Математиканы

%
Ллдымен ондыңтан аттамайтын ңосуға мысалдар келтіріледі: 
332 + 347, 235 + 431. Оқушылар алғаш қы кезде есептеу әдісін 
Г>ір ж олға тәптіш теп ж аза отырып ауы зш а ш ы ғарады . Сонан 
кейін мұғалім бұл мысалдарды баған түрінде: екінш і санның 
Оірліктерін бірінш і санның бірліктерінің астына келтіріп, он- 
дықтарын ондықтарының астына келтіріп, ж үздіктерін жүздік- 
герінің астына келтіріп жазады. Қосу әдісіне түсінік беріледі.
232 2 бірлікке 7 бірлікті қосамыз, 9 бірлік шығады. Қосын- 
( ^
дыда 9-ды сызықш аның астыңғы жағына бірліктердің ор-
• ---- нына жазамыз; 3 ондыққа 4 ондықты қосамыз, 7 ондық
іюлады. Қ осы нды да он ды қтарды ң орны на 7-ні ж а за м ы з. 2 
ж үздікке 3 ж ү зд ік ті қосамыз, 5 ж үздік ш ығады. Қосындыда 
жүздіктердің орнына 5-ті ж азамы з. Қосынды 579-ға тең.
Валалар мысалдардың жазылуымен түсінік беруге жаттыға- 
діл, баған түрінде қосқанда бірліктерден бастайтынын есіне сақ- 
тап қалады.
427 -I- 133, 363 + 245, 236 + 464 түріндегі мысалдарды шыға- 
рганда ж азбаш а қосуды ауызша қосудағыдай жоғарғы разряд- 
тардан бастамай, 1 разряд бірліктері бастайтыны неліктен еке- 
миі көрсету оңай: қосуды жүздіктен бастап балалар бір мысал 
( 157 + 243) ш ығарып көрсін; олар мұндай реттің тиімсіз екеніне 
ісөздері ж етеді, өйткені ж үздіктер мен ондықтар циф рлары н 
түзетуге тура келеді.
Ондықтан аттап қосуға берілген мы салдарды ш ы ғарудан 
бүрын қосу кестесін қайталап алу ж әне мына түрдегі дайын- 
д і
.
і қ
жұмыстарын енгізу қажет: 8 бірл.+б бірл., 6 онд. + 7 онд., 
г.с.с. бұларда нәтиж ені ірірек бірліктерм ен өрнектеуге тура 
іселеді. Алдыңғы кезеңдегідей, мысалдар толық түсінік беріліп 
ші.іғарылады.
544 4 бірлікке 8 бірлікті қосамыз, 12 бірлік немесе 1 ондық 
, о | ^ пен 2 бірлік шығады, 2 бірлікті бірліктердің астына жа- 
замыз, ал 1 ондықты ондықтарға қосамыз, т.с.с. Бірте- 
інрте қы сқаш а түсіндірме беруге көшу керек: 4 пен 8 -1 2 ; 2-ні 
ж азамы з, 1-ді ойда сақтайм ы з, 4 пен 1 - 5, ойдағы 1-мен - 6; 
5 м ы жазамыз. 5 пен 2 -7 ; небары 762. Егероқуш ы қате жіберсе, 
опдя тәптіш теп түсініктеме беру талап етіледі.
147

Ж азбаш а ңосуды оқып-үйренудің қорытынды сабақтарын- 
да оқуш ылар бірнеше қосылғыш тарды қосудың ж азы лу форма- 
сымен және пайымдауымен танысады.
Оқушылар ж азбаш а қосуды орындау әдісін меңгерумен қоса, 
берілген тақы ры пты оқып-үйренудің барлық кезеңдерінде тез 
және дұрыс есептеулер дағдысын қалыптасты руға тырысу қа- 
жет. Осы мақсатпен әр түрлі жаттығулар: мысалдар, есептер тең- 
деулер ш ығару, т.с.с. ж еткілікті мөлшерде енгізіледі.
Оқушылар жазбаша есептеулермен қатар ауызша есептеулерге 
төселуі үшінмынадайтапсырмаларбергенорынды: "Мысалдардың 
шешулерін ауызша шығару қиын болғанда ғана баған түрінде жа- 
зыңдар (мысалы: 
х
- 290 = 610, 
х
+ 294 = 638, 
х
- 295 = 605)".
А зайтудың ж азба әдістерімен орындалатын жұмыс осыған 
үқсас ж үргізіледі. А лғаш қы рет азайтудың мына түріндегі ең 
оңай ж ағдайлары енгізіледі:
563-321. Б алаларға нәтиж елерді ауы зш атапқы зы п, есептеу 
әдісін тәптіш теп ж азу ұсынылады.
Қосу амалындағыдай, мысалды баған түрінде ж азса, нәти- 
жені табу оңай және ж ы лдам болатынын балалар байқайды.
Бұдан кейін ортасында немесе аяғында нөлдері бар сандар- 
ды азайту ж ағдай лары қарасты ры лады (5 4 7 -3 0 4 , 5 4 7 -3 4 0 , 
507-305). Оларды енгізуден бұрын 0 мен байланысты амалдар- 
ды қайталап алған дұрыс (5 + 0, 5 - 0, 0 - 0, 7 • 0, 0 : 9 ,9 + 0, т.с.с.).
Бүдан кейін мына түрдегі ж ағдайлар қарастырылады:
540 - 126 және 603 - 281.
Алдын ала разрядты қ бірліктердің арасындағы қатынастар- 
ды ңайталап алу керек. (1 ондықта неше бірлік бар? 1 ж үздікте 
неше онды қ бар?) Ең алды мен м ы салдар толы қ түсініктем е 
беріле отырып, ш ығарылады.
540 0-ден 6 бірлікті шегеруге болмайды. 4 ондықтың 1 онды- 
-126 ҒЬІН алам ы з* А лғанымызды ұмытып қалмау үшін 4 циф-
------ рының төбесіне нүкте қоямы з. 1 ондықта 10 бірлік бар.
10-нан 6-ны шегереміз, 4 бірлік қалады . Ж ауабын бірліктердің 
астына ж азам ы з. 3 ондықтан 2 ондықты ш егереміз, 1 ондық 
қалады, т.с.с. 603 - 281 мысалының шешуі осылайша түсіндірі- 
леді, мүнда 1 ж үздікті "қары зға алуға" оны ондықтарға үсақ- 
тап, 10 ондықтан 8 ондықты шегеруге тура келеді. Ж үздіктер
148

11 
ифрының (6) төбесіндегі нүкте 1 жүздік алынғанын және 5 жүз- 
ді к қалғанын көрсетеді.
Содан кейін мына түрдегі: 8 7 5 -5 2 8 , 628-365 және 831-369 
м і.ісалдар енгізіледі. Осы мысалдардың бәрінде көршілес жоға- 
ін
.
і
разрядтыңбірлігін "ңарызғаалуға" (1 немесе 2 рет)туракеле-
іі. Дайындың ж атты ғулар ретінде азайтудың кестелік жағдай- 
марын ңайталап алып, 1 ондың 6 бірлік, 7 бірлік, 1 жүздік - 8 он-
ң, т.с.с. ауызшатапсырмалар енгізген пайдалы болады. Сондай- 
11
с разрядты бірліктердің ңатыстарын және жоғарғы разряд бір- 
/і і ктерін көршілес төменгі разряд бірліктеріне түрлендіруді ңайта- 
ллп 
алған жөн.
875-528 мысалын шығарғанда оңушы былайша пайым- 
дайды: 5 бірліктен 8 бірлікті шегере алмаймыз, 7 ондық- 
ты ң 1 онды ғы н алам ы з (7 циф ры ны ң төбесіне нүкте 
қоямыз). 1 онд. пен 5 бірл. -1 5 бірлік, 15 бірлікті 8 бір- 
мікті шегереміз, 7 бірлік шығады, жауабын бірліктердің асты- 
мн жазамыз, т.с.с. О сығанұқсас 1 мысал алып, ж азбаш аазайту-
і.і.і бірліктерден бастаған неліктен ы ңғайлы екенін түсіндіруге 
болады.
Мына түрдегі м ы салдарды оры ндау ңиы нды ң туғы зады : 
900 - 547, 906 - 547, 1000 - 456. Мүндағы қиы нды қ бір разряд- 
гі.іқ бірліктерді екінш ілерге түрлендіруді бірнеше рет орын- 
д 
11
у га тура келетіндігіне байланысты туады. (1000-456, бірліктер, 
оидықтар және жүздіктер жоң, 1 мыңды алып, оны жүздіктерге 
үгпқтаймыз, 10 ж үздік шығады: 10 ж үздіктің бір жүздігін ала- 
мыз - нүкте қоям ы з және 9 ж үздік қалғаны н есте сақтайм ы з; 
I жүздікті ондыңтарға үсаңтаймыз, 10 ондық шығады, т.с.с.) та- 
і 
і
.
і
да көрнекіқүралдарды (квадраттарды немесеесепшотты) пай- 
дпланып, 1 ж үздік 9 ондың пен 10 бірлік, 1 мыңдық - 9 ж үздік 
9 ондық және 10 бірлік болғанын көрсетуге болады.
Лзайтуды оңып-үйренудің әрбір кезеңінде есептеу дағдыла- 
рын 
қалыптасты руға бағытталған ж атты ғуларды беру қаж ет. 
Осы ж аттығуларды орындау процесінде оқуш ылардың пайым- 
даулары неғұрлым қы сқа болып, ал есептеу тезірек орындалуы 
тиіс.

жүктеу/скачать 62,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: