Педагог мамандығының басқаша мамандықтар жүйесіндегі орны

 Педагогикалық іс-әрекет дегеніміз - мұғалімнің оқу-тәрбие істерін нәтижеге жеткізетін әрекеттер  құрылымы. Мұғалімнің шеберлігі педагогикалық мамандық негізінде басқара білу.

Педагогикалық іс-әрекеттер мынандай құрылымдардан тұрады: іс-әрекет мақсаты, іс-әрекет объектісі, іс-әрекет субъектісі, іс-әрекет құралы.

    Аталған іс-әрекет құрылымдары бір-бірімен  байланысты комплексті жүзеге асырылып, іс-әрекеттің компоненттері де болады. 

    Осы аталған іс-әрекеттер компоненттері  де болып табылатын іс-әрекеттер мақсаты, объектісі, субъектісі және іс-әрекет құралдарын жеке-жеке алып қарайтын болсақ: іс-әрекет мақсаты – жас ұрпақты жан-жақты тәрбиелеуді көздейді. Жан-жақты тәрбиелеу тәрбие жұмысын комплекс жүзеге асыруы қажет етеді. Комплесті жүргізу адамгершілік, еңбек, эстетикалық, дене, экономикалық, экология, ақыл-ой тәрбиелерін тұтас бір-бірімен ұштастыра жүргізу болып табылады.

Тәрбие  жұмысын комплексті жүргізу тәрбиеленушінің  санасына да, мінез-құлқына да, олардың  тіршілік қызметіне де бір мерзімде ықпал жасауға мүмкіндік береді.

    Жеке  адамды жан-жақты дамыту жас ұрпақтың тіршілік қызметінің алуан түрлі:өндірістік, қоғамдық саяси, рухани адамгершілік салаларында  барлық қабілет дарындарын дамытуды қарастырады.

   Іс-әрекет объектісі – адамдардың қалыптасуының объективтік негізін – қоғамның материалдық-техникалық базасы, қоғамдық қатынастар, тұрмыс салалары, табиғи орта және адамның туа біткен қасиет-нышандары  сияқты адамдардың еркі мен санасына тәуелді емес факторлар құрайды. 

Адам  жанасқан нәрселердің бәрі-адамдар, заттар, табиғаттың және айнала қоршаған қоғамдық өмірдің құбылыстары осының барлығы оның санасы мен мінез-құлқына, оның рухани әлпетіне ізін қалдырады. Адам қоғамның белсенді мүшесі ретінде қалыптасады. Сөйтіп, адам әрқайсысы қайталанбайтын дара ерекшеліктерімен көзге түседі.

 Сондықтан адамға педагогикалық іс-әрекетті шығармашылық негізінде ұйымдастыра

білуді қажет  етеді.

Қазіргі кезде  жоғары оқу орындарында мұғалімнің технологиялық компетенттілігін жетілдіру  өзекті мәселеге айналуда. Оқыту стратегиясы мен технологиясын таңдаудағы кәсіби міндеттердің шешімі оқушының тұлғалық сапасының дамуынан көрініс табады. Педагог тудыратын сыртқы шараларды оқушы өзінің жеке іс-әрекетімен жүзеге асырады. Оқыту іс- әрекетін басқару - оған белгілі дәрежеде талап қою, педагогтың таным белсенділігін арттырып, шығармашылығын дамытатын және инновациялық білім беру мен инновациялық білім беру ортасын жасау.

Соңғы жылдары  педагогикалық компетенттілік ұғымына  деген көз-қарастардың ауқымы кеңейе түсті. Жоғары білікті маманның компетенттілігі ұғымының мән-мағынасын анықтауға бағытталған мәселелер педагогика саласындағы зерттеулерде, ғылыми-әдістемелік басылымдарда кеңінен қарастырылуда.

Жалпы компетенттілік ұғымына ғалымдар көптеген зерттеулер жүргізген.

Мысалы, В. Шепель компетенттілік ұғымына білім, біліктілік, тәжірибе, білімді пайдалануға теориялық-тәжірибелік  дайындық ретінде анықтама береді. Ал В. Ландшеер компетенттілікті тереңдетілген  білім деп түсінеді.

Сонымен қатар  компетенттілік ұғымына, П. Симонов, М. Чошанов, В. Даль, В. Безруков, Н. Розов психологтерден А. Журавлев, Н. Талызина тағы да басқа ғалымдар өз ойларын білдіріп, талқылаған.

Кейбір зерттеушілер компетенттілік ұғымын «құзыреттілік» аталымымен нақтылайды. Компетенттілік – «істі біліп» іс-әрекет атқаруға қабілеттілікті білдіретін жалпы балама термин. Әдетте, белгілі бір әлеуметтік-кәсіби мәртебесі бар адамдарға қатысты қолданылады, оның орындайтын міндеттері мен шешетін күрделі проблемаларының нақты деңгейіне сай білім мен іскерлігінің сәйкесті мөлшерін анықтайды.

Латын тілінен  аударғанда компетенттілік дегеніміз  өз ісін жетік білу, танымы мол, тәжірибелі деген мағынаны білдіреді. Ал, түсіндірме сөздіктерде «компетенттілік» ұғымы  компетенцияны меңгеруші ретінде  қарастырылады. Компетенттілік, тұлғаның теориялық білімі мен практикалық тәжірибесіне сай белгілі бір міндеттерді орындауға дайындығы. Ал французша «компетентті», заңға сай, ағылшынша «қабілетті» деген мағынаны білдіреді.

В. Даль «компетенттілік» ұғымы тек әділет саласына тән  деп санайды, оның ойынша, компетенттілік дегеніміз «заңға сәйкес», «толық құқылы» деген мағынаны білдіреді. В. Безруков компетенттілікті «кәсіби түрде сауатты талдау жасай алу, бағалай алу, белгілі бір ойын айта алу біліктігінің қалыптасуы» деп түсіндіреді. Э. Зсер мен О. Шахматова компетенттілікті кәсіби білім мен біліктің жиынтығы, сонымен қатар кәсіби іс-әрекетті орындай алу әдіс-тәсілдері деп санайды.

Компетенттілік  теория мен практиканың бірлігі  негізінде қалыптасады. Ол жансыз жаттанды білім түрінде емес, тұлғаның танымға деген әрекетін, ойлауға қатысын және әрекетке, белгілі мәселелерді ұсынып, шешім жасауға, оның барысы мен нәтижелерін талдауға, ұдайы түрде ұтымды түзетулер енгізіп отыруға деген іскерлігінің белсенділігінен көрінеді.

Н.С. Розов компетенттіліктің  екі жағы болатынын анықтайды  да, бірінші жағына танымдық және практикалық  жаңалық енгізуді ассимиляциялау мүмкіндігімен, екінші жақты-жүйелерінің әр түрі, тип, профилі сатыларына қойылатын талаптары анықтау мүмкіндігімен байланыстырады.

Н.С. Розовтың пікірінше, компетенттіліктің мынадай қырлары  бар:

мәндік аспект, неғұрлым жалпы мәдени контекстегі  ахуалды жете түсінудің барлығын  көрсетеді: бұл контекстік аясына  осы сияқты ахуалды бағалау,  оны ұғыну мен оған деген  қарым-қатынас кіреді;

- проблемалық-практикалық  аспект, бұл – осы бір жағдайда  ахуалды айқындай білудің мақсат, міндет, нормаларды алға қою мен  орындау

тиімділігінің бара-барлығын  сипаттайды;

- коммуникативтік  аспект, бұл – осы тәріздес  ахуалдағы қатысымның және адамның осындай жағдайға қатысын және өзара ықпал жасауға тиісті мәдени үлгі деңгейінің барлығын қамтамасыз етеді. Компетенттілікте жетекші рөл проблемалық-практикалық аспектіге беріледі.Сондықтан осы үш аспектінің қалыптасқандығы, жалпы мәдени компетенттілікке ие адамның сипатын береді. Өйткені, бұл қарап отырғанымыздай, адамдардың өз мүмкіндігін жүзеге асыруға жол ашады.

Мектеп - қоғам өмірінің айнасы. Қоғамдық қондырма қандай болса, мектеп те сондай. Оқу- тәрбие сапасын тек мұғалімдер жеке дара шеше алмайтыны анық.  Бар ынта ықыласын сапалы білім беруге жұмсайтындай жағдай жасалмайынша мұғалімдерді кінәлау дүрыс та болмас..Мұғалімнің өз жұмысынан ләззат ала білуі -  педагогикалық қызметтің басты шарты. Бірақ мұғалім  балалардың жетілуіне импульс бере алатындай өз қызметінен  ләззат аларлық жағдайға жете алмай отыр.. Оның себебі - мұғалім еңбегінің құндылығы мен құрметінің  әлеуметтік, моральдық  тұрғыдағы сәйкессіздігі .  Қоғамдағы әлеуметтік жіктелудің мұғалім еңбегіне қаншалықты ықпал етіп отырғаны жасырын емес. Қай мамандықтың да мәртебесі төмен болған жағдайда, сол мамандық иесі қаншалықты ынталы, қаншама білікті, тәжірибелі болса да мүмкіндігі шектеулі болатыны белгілі. Мұғалім өз қызметі беделін өзі көтеретіндей мәртебесін көтеру - мемлекет еншісіне жатады.Мұғалім еңбегіне тек белгілі бір функцияны орындаудан тұратын механикалық қызмет түрінде қарайтын теріс  көзқарас әлі де сақталуда.  Педагогикалық процесте тікелей адам тағдыры жатқандықтан оны нұсқаумен орындалатын немесе бір-біріне кереғар келіп жататын нормативтермен өлшеуге болмайтын жағдайлар кездесіп жатады.. Мұғалімнің әр қадамы мен ісінде үнемі ойлану, іздену, шешімдер табу, білім көздерін үнемі жаңартып отыруды қажет етеді. Мұғалім қызметі сипаты жағынан өнер саласына енеді. Өнер адамын әлеуметтік қыспақта ұстау - оны тұншықтырумен бірдей. Өнерге жаңалық қажет.   Мұғалім жаңашылдыққа бармай тұра алмайды, өйткені баламен жұмыстың болмысының өзі  - жаңашылдық. Ол өспей, жетілмей тұра алмайды. Мұғалім еңбегі алдымен еңбектеп, содан соң кеудесін көтеретін сәби сияқты. Өсу үшін бап керек. Бойын жазып, ойын ұштау үшін оған үнемі ізденіс керек. Ізденіс үшін бапкердің қамқорлығы мен материалдық қамсыздық керек. Мұғалімнің айлығы ешқашан қамсыздық көрсеткіші деңгейіне жетіп көрген жоқ. Ащы тері сіңген жалақысы қалтаға қонақтамайды, өтуге асығатын қыз сияқты, кетуге асығады. Тесік қалта мұғалім аяғынан қаз тұрып, еңсесін көтере алмайды. Сондықтан болар, қызметі өзі үшін азап болса да, біреулер үшін мазаққа айналып отырғаны. Көктегі құдірет пен жердегі биліктің назарынан тыс қалғандай күйдегі мұғалім « жері кең болса да талтая алмай, елі бай болса да шалқая алмай» жүр. Білім қуған білімділерден дүние қуған жырындылар озған кезде елім деп сыздайтын жүрек қасаң тартатыны анық. Елім деп елжіремеген жүректен қора тазалайтын күрек артық деген бар. Қасаң жүректер елінде іскерлер мен  ісмерлер  қосшылыққа жарамай, еңбегі елеусіз қалады. Сол секілді, сорты төмен қызмет саналып жүрген мұғалім еңбегінің мәртебесі тек сөз жүзінде ғана айтылудан аспай жатырғаны белгілі.

Бiлiм беру жүйесi қоғамның әлеуметтiк – экономикалық дамуында жетекшi роль атқарады, сондай – ақ оны әрi қарай айқындай түседi. Ал бiлiмнiң қалыптасып, дамуының жалпы шарттары философияның негiзгi мәселесi – рухтың материяға, сананың болмысқа қатынасы тұрғысынан зерттелетiн iлiм таным теориясы деп аталады. Таным теориясының басқа ғылыми теориялардан түбiрлi айырмашылығы – ол бiлiмнiң қалыптасуы мен негiзделуiнiң жалпы ұстанымдарын, объективтiк қатынастарды қалыптастырады.