Математика қазіргі кезде ғылым саласында ерекше орын алады. Математиканың ғылыми теориялық ізденістерімен бірге тәжірибелік қолданыстарының да ауқымының кең екені белгілі
жүктеу/скачать 0,56 Mb.
|
МЕКТЕП МАТЕМАТИКА КУРСЫНДАҒЫ ТЕҢСІЗДІКТЕР ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ (1)
| 2.9 Пафнутий Львович Чебышев
Пафнутий Чебышев 1821 жылы 4 (16) мамырда Калуга губерниясының Боровский ауданы, Окатово селосында (қазіргі Калуга облысы Жуковский ауданы, Акатово селосы) бай помещик, ескі орыс өкілінің отбасында дүниеге келген. Ол өзінің алғашқы тәрбиесі мен білімін үйде алған: анасы Аграфена Ивановна оған сауаттылыққа, арифметикаға және ал француз тілін немере апасы Авдотя Квинтиляновна Сухарева үйреткен. 1832 жылы Чебышевтер отбасы Москваға көшкен. 1837 жылдың жазында П.Л.Чебышев Москва университетінде философия факультетінің екінші физика-математика бөліміне математикадан оқи бастады. 1840-1841 оқу жылында студенттер байқауына қатысып, П.Л.Чебышев n-дәрежелі теңдеудің түбірін табудағы еңбегі үшін күміс медаль алады (жұмыстың өзі 1838 жылы Ньютон алгоритмі негізінде жазылған). 1841 жылы Пафнутий Чебышев Москва императорлық университетін бітірген. 1847 жылы Чебышев Санкт-Петербург университетінің адъюнкт-профессоры болып бекітілді. Университетте лекция оқу құқығын алу үшін ол «Логарифмдерді қолдану арқылы интегралдау туралы» тақырыбында тағы бір диссертация қорғап, одан кейін Жоғары алгебра, Сандар теориясы, Геометрия, Эллиптикалық функциялар теориясы және Практикалық механика курстары бойынша дәріс оқыған. Ықтималдық теориясы курсын оқу барысында, одан анық емес тұжырымдар мен заңсыз мәліметтерді алып тастап, оны қатаң математикалық пәнге айналдырды. 1849 жылы П.Л.Чебышев Петербург университетінде «Салыстыру теориясы» атты докторлық диссертациясын қорғап, 1850 жылы Петербург университетінің профессоры атағын алды және бұл бұл қызметті 1882 жылға дейін атқарды. П.Л.Чебышевтің негізгі математикалық зерттеулерді Сандар теориясы, Ықтималдықтар теориясы, Функциялардың жуықтау теориясы, Математикалық талдау, Геометрия, Қолданбалы математикаға байланысты жүргізді. 1851 жылы оның «Берілген мәннен аспайтын жай сандарды анықтау туралы» атты атақты мемуары басылып шықты. Осы еңбегінде П.Л.Чебышев жуықтауды интегралдық логарифмарқылы жасау әдісін ұсынды. Аталған мемуар 30 жастағы . П.Л.Чебышевке бүкілеуропалық атақ әкелді. Онан кейін 1852 жылы П.Л.Чебышев «Жай сандар туралы» атты жаңа мақаласын жариялады. Онда ол жай сандарға байланысты қатарлардың жинақталуына терең талдау жасады, олардың жинақтылық критерийін тапты. Осы нәтижелерді қолдану ретінде ол алдымен «Бертран постулатын» дәлелдеді. П.Л.Чебышев қырық жыл бойы әскери артиллерия кафедрасының жұмысына белсене араласты (1855 жылдан - Әскери-ғылыми комитеттің артиллерия бөлімінің толық мүшесі, 1859 жылдан - Уақытша артиллерия комитетінің толық мүшесі) және оны жетілдіру бойынша жұмыс істеді. Ықтималдық теориясының тәжірибелік атыс әдістерінің нәтижелерін өңдеу үшін қолданатын артиллериялық атыстың қашықтығы мен дәлдігін есептеудің теориялық негіздерін жасады. Баллистика курстарында снарядтың лақтыру бұрышына, бастапқы жылдамдығына және берілген бастапқы жылдамдықтағы ауаның кедергісіне байланысты ұшу қашықтығын есептеу үшін Чебышев формуласы бүгінгі күнге дейін пайдаланылады. П.Л.Чебышев өз еңбектерімен орыс артиллерия ғылымының дамуына, артиллерист ғалымдарды математикамен таныстыруға зор улес қосты. Механика саласында П.Л.Чебышев қолданбалы механика сұрақтарына, атап айтқанда, механизмдер теориясын жандадыруда зор үлес қосты, осы бағытта ғалымның 15-ке жуық еңбегі бар. Ол теориялық механиканың жалпы мәселелеріне арналған бірде-бір еңбек жарияламады, дегенмен шәкірттерінің теориялық механика саласына қатысты бірқатар еңбектерінде (П. И. Сомов, А. М. Ляпунов, Д. А. Грейв), ұстазы ұсынған ой-пікірлер пайдаланылды. Шын мәнінде, П.Л.Чебышев М.В.Остроградский қайтыс болғаннан кейін орыс механика мектебінің Санкт-Петербургтегі филиалын басқарды. 1876 жылы Филадельфияда өткен Дүниежүзілік көрмеде Чебышев құрастырған конструктивтік жағынан бірқатар артықшылықтары бар бу машинасы қойылды. Чебышев жасаған механизмдердің ішінде жануардың жүру кезіндегі қозғалысына еліктейтін «аяқпен жүретін машина» елеулі орын алады. Бұл машина 1878 жылы Парижде өткен Дүниежүзілік көрмеде сәтті көрсетілді және қазіргі уақытта Мәскеу политехникалық мұражайында сақталып тұр. П.Л.Чебышев құрастырған мүгедектер арбасының үлгісі – скутер креслосы 1893 жылы Чикагода өткен Дүниежүзілік көрмеде және ол ойлап тапқан және алғашқы үздіксіз арифмометрге айналған автоматты қосу машинасы көрсетілді және ол Париж өнер және қолөнер мұражайында сақтаулы тұр. Чикаго көрмесінде мотороллер креслосымен қатар П.Л.Чебышев ойлап тапқан сұрыптау машинасы (астықты салмағы бойынша сұрыптау механизмі) және айналуды қозғалыстың басқа түрлеріне түрлендірудің жеті механизмі көрсетілді. П.Л.Чебышев Әулие Александр Невский, ІІ дәрежелі Әулие Владимир, І дәрежелі Әулие Анна, І дәрежелі Әулие Станислав ордендерімен марапатталған. 1890 жылы ол Францияның Құрмет легионының орденімен де марапатталған. жүктеу/скачать 0,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|