Кітап жоғары оқу орындарының филология факультеттерінің сту- денттеріне, мектеп мұғалімдеріне және көпшілік оқырманға арналған
жаңа сөз дегеннен гөрі жаңа қолданыс
жүктеу/скачать 3,48 Mb. Pdf көрінісі
|
Рәбиға Сыздықова Сөздер сөйлейді
- Бұл бет үшін навигация:
- Тақырыптың теориялық негіздері мен принциптері
| жаңа сөз
дегеннен гөрі жаңа қолданыс дегенге саяды, өйткені олардың әдеби нормаға ену-енбеуі әлі шартты: не сәтсіз, не көп ұзамай қоғам өмірінен ығысып кететін зат, құбылыс сияқты реалийлерді атайтын ескірген сөз (историзм) болуы мүмкін. Мұндай сөздіктердің екі түрі де әр тілдің қажеттігіне қарай азды-көпті айырмашылықтармен келеді. Мы- салы, қазақ тілінде әзірге түзіліп жатқан сөздіктер тіркеуші типінде және түсіндірме сипатында, яғни орыс тіліндегі баламасы көрсетіліп, беретін мағынасы түсіндіріледі. Бұлар жөнінде барша фактілерімен толығырақ әрі қарай сөз болады. Қазақ неологиясын зерттеуде үлкен әңгіме өзегі болатын мәселе – аударма, оның ішінде орыс тілінен аударма проблемасы, бұл тек ғылыми терминология жайттарына ғана қатысты емес, бір ұшы күнделікті қоғам тіршілігіне, мәдениетіне, тіпті саясатқа барып тірелетін мәселелер (тақырыптар) екенін баса көрсету керек. Әдетте белгілі бір тіл тіршілігінде, екінші тіл қатар және басты рөл атқаратын болса, әлеуметтік, саяси, ғылыми әдебиет негізінен бөгде тілден ауда- рылатын болса (мысалы, Үндістанда ағылшын тілінен, қазақ тілінде орыс тілінен), тілдік жаңалықтар, алдымен, осы басты рөл атқаратын тілде пайда болады да, үндіше қазақша баламасы жасалады немесе бөгде сөз қабылданады. 336 Тақырыптың теориялық негіздері мен принциптері «Тіл – қоғамдық құбылыс» деген қағиданы ескерсек, тілдің негізгі қызметі қарым-қатынас құралы болу, яғни коммуникативтік қызметі саналады. Демек, тіл қоғам өмірімен байланысты, сол қоғамның тіршілік-болмысының кезеңдеріне, ахуалына қарай әр сипаттағы өзгеріс, жаңалықтармен өмір сүреді. Әсіресе оның лексикалық қабаты – ең бір «жанды» жері; дыбыстар әлемі мен грамматикалық бітіміне қарағанда, тілдің сөздік қазынасы сол халықтың әлеуметтік, рухани, мәдени, саяси өмірінде болып жататын өзгеріс, жаңалықтарды бойы- на тез сіңіреді, соған орай кейбір сөздер қолданыстан ығыса түседі, көнере бастайды, енді біреулері жаңадан пайда болады, сөздердің тағы бір тобы байырғы мағынасын өзгертеді не үстемелейді. Сөздік қабаты «кірме» деп аталатын шеттілдік сөздермен толығады. Ұмыт бола бастаған бір алуан сөздер дүниеге қайта оралады, сондай- ақ азын-аулақ сөздер тобы «төменгі дәрежеден» (ауызекі сөйлеу элементі немесе қарапайым сөз деген «атақтан») «жоғары дәрежеге» («әдеби нормадағы қолданыс» деген «лауазымға») көтеріліп жатады. Қысқасы, тілдің лексика қаттауы үздіксіз қозғалыста болады және ол қозғалыс, дүниедегі өзге де құбылыстар сияқты, бір қалыпты, бір ыңғайда, бір бағытта болмайтыны тағы аян. Әрине, тілдің грамматикалық, фонетикалық бітімі де өзгеріссіз қалмайды. Оның өзге тілдермен қарым-қатысына, ықпалына байла- нысты бөгде тілдік сөздермен сол тілге бұрын жат кейбір дыбыстар күнделікті сөйлеу дағдысында да, әсіресе жазба үлгілерінде орын алып кетеді. Мысалы, жүктеу/скачать 3,48 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|