Мазмұны Кіріспе І тарау. Аминдер
ІІ тарау. Ароматик аминдер
жүктеу/скачать 2,55 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 2.1.Алу жолдары.
ІІ тарау. Ароматик аминдерt Ароматик аминдер (май қатарының аминдері сияқты) аммиактың туындылары болып табылады. Таза ароматик аминдер аминотоп тікелей бензол сақинасыньщ көміртегімен байланысқан мысалы, С6Н3—NH2 және СН3—С6Ні—NH2 қосылыстарындағы сияқты. Аминотоп, С6Н5—СН2—NH2 қосылысындағы сияқты, бүйір тізбекте орналасқан аминдерге алифатик аминдердің қасиеттері тән.
Біріншілік аминдер құрамындағы азоты оттекпен не көміртекпен еселене байланысқан кез келген азотты органикалық қосылыстарды тотықсыздандыру арқылы алынады. 
Нитроқосылыстарды тотықсыздандырып, амин алу әдісі, әсіресе ароматты қатарда жиі қолданылады. Оксоқосылыстар оксимдері тотықсызданғанда аминдер түзіледі: Кетонды тотықсыздандырғанда түзілетін аминдер тұрақсыз. Оны онан әрі тотықсыздандырса, тұрақты аминге айналады: 
Егep осы реакциядағы аммиакты біріншілік аминмен алмастырса, онда екіншілік амин түзіледі. Альдегидтер активті болғандықтан аммиакпен аминмен де әрекеттесіп, тұрақты аминдер береді. 
Құмырсқа қышқыл аммонийді, кетонды немесе альдегидті қыздырғанда оксоқосылыстар тотықсызданады. Оны жоғарыдағы реакциялардың бір түрі және Лейкарт —Валлах реакциясы I
Екіншілік аминдерді синтездеу үшін біріншілік аминді оның бірдей мөлшердегі тұзымен қыздырады (кейде аминге оның жартысындай мөлшердегі қышқыл қосып, қыздырады): 
Бұл реакциялар нуклеофилді алмасу. Ондағы ароматты сақина тұрақтылық керсетеді. Демек, бұл реакциялар қатаң жағдайда ғана жүреді. Оның бір түрі іштей қайта топтасу реакциясы арқылы ашық тізбекті аминдерден сақиналы амин синтезделеді. Екіншілік сақиналы аминдерді ароматты гетероциклді қосылыстарды тотықсыздандырып (сутектендіріп) алады. п-Нитрозодиалкиланилинді ыдыратса, екіншілік аминдер құралады: 
Біріншілік, екіншілік және үшіншілік аминдерді синтездеудің жалпы тәсілі — аммиакты алкилдеу. Ондағы классикалық реагенттер галогенді алкилдер: 
Оған ары қарай аммиакпен әсер етсе алмасу реакциясы жүреді. 
Түзілген метиламинді, галогенді алкилмен (йодты метилмен) онан әрі алкилдеп екіншілік және үшіншілік аминді синтездейді. Осылайша түрлі аминдерді лабораторияда, өндірісте алады. Мысалы, анилинді алкилдеуді алайық: Біріншілік аминдерді алудың арнайы әдісі — алкилдеудің бір түрі – Габриэл реакпиясы. Фталимид калий сілтісінін, қатысуымен калийлі тұз құрайды да, галогенді алкилдегі галоген калиймен қосылып, алкилденеді: 
Калийфталидке галогеналкилмен әсер еткенде, ол тек бір рет қана алкилденеді. Синтезделінген үшіншілік аминді судың әсерімен ыдыратып біріншілік амин және фтал қышқылдарын алады. Алкилдеуші агент ретінде спиртті де пайдалануға болады. Мысалы, 300° С-қа дейін кыздырылған алюминий тотығы арқылы этил спирті мен аммиак қоспасын жіберсе, реакция мына төмендегі тецдеу бойынша жүреді. 
Реакция нәтижесіиде пайда болғап акиндер қоспасының қайнау температуралары әр түрлі болғандықтан оларды бір-бірінен оп-оңай айдап бөлуге болады. Формальдегид те алкилдеуші агенттер қатарында болады. 
Этилен тотығы аммиакты, біріншілік және екіншілік аминді жеңіл алкнлдейді: Аса маңызды аминді спирттің бір өкілі этаноламин осылайша алынады. Егер этилен тотығын екі, не үш еселесе, онда екі, үш этаноламші түзіледі. Жалпы этаноламиндер сирек кездесетін тамаша таңдаулы еріткіштер. 
Этаноламнндердегі (біріншілік, екіншілік) гпдроксил тобын хлормен ауыстырғанда, иприт сияқты қосылыс шығады. Ол азотты қосылыс және ондағы хлор атомы аса активті (қозғалғыш), тамаша алкилдеуші агент. Олардың кейбір туындылары қауіпті, зиянды ісіктерге қарсы дәрі ретінде қолданылады: Бұл этилен тотығының азотты серігі. Ол да нуклеофилді реагенттер әсерінен электрофилді алкилдеуші болғанда, сақинасын сақтай отырып, реакцияға түседі. Мұндайда азот атомында тұрған сутек алмастырылады. Этиленимин мутагендік, яғни организмдегі тұқым қуалаушылық қасиетке әсер етеді. Оның кейбір туындылары зиянды ісікті емдеуге қолданылуда. Мәселен, тиофосфор қышқылының этиламинді туындылары — тиофосфамид: 
Арнайы әдістін, бірі — бензидинді синтездеу. Гидразобензолды өте тез қыздырса, оның ішінде бензидиндік қайта топтасу реакциясы жүреді. Бензндин бояу синтезінде қолданылады: Бұл реакция күкірт қышқылы сұйық ерітіндісінің қатысуымен өндірісте қолданылады. жүктеу/скачать 2,55 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|