Лекция : 30 сағат обсөЖ : 30 сағат Барлық сағат саны : 90 сағат Қорытынды бақылау : емтихан, 1 семестр
жүктеу/скачать 2,87 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Оқулықтар
- Қосымша
- Фольклор практикасы
- 2. Байтұрсыноа А. Ақ жол – А., 1991
Жетісай – 2006ЛЕКЦИЯ САБАҚТАРЫНЫҢ ЖОСПАРЫ № 1 ЛЕКЦИЯ. ТАҚЫРЫБЫ : Кіріспе. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. Жоспары : Кіріспе. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. Қазақ халқының ауыз әдебиетінің басқа ғылым салаларымен байланысы. Фольклордағы типологиялық тектестік. Дүние жүзіндегі бұқара халықтардың көркем ой тарихында ауыз әдебиетінің алатын орны ерекше. Ауыз әдебиеті халықаралық ғылыми тілде фольклор деп. аталады. Фольклор деген атау ағылшын тілінде халық даналығы деген ұғымды білдіреді. Жазба әдебиеттен бұрын әр халықтың көңіл күйін, тұрмыс салтын, тарихын көркем сөзбен бейнелейтұғын ауызша айтылып, ауызша тараған әдеби үлгілері болған. Ауыз әдебиетінің өзіне тән ерекшеліктері мен заңдылықтарын тексеретін ғылымды фольклористика дейді. Дәстүрлі фольклорлық шығармалардың төмендегідей басты – басты белгілері болады : а) әрбір шығарманың бірнеше нұсқалары, көптеген варианттары болады ; ә) дағдылы тіркесте, бір – біріне ұқсас сюжеттер көптеп кездеседі ; б) көркемөнердің бірнеше түрлерінің кейбір сипаттары сақталынады. Фольклор деген атауды тұңғыш рет жазба әдебиетте қолданған ағылшын ғалымы В. Томсен, ол 1846 жылы Лондонда шығатын «Атенеум» газетінде ауыз әдебиеті туралы мәлімет келтірген. Фольклорлық шығармалар әр дәуірде әр түрлі аталған : «халық поэзиясы», «халық творчествосы», «халықтың ауыз әдебиеті», «халықтың сөз өнері». Қазақтың көркем әдебиеті тарихын зерттеген әдебиетшілердің айтуына қарағанда, көркем әдебиетіміз XVIII ғасырдың екінші жартысында қалыптаса бастаған. Өзінен бұрынғы дәуірмен саластырғанда XVIII ғасырдың екінші жартысы қазақ өмірінде елеулі кезең еді. Бұл кезде қазақ халқының көпшілігі (Кіші Жүз бен Орта Жүз) Россия мемлекетіне қосылып болған – ды. Мұның нәтижесінде қазақ халқының экономикасы, қоғамдық өмірі бұрынғы кезден әлдеқайда ілгерілеп дамыған, өскен еді. Бұл жағдай қазақтың көркем әдебиетінің тууына үлкен әсер етеді. XVIII ғасырдың екінші жартысынан былайғы жерде аты – жөні белгілі авторлар шыға бастайды. Мұның өзі ауыз әдебиеті мен көркем әдебиеттің жігін ашатын негізгі белгінің бірі болады. Рас, XVIII ғасырдың екінші жартысына дейін қазақтың ауыз әдебиеті есейген, жетілген еді. Бұл кезде ауыз әдебиетінің әр алуан түрлері (ертегі, аңыз, батырлар жыры, тұрмыс – салт өлеңдері т.б) дамыған да болатын. Бірақ оларды шығарған авторлары белгісіз болады. Сондықтан ондай шығармалар жеке авторлардың емес, бүкіл халықтың шығармасы болып саналатын. Осыған байланысты, ауыз әдебиеті мен жазаба әдебиетінің айырмасы жөнінде В. Г. Белинскийдің мына бір пікірін келтірейік. Ол былай дейді : “.....Ауыз әдебиетін алатын болсақ, оның жұртқа аты белгілі авторы болмайды, өйткені қашан да болса, ауыз әдебиетінің авторы халық болады. Халықтың немесе бір тайпаның жас шағындағы ішкі және тысқы тіршілігін ешбір боямасыз айқын көрсететін қарапайым, үстірт аңғал өлең – жырларын шығарған кімдер еді, оны ешкім білмейді. Ал әдебиетті алсақ, ол мүлде басқаша болады : оның шығарушысы халық емес, оның авторлары – халық рухының әр алуан жақтарын өзінің ақыл – ойы арқылы білдіретін жеке адамдар. Әдебиетте жеке адамдар әдебиеттегі өздерінің праволарын толық өз қолына алады, сөйтіп әдебиет дәуірлері сол жеке адамдардың аттарына байланысты болып белгіленеді”. Белинский бұл пікірін “Әдебиеттің түрлері” және “Әдебиет деген сөздің жалпы мағынасы” туралы жазған еңбектерінде де айтады. Ұлы сыншының пікірінше “ауыз әдебиеті мен көркем әдебиеттің арасындағы басты айырмашылықтың бірі жеке авторлардың болу-болмауына байланысты. Және де өз дәуірінің, бүкіл халықтың рухын білдіретін жеке авторлардың шығуы экономиканың дамыған, қоғамдық ой – сананың ұлғайып өскен кезінде болады ; экономиканың дамуы мәдениеттің, техниканың өсуіне ықпал жасайды, жазу өнерін шығарады, кітап басу ісінің тууына әсер етеді ; осыдан былай жеке авторлардың шығармалары жұртқа жазу үлгісінде, баспа арқылы тарайтын болады”,-дейді. Ұлы сыншы осы ойын дамыта келіп былай дейді : ауыз әдебиеті айтайын деген ойын әр түрлі тұспалдау, бейнелеу жолымен білдіреді, соларға әрдайым иек сүйеп отырады, ал көркем әдебиет айтайын деген ойын айқын етіп суреттейді, өз заманының рухын, идеясын ашып көрсетеді. Осы тұрғыдан алғанда, XVIII ғасырдың екінші жартысына дейін өз заманының рухын, шындық өмірін, идеясын айқын етіп суреттеген қазақтың ақын, жырау-жыршылары кім болғанын айта алмаймыз. XV – XVI ғасырларда өмір сүріпті деп. жорамалмен айтылатын Сыпыра жырау, Асан қайғы, Жиреншелер жайында толық мәліметтер жоқ, тек аңыз-әңгімелер ғана бар. Қолданылған әдебиеттер тізімі Негізгі : Аль-Фараби. Трактаты о музыке и поэзий. – А., 1992 Байтұрсыноа А. Ақ жол – А., 1991 Веселовский А. Н. Историческая поэтика. –М.,1940 Тайлор Э. Первобытная культура – М., 1989 Анисимов А. Духовная жизнь перврбытного общесттва – М., 1978 Гусев В. Е. Эстетика фольклора – Л., 1967 Пропп В. Я. Фольклор и действительность – М.,1976 Эмельянов Л. И. Методолог, вопроы фольклористики – Л., 1978 Әуезов М. Әдебиет тарихы – А., 1991 Ысмайылов Е. Ақындар – А., 1956 Смирнова М. С. Казахская нарадная поэзия – А., 1967 Садырбаев С. Фольклор және естетика – А., 1976 ОқулықтарСейфуллин С. Қазақ әдебиеті // шығармалар 6-т – А., 1964 Ғабдуллин М. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. – А., 1974 Садырбаев С. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. Хрестом-А.,1977 ҚосымшаҚазақ әдебиетінің тарихы 1-т 1,2-кітаптар. – А., 196031964 Қазақ фольклористикасының тарихы – А., 1988 Қазақ фольклорының тарихылығы – А., 1993 Фольклор практикасыМарғұлан Ә. Ежелгі жыр, аңыздар. – А., 1985 Тұрсынов Е. Д. Қазақ ауыз әдебиетін жасаушылардың байырғы өілдері. – А., 1976 Қасқабасов С. Қазақтың халық прозасы. – А., 1985 Қоңыратбаев Ә. Қазақ эпосы және тюркологія. – А.,1987 Қазақ фольклористикасының тарихы. – А.,1988 Седеханов К. қазақтың Ұлы Отан соғысы кезіндегі халық поэзиясы-А.,1974 Төреқұлов Н. Қазақ совет халық поэзиясының жанрлық ерекшеліктері-А.,., 1979 № 2 ЛЕКЦИЯ. ТАҚЫРЫБЫ : Фольклордың ерекшеліктері. Жоспары : Фольклордың тарихы мен теориясы. Фольклордың көп қырлы бітімі мен синкреттілігі. Фольклор мен жазба әдебиет. Ауыз әдебиеті мен жазба әдебиетінің айырмасы жөнінде В. Г. Белинскийдің мына бір пікірін келтірейік. Ол былай дейді: « Ауыз әдебиетін алатын болсақ , оның жұртқа аты белгілі авторы болмайды, өйткені қашанда болса, ауыз әдебиетінің авторы халық болады». Халықтың немесе бір тайпаның жас шағындағы ішкі және тысқы тіршілігін ешбір боямасыз айқын көрсететін қарапайым, үстіртін аңғал, өлең-жырларын шығарған кімдер еді, оны ешкім білмейді. Таптық қоғамда туған ауыз әдебиеті үлгілерінің қайысысы болса да белгілі бір таптың идеясын, арман-мүддесін әлеуметтік көзқарасын білдіріп отырады. Осы тұрғыдан алғанда, ауыз әдебиетінің халықтың сипаты, ең алдымен, оның халық психологиясын, халықтың арман-мүддесін, тілегін қалай суреттеп көрсеткіндігіне байланысты деп. түсінуіміз керек. Ауыз әдебиетінің халықтық сипаты деген мәселені біз оның таптық сипаты деп. ұғынамыз. Сондықтан бұл екеуін бір - бірінен бөліп қарауға болмайды. Ертеден келе жатқан ауыз әдебиетінің қандай түрін алсақ та, онда белгілі бір таптың идеясы, көзқарасы жататындығын ап- айқын көруге болады. Еңбекші бұқара тудырған ауыз әдебиетінің халықтық сипаты-халықтың тұрмыс тіршілігі, қоғамдық өмірін, арман-мүддесін, дүние танудағы көзқарасын т.б. суреттеуінен де байқалады. Халықтың адал еңбекті, достық-татулықты, жақсы шат өмірді аңсап арман еткендігі оның ауыз әдебиетінің негізгі тақырыбы, идеялық нысанасы болып келеді және бұл жолда халыққа қызмет еткен қарапайым еңбек адамдары ардақталады, олардың ісі, мінезі сүйкімді түрде жырланады, олардың үстем тап өкілдеріне қарама-қарсы қойып әңгімелейді. Жазу, сызу өнері болмаған ерте кезде-ақ халық өзінің тұрмыс тіршілігі қоғамдық өмірі шаруашылығы мен кәсібі қуанышы мен күйініші дүниетануға көзқарасы т.б. жайында неше түрлі өлең жыр, ертегі әңгіме, мақал-мәтел , аңыздар ойлап шығарған және оларды ауызекі айту күйінде тудырған. Сондықтан да бұларды халықтың ауызша шығарған кімнің шығармасы, даналық сөзі яғни ауыз әдебиеті деп. атаймыз. Ауыз әдебиеті фольклор деп. те аталады. Фольклор ағылшын сөзі ол халық шығармасы ауызша тудырған, көркем шығармасы, халық даналығы деген ұғымды білдіреді. Фольклор дүние жүзі халықтарының бәрінде бар. Ал, халықтың ауыз әдебиетін зерттейтін ғылымды фольклористика деп. атайды. Ауыз әдебиеті ертеден келе жатқан мұра. Орыс халқының ұлы сыншысы Б. Г. Белинский “Әдебиет деген сөздің жалпы мағынасы” деген еңбегінде ауыз әдебиеті мен жазба әдебиеттің арасындағы айырмашылықтарды айта келіп ауыз әдебиеті халықтың ерте замандардағы ой-сананың жемісі дейді. Халық немесе тайпа жазу өнерін білмеуі мүмкін. Бірақ оның поэзиясы болмауы мүмкін емес дейді. Белинский ауыз әдебиетінің ерте кезде халықтың жазу, сызу өнері болмаған заманда туғандығын дәлелдейді. Өткен ғасырдың орта шенінде Батыс Европада, Рессейде ауыз әдебиетін зерттеген Буржуазияшыл ғалымдар “мифтік теория” дегенді ойлап шығарды. XIX ғасырдың 50 – 60 жылдарында орыстың Ф. И. Буслаев, О. Ф. Миллер, А. Н. Афаньасев секілді ғалымдары талдап ауыз әдебиеті дінге, діни ұғымдарға әр-түрлі мифтерге байланысты туды және ауыз әдебиетінің алғашқы кейіпкерлері құдайлар болды деп. айтады. Сөйтіп идеалистік көз қарасқа негізделген мифтік теория ауыз әдебиетінің шығу тегін ашып бере алмады.
Аль-Фараби. Трактаты о музыке и поэзий. – А., 1992 Байтұрсыноа А. Ақ жол – А., 1991 Веселовский А. Н. Историческая поэтика. –М.,1940 Тайлор Э. Первобытная культура – М., 1989 Анисимов А. Духовная жизнь перврбытного общесттва – М., 1978 Гусев В. Е. Эстетика фольклора – Л., 1967 Пропп В. Я. Фольклор и действительность – М.,1976 Әмельянов Л. И. Методолог, вопроы фольклористики – Л., 1978 Әуезов М. Әдебиет тарихы – А., 1991 Ысмайылов Е. Ақындар – А., 1956 Смирнова М. С. Казахская нарадная поэзия – А., 1967 Садырбаев С. Фольклор және естетика – А., 1976 ОқулықтарСейфуллин С. Қазақ әдебиеті // шығармалар 6-т – А., 1964 Ғабдуллин М. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. – А., 1974 Садырбаев С. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. Хрестом-А.,1977 ҚосымшаҚазақ әдебиетінің тарихы 1-т 1,2-кітаптар. – А., 196031964 Қазақ фольклористикасының тарихы – А., 1988 Қазақ фольклорының тарихылығы – А., 1993 Анықтамалар, көрсеткіштер, библиография. Рефолюцияға дейінгі қазақ тілінде шыққан әдеби кітаптар./1807-1917/ /Аннотацияланған библиогр. Көрсеткіш/-А., 1978 Субханбердина Ү. Қазақтың революциядан бұрынғы мерзімді баспасөзіндегі материалдар. – А., 1979 Ақын-жыраулар. Өмірбаяндық анықтамалар. – А., 1979 Фольклор практикасыСмирнова Н. С., Нұрмағамбетова О. Ә Қазақ халқының ауыз әдебиетін жинаушыға өмек. – А., 1960 Круглов Ю. Г. Фольклорная практика. – М., 1986 Марғұлан Ә. Ежелгі жыр, аңыздар. – А., 1985 Тұрсынов Е. Д. Қазақ ауыз әдебиетін жасаушылардың байырғы өілдері. – А., 1976 Қасқабасов С. Қазақтың халық прозасы. – А., 1985 Қоңыратбаев Ә. Қазақ эпосы және тюркологія. – А.,1987 Қазақ фольклористикасының тарихы. – А.,1988 Седеханов К. қазақтың Ұлы Отан соғысы кезіндегі халық поэзиясы-А.,1974 Төреқұлов Н. Қазақ совет халық поэзиясының жанрлық ерекшеліктері-А.,., 1979 № 3 ЛЕКЦИЯ. ТАҚЫРЫБЫ : Фольклорды тегі мен жанрына жіктеу, тарихи зерттеу принциптері. Жоспары : Қазақ фольклорының жанрлары мен түрлері. Жанрлардың дамуындағы ортақ процестер. Тарихи поэтика. Дүние жүзіндегі бұқара халықтардың көркем ой тарихында ауыз әдебиетінің алатын орны ерекше. Ауыз әдебиеті халықаралық ғылыми тіл де фольклор деп. аталады. Фольклор деген атау ағылшын тілінде халық даналығы деген ұғымды білдіреді. Жазба әдебиеттен бұрын әр халықтың көңіл - күйін, тұрмыс – салтын, тарихын көркем сөзбен бейнелейтұғын ауызша айтылып, ауызша тараған әдеби үлгілері болған. Ауыз әдебиетінің өзіне тән ерекшеліктері мен заңдылықтарын тексеретін ғылымды фольклористика дейді. Дәстүрлі фольклорлық шығармалардың төмендегідей басты-басты белгілері болады : а) фольклорлық үлгілер ауызша шағарылады, әрі ауызша тарайды; ә) әрбір шығарманың бірнеше нұсқалары, көптеген варианттары болады ; б) дағдылы тіркестер, бір - біріне ұқсас сюжеттер көптеп кездеседі; в) көркемөнердің бірнеше түрлерінің кейбір сипатты сақталынады.
Ертедегі фольклорлық шығармалар ру, тайпалардың ортақ әдеби мұрасы болса, келе-келе қоғамдық қатынастың дамуына таптық сипат алған, оның басты себебі адамдардың ара қатынасындағы әлеуметтік теңсіздіктен әр алуан топтар, нәсілдер, тектер, таптар пайда болған. Соның нәтижесінде белгілі бір таптың салт – санасына, талғам – талаптарына лайық көркем шығармалар пайда бола бастаған. Еңбекші қарапайым халық жаратылыспен қарым – қатынаста, қоғамдық әрекетте және өзімен өзі сырласқанда өлең – аңыздар шығарған. Оны әдетте жұрт алдында, көп көзінде орындаған. Айтушы да, тыңдаушы да бетпе-бет қатар отырып, шығармашылық бірлік құрған. Шығарманы ә дегенде белгілі бір ақын, жыршы, жыраулар шығарған, содан соң аталған әдеби мұра бір елден екінші елге басқа біреулердің жаттауымен жетіп отырған. Заманы алыстаған сайын түп нұсқаның алғашқы авторлары ұмыт болып, ол біртіндеп бүкіл халықтық ортақ мұраға айналған. Мысалы : “” “Қозы Көрпеш- Баян сұлудың” отыздан астам варианттары сақталған. Бұл жырдың өмір тарихы сан ғасырмен өлшенеді. Сол орталықтағы оның бірінші жырлаушысының есімі ұмытылған, басты сюжеттік желісі әр алуан өзгерістерге ұшыраған. Сондықтан фольклорлық әдебиеттің нақтылы авторы аталмайды. Ол шығарма қай ұлттың, қай халықтың көркем шығармасы еді деген сұрақ бірінші орында тұрады. Ауыз әдебиеті үлгілерін кез келген адам шығармаған, оған сөз өнеріне қабілеті, бейімі бар адамдардың қатысы бар. Фольклор ағылшын сөзі ол халық шығармасы, халықтың ауызша тудырған көркем шығармасы. Халық даналығы деген ұғымды білдіреді. Фольклор дүние жүзі халықтарының бәрінде бар. Ал халықтың ауыз әдебиетін зерттейтін ғылымды фольклористика деп. атайды. Ауыз әдебиеті ертеден келе жатқан мұра. Орыс халқының ұлы сыншысы Б. Г. Белинский “Әдебиет деген сөздің жалпы мағынасы” деген еңбегінде ауыз әдебиеті мен жаба әдебиетінің арасындағы айырмашылықтарды айта келіп ауыз әдебиеті ерте замандағы ой – сананың жемісі дейді. Халық немесе тайпа жазу өнерін білмеуі мүмкін. Бірақ оның поэзиясы болмауы мүмкін емес дейді. Билинский ауыз әдебиетінің ерте кезде халықтың жазу, сызу өнері болмаған заманда туғандығын дәлелдейді. Өткен ғасырдың орта шенінде Батыс Европада, Рессейде ауыз әдебиетін зерттеген Буржуазияшыл ғалымдар “мифтік теория” дегенді ойлап шығарды. XIX ғасырдың 50 – 60 жылдарында орыстың Буслаев, Миллер, А. Н. Афанасев секілді ғалымдары қолдап ауыз әдебиеті дінге, діни ұғымдарға әр түрлі мифтерге байланысты туды және ауыз әдебиетінің алғашқы кейіпкерлері құдайлар болды деп. қарады. Сөйтіп идеалистік көз қарасқа негізделген мифтік теория ауыз әдебиетінің шығу тегін ашып бере алмады. Ауыз әдебиетінің шығуы жайында өткен ғасырдың II жартысында Батыста тағы бір теория пайда болды. Бұл “ауысып алу” теориясы деп. аталды. Оны Рессейде А. Н. Пыпын, В. В. Стасов, А. Н. Веселовский т. б. ғалымдар қолдады. Бұлар орыс халқының ауыз әдебиетінен басқа халықтың ауыз әдебиеті мен мазмұны жағынан салыстыра зерттеді және әр елдің ауыз әдебиетінде ұқсас келетін сюжеттерге айырықша көңіл аударды. Осының нәтижесінде, бір елдің ауыз әдебиетінде кездесетін сюжеттер екінші бір елдің әдебиетінен ұшырай қалса – ақ болғаны, оны олар бір – бірінен ауысып алған деп. есептейді. Мұндай ауысып алулар әр түрлі қарым – қатынас, сауда – саттық жолдарымен жасалған дейді. Мәселен Веселовский орыстың батырлар жырының сюжеті Батыс Европадан алынған десе, Пыпын оны тек Батыс емес, Шығыс елдерінен де келген деп. дәлелдейді. Орыс халқы Шығыс елдері ауыз әдебиетінен көп сюжет алған деген пікірді Стасов та, кейінен Потанин де көрсетеді. Ауыз әдебиетінің тууы, даму жайында “ауысып алу” теориясы ғылыми теріс, дәлелсіз және қате теория еді.
Аль-Фараби. Трактаты о музыке и поэзий. – А., 1992 2. Байтұрсыноа А. Ақ жол – А., 19913.Веселовский А. Н. Историческая поэтика. –М.,1940 4.Тайлор Э. Первобытная культура – М., 1989 5.Анисимов А. Духовная жизнь перврбытного общесттва – М., 1978 6.Гусев В. Е. Эстетика фольклора – Л., 1967 7.Пропп В. Я. Фольклор и действительность – М.,1976 8.Әмельянов Л. И. Методолог, вопроы фольклористики – Л., 1978 9.Әуезов М. Әдебиет тарихы – А., 1991 10.Ысмайылов Е. Ақындар – А., 1956 11.Смирнова М. С. Казахская нарадная поэзия – А., 1967 12.Садырбаев С. Фольклор және естетика – А., 1976 Оқулықтар13.Сейфуллин С. Қазақ әдебиеті // шығармалар 6-т – А., 1964 14.Ғабдуллин М. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. – А., 1974 15.Садырбаев С. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. Хрестом-А.,1977 Қосымша16.Қазақ әдебиетінің тарихы 1-т 1,2-кітаптар. – А., 196031964 17.Қазақ фольклористикасының тарихы – А., 1988 18.Қазақ фольклорының тарихылығы – А., 1993 Анықтамалар, көрсеткіштер, библиография. 19.Рефолюцияға дейінгі қазақ тілінде шыққан әдеби кітаптар./1807- 1917/
20./Аннотацияланған библиогр. Көрсеткіш/-А., 1978 21.Субханбердина Ү. Қазақтың революциядан бұрынғы мерзімді баспасөзіндегі материалдар. – А., 1979 22.Ақын-жыраулар. Өмірбаяндық анықтамалар. – А., 1979 № 4 ЛЕКЦИЯ. ТАҚЫРЫБЫ : Қазақ фольклорының қалыптасу, даму кезеңдері. Жоспары : 1. Рулық қоғамдағы фольклор. 2. Феодализм дәуіріндегі фольклор. 3. Қазіргі дәуір фольклоры.
Осы тұрғыдан алғанда, ауыз әдебиетінің халықтық сипаты, ең алдымен, оның, “халық психологиясын”, “халықтың арман – мүддесін, тілегін” қалай суреттеп көрсеткендігіне байланысты деп түсінуіміз керек. Ауыз әдебиетінің халықтық сипаты деген мәселені біз оның таптық сипаты деп. ұғынамыз. Сондықтан бұл екеуін бір – бірінен бөліп қарауға болмайды. Таптық қоғамда таптан тысқары, қоғам өмірінен, тап көрінісінен бөлек тұратын әдебиет болмайды, әдебиет әрқашан да белгілі бір таптың идеясын, көзқарасын білдіреді. Әдебиеттің таптық сипаты туралы классиктердің даналықпен айтқан пікірлерін ауыз әдебиетіне де қолданамыз. Өйткені ауыз әдебиеті де белгілі бір таптың тілегін, мүддесін жырлайды және оған қызмет етеді. Ертеден келе жатқан ауыз әдебиетінің қандай түрін алсақ та, онда белгілі бір таптың идеясы, көзқарасы жататындығын ап – айқын көруге болады. Еңбекші бұқара тудырған ауыз әдебиетінің халықтық сипаты – халықтың тұрмыс – тіршілігін, қоғамдық өмірін, арман – мүддесін, дүние танудағы көзқарасын т. б. суреттеуінен де байқалады. Халықтың адал еңбекті, достық-татулықты, жақсы шат өмірді аңсап арман еткендігі оның ауыз әдебиетінің негізгі тақырыбы, идеялық нысанасы болып келеді және бұл жолдан халыққа қызмет еткен қарапайым еңбек адамдары ардақталады, олардың ісі, мінезі сүйкімді түрде жырланады, оларды үстем тап өкілдеріне қарама – қарсы қойып әңгімелейді. Халық ауыз әдебиетінің өз кезінде, жастарға идеялық тәрбие беру ісінде, айырықша мәні болған еді. Ауыз әдебиеті жалпы әдебиет тарихынан да елеулі орын алады. Ол өзінен кейін туған көркем әдебиетке көп әсер етті. Сюжет құру, образ жасау, тіл байлығын пайдалана білу т. б жөнінде ауыз әдебиеті көркем әдебиетке негіз салды. Бұл ретте де ауыз әдебиетінің мәні өте зор. Еңбекші халықтың көп ғасыр бойына жасаған ауыз әдебиетін ғалымдар аса жоғары бағалаған. Олар ауыз әдебиет халықтың қоғамдық өміріне, тұрмысына, тарихи жағдайларына, таптық күресіне байланысты туатындығы жөнінде тамаша пікірлер айтты. Олар ауыз әдебиеті де белгілі бір таптың құралы, таптық сананы білдіретіндігін және таптық тілектен тысқары ауыз әдебиеті болмайтындығын айтады.
2.Байтұрсыноа А. Ақ жол – А., 1991 3.Веселовский А. Н. Историческая поэтика. –М.,1940 4.Тайлор Э. Первобытная культура – М., 1989 5.Анисимов А. Духовная жизнь перврбытного общесттва – М., 1978 6.Гусев В. Е. Эстетика фольклора – Л., 1967 7.Пропп В. Я. Фольклор и действительность – М.,1976 8.Әмельянов Л. И. Методолог, вопроы фольклористики – Л., 1978 9.Әуезов М. Әдебиет тарихы – А., 1991 10.Ысмайылов Е. Ақындар – А., 1956 11.Смирнова М. С. Казахская нарадная поэзия – А., 1967 12.Садырбаев С. Фольклор және естетика – А., 1976 жүктеу/скачать 2,87 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|