңізінің экологиялық проблемалары.

  11. Ерекше қорылатын табиғи территориялар – қоршаған ортаны қорғау шараларының бір түрі. Биосфералық қорықтар.

  12. Қызыл кітап. Халықаралық ұйымдардың құжаттары


ӘДЕБИЕТТЕР

1 Негізгі әдебиет


1.1 Қуатбаев А.Т. Жалпы экология. Алматы. 2012ж.

1.2 Джусупова Д.Б. Экологиялық биотехнология. Алматы.2013ж.

1.3 Братков В.В., Геоэкология. Алматы. 2014ж.

1.4 Нұрғызарынов А., Экология және тұрақты даму. Астана. 2014

1.5 Жатканбаев Б. С. Экология негіздері. Алматы. 2010ж.

1.6 Бейсенова Ә. Экология және табиғатты тиімді пайдалану. Алматы. 2004ж.

1.7 Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т. Экология. Алматы. Экономика. 2010ж

1.8 Аќбасова А.Ж. Саинова Г.Є. Экология. Алматы. 2003ж.

1.9 Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т. Экологиядан оку –әдістемелік қүрал.

Алматы. Экономика. 2002 ж.


2 Қосымша әдебиеттер


2.1 В .И.Коробкин, Л.В.Передельский «Экология» Ростов-на Дону, 2001.

2.2 А.М. Никаноров, Т.А.Хоружая . «Экология» .М.,2000.

2.3 Т.К. Сағымбаев . Экология және экономика. Алматы. 2007

2.5 А.А. Горелов. Экология. М., 2000.

2.6 Глухов В.В., Лисочкина Т.В., Некрасова Т.П., Экономические основы

экологии Санкт-Петербург « Специальная литература» 2007.

2.7 Федорова А.И., Никольская А.Н. Практикум по экологии и охране окружающей среды. Москва. 2003.

2.8 Агроэкология/ Под ред. В.А. Черникова. – М.: Колос, 2000. – 536 с.



2.9 А.А. Горелов. Экология. М., 2000.
жүктеу/скачать 1,66 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7



©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет