Мазмұны нормативтік сілтемелер

109 
Атырау университеті мен Ақтөбе қаласындағы С. Баишев атындағы Ақтөбе 
университетінің 103 студентінен сауалнама (2-қосымша), дәрістік және 
практикалық сабақтар талданды.
Біз деректерді келесі параметрлер бойынша 
алдық: 
- студентті шығармашылық ойлауын дамытуға ұмтылдыру, бұл оның 
дамуының мотивациялық-құндылықты компонентінің сипаттамасы болды; 
-
студенттердің шығармашылық ойлаудың мәні, оны дамыту тәсілдері туралы 
білімі интеллектуалды-танымдық компонентінің сипаттамасы болып табылды; 
- студенттердің проблемалық жағдаяттарды талдай білу, болжамдарды ұсыну 
және тексеру, жоспарлау және рефлексия жүргізу, мәселелерді шешудің жаңа 
тәсілін өз бетінше таба білуі – іс-әрекеттік-рефлексивтік компонентінің сипаттамасы 
саналды. 
Біз студенттердің ЖОО-да оқуға деген сыртқы мотивациясы жеңетінін немесе 
оның болмайтынын анықтадық. Шығармашылық ойлауды қалыптастыру үшін 
басты ынта болып табылатын ішкі мотивацияға жаңа және жеке өсуін қалыптастыру 
мүмкіндігі (14,8%); болашақта қызықты жұмысқа (10,2%) жатқызылды.
Шығармашылық ойлаудың дамуының деңгейін студенттер басым көпшілігінде 
орташа немесе рұқсат етілген деп бағалайды және 56,1% - ы оларға қанағаттанады. 
Шығармашылық ойлауды дамытуға кедергі келтіретін себептер туралы 
сұраққа студенттердің 33,2% - ы олардың ішкі сипатын атап өтеді (жалқаулық, 
қызықсыз, уақыттың жетіспеуі); басқалары - мектепті (15,1%), ЖОО мен 
оқытушыларды кінәлайды (28,9%), құрдастарынан қолдаудың жоқтығын 
айыптайды (6,4%); қалғандары – тәсілдер мен құралдарды білмеуден көреді. 
Сауалнама нәтижелері студенттердің шығармашылық ойлаудың мәні туралы 
білімдерін көрсетті. Мысалы: Шығармашылық – бұл «адамның туындысы», «жасау 
өнері», «жаңа нәрсе жасау», «іс-әрекеттің белгілі бір түрі» (әрі қарай түсіндірусіз); 
шығармашылық ойлау – бұл «шығармашылық ойлау қабілеті», «шығармашылық 
тұлғаға тән ойлау түрі».
Сауалнамаға қатысқандардың 46,9%-ы оның іс-әрекеттік 
сипатын; 28 %-ы оның жаңалығы мен бірегейлігін; 27,9%-шығармашылық 
үдерісіндегі дербестіктің маңыздылығын атап өтті (шығармашылық – бұл 
«адамның өзін көрсетуі», «рухани қанағаттану әкелетін заттарды жасау», «жеке 
адамды жетілдіру процесі», «өзін-өзі көрсету еркіндігі», «өзінің жеке басының 
қабілеті», «адам жанының жай-күйі»); 6,3%-ы жаңа, сондай-ақ арнайы 
(шығармашылық) іскерлікті жасауға ниет қажет деп есептейді. 
Сондай-ақ, сұраққа жауап бергендер шығармашылық ойлау туралы 
сұраққа оның бір компонентін ғана көрсетті, осыған сүйене отырып, біз 
жауаптарды бірнеше топқа бөлдік: 
шығармашылық іскерлікке қажеттілік (міндетті стандартты емес шешімді 
табу, әрбір мәселеге мән беру, өз іс-әрекеттері мен ұсыныстарын а 
лдын ала болжай білу, пәнді әр жағынан көре білу) / 18,9 %/; 
1)
адамның жеке басының сапасы (интеллектуалдық белсенділік; зеректік; адамның 
өзін-өзі таңқалдыра білу қабілеті; адамның өзіндік, дербестік белгісі) / 18,1 %/; 
2)
танымдық-шығармашылық мотивтерді бөлу / 10,1 %/; 
3)
құндылықты қарым-қатынас (мейірімді қиял, жоғары адамгершілік ойлау, басқа 

110 
адамдардың өмірінде орын алатын нәрсе, көптеген эмоциялар тудыратын жаңа ойлаудың 
түрі) / 5,3 % /. 
Айта кетейік, сауалнамаға қатысқандардың 8,8%-ы шығармашылық ойлауды 
адамның ойлауымен байланыстырды, ал 16,9%-ы «студент де адам» деп түсіндіре 
отырып, студенттің шығармашылық ойлауы мен шығармашылық ойлауы 
арасындағы айырмашылықты көрмеді.
Сұралғандардың тек 1,7 % - ы ғана 
студенттің шығармашылық ойының ерекшелігін дұрыс атап өтті, 14,9% оны тез 
және дайындықсыз сынақтармен, емтихандармен және сессиялармен, 
кейбіреулері - оқу немесе шығармашылық туралы оймен байланыстырды; 12,2% 
- да бұл сұраққа жауап болмады.
Студенттің шығармашылық ойлауы – бұл 
студенттердің өздері қалаған ЖОО-на түспеген жағдайда шұғылданатын ісі деген 
жауап болды. 
Мақсатты педагогикалық бақылаудағы шығармашылық шеберліктің даму 
деңгейін анықтау үшін біз 23 сабақ талдадық. Нәтижесінде студенттердің басым 
бөлігінің бастамашылдық, дербестік танытпағанын, оқытушының нұсқауынсыз 
міндеттерді шеше алмағанын, болжамдар ұсынбағанын, төмен деңшейдегі 
рефлексияны көрсетті. 
Сонымен, сауалнамалар мен сабақтарды талдау шығармашылық ойлауды 
дамыту мотивациясының кемшіліктерін, шығармашылық ойлаудың мәні туралы 
білімдерді, шығармашылық ойлауды дамытуға кедергі жасай отырып, студенттің 
барлық оқу іс-әрекетінің сипатына теріс әсер ете алатын шығармашылық іс-
әрекетінің көріністерін көрсетті. 
Тәжірибелік-эксперимент жұмысының мақсаты зерттеу процесінде анықталған 
және болжамда көрсетілген психологиялық-педагогикалық шарттарды мақұлдаудан 
өткізу болып табылды: жоғары оқу орнының білім беру үдерісінде келесі 
психологиялық-педагогикалық шарттарды орындау барысында шығармашылық 
ойлау тиімді дамиды: 
-
білім беру процесінің оқу іс-әрекетінің шығармашылық контекстін 
ескере отырып, студенттердің шығармашылық ойлауын қалыптастыруда 
субъектілікті қамтамасыз ететін оң мотивацияны дамытуға бағытталуы; 
-
студенттің жеке шығармашылық тәжірибесін шешуге бағытталған 
мәдени шығармашылық жағдаяттар жүйесін құруды қамтамасыз ететін 
қосымша қағидаттың басымдығы; 
- студенттің шығармашылық іс-әрекеттің өзекті мағынасын анықтауға 
мүмкіндік беретін рефлексия жасауы, мәселелерді шешу үшін эвристикалық 
тәсілдерді саналы түрде қолдануы. 
Тәжірибелік-эксперимент жұмысының мақсатына сәйкес келесі міндеттер 
анықталды: психологиялық және педагогикалық әдістемелер негізінде студенттің 
шығармашылық ойлауын диагностикалаудың бейімделген әдістемесін әзірлеу 
және психологиялық-педагогикалық шарттардың тиімділігі мен олардың 
жеткіліктілігін эксперименттік тұрғыдан тексеру. Қойылған міндеттерді іске асыру 
келесі ретпен жүзеге асырылды: 
•
«оқытушы сауалнамасы» және «студент сауалнамасы» зерттеу 
құралдарының логикалық құрылымын әзірлеу; 

111 
•
студенттердің шығармашылық ойлауын дамыту диагностикасы; 
•
құрылымдық-мазмұндық модельді және анықталған психологиялық-
пеедагогикалық шарттар кешенін іске асыру; 
•
аралық кесінділерді жүргізу және жүзеге асырылатын білім беру 
қызметін түзету; 
•
студенттердің шығармашылық ойлауын дамыту бойынша тәжірибелік 
жұмыс нәтижелерін анықтауға арналған қорытынды кесінді; 
•
алынған нәтижелерді өңдеу және түсіндіру, жүргізілген жұмыс 
бойынша теориялық қорытындылар мен қорытынды жасауға мүмкіндік 
береді. 
Тәжірибелік-эксперимент жұмысын ұйымдастыру және жүргізу кезінде 
біз педагогикалық экспериментті жүзеге асыруға қойылатын жалпы 
талаптарды көрсететін келесі қағидаттарға сүйендік: 
- педагогикалық құбылысты тұтас зерделеу принципі, ол мыналарды 
көздейді: 1) жүйелік тәсілді қолдану; 2) педагогикалық үдерісте зерделенетін 
құбылыстың орнын нақты анықтау; 3) зерделенетін құбылыстың қозғалысын ашу. 
Осы қағиданы біз педагогикалық эксперимент кезеңдерін модельдеу кезінде 
басшылыққа алдық; 
- объективтілік принципі, ол мыналарды көздейді: 1) әрбір фактіні бірнеше 
әдіспен тексеру; 2) зерттелетін жеке тұлғаның сапасын өзгертудің барлық 
көріністерін тіркеу; 3) өзінің зерттеу деректерін басқа зерттеулердің деректерімен 
салыстыру. Осы қағидатты біз анықтау және қалыптастыру эксперименті 
барысында; алынған нәтижелерді талдау және бағалау кезінде басшылыққа алдық; 
-
тиімділік принципі. Бұл принцип – зерттеудің соңғы мақсаты. Оның 
мәні алынған нәтижелер бір уақытта, бір материалдық және қаржылық 
ресурстарда әдеттегі, стандартты жағдайларда алынған нәтижеден жоғары 
болуы тиіс. Осы қағиданы біз эксперименттік жұмысты жүргізу шарттарын 
жоспарлау, алынған эксперименттік деректерді қадағалау кезінде 
басшылыққа алдық. 
Эксперименттік сауалнама жүргізу және психологиялық-педагогикалық 
әдебиеттерді зерттеу негізінде, қалыптастыруэксперименттің басында 
студенттің шығармашылық ойлауын дамыту деңгейін диагностикалаудың 
зерттеу құралдарын әзірлеу міндеті қойылды. 
Эксперименттің диагностикасы екі кезеңде жүзеге асырылды. Бірінші 
кезеңде екі мәселе шешілді: а) өлшеу объектісін теориялық талдау; б) 
студенттерде шығармашылық ойлауының даму деңгейі туралы айтуға 
мүмкіндік беретін өлшемдер мен көрсеткіштерді таңдау. Бірінші тапсырманы 
шеше отырып, біз диссертациялық зерттеудің бірінші тарауында ұсынылған 
шығармашылық ойлауды қалыптастыру моделін әзірледік. 
Екінші міндетті шешу ақпараттың негізділік көрсеткішінің мәнін 
көрсетеді – алынған ақпаратты өлшеу объектісіне барабар болған жағдайда 
ғана сенуге болады.
Адекваттық қағидатына және біз әзірлеген үлгіге сүйене 
отырып, біз мотивациялық-құндылықтық, интеллекталдық-танымдық, іс-
әрекеттік-рефлексивтік компоненттерді бөлдік. Оларды бөлу үшін 

112 
әдебиеттерге талдау жасау, алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибе мен 
С.Баишев атындағы Ақтөбе университетінің педагогика және психология 
мамандығы студенттеріне сабақ беретін оқытушы ретіндегі өз қызметіміздің 
тәжірибесін жалпылау негіз болды. 
Шығармашылық ойлау құрылымындағы мотивациялық-құндылық 
компоненті осы ұғымның құрылымында базалық болып табылады,өйткені кез 
келген іс-әрекетте, соның ішінде шығармашылық іс-әрекетте табыстылық 
тиісті мүдделерсіз, қажеттіліктерсіз, мотивсіз және жеке тұлғаның 
бағыттылығынсыз мүмкін емес екені анықталды.
Ол біздің зерттеуде белгілі 
бір дәрежеде басқа компоненттердің дамуын болжады, себебі студенттердің 
шығармашылық ойлаудың маңыздылығын, олардың тұлғаның дамуындағы 
рөлін сезінуі оның тиімді дамуына оң серпін беруге қабілетті болды. 
Интеллектуалдық-танымдық компонент құрамына мыналар кіреді: 
адамның осы әлемде қайталанбас бірегей тұлға ретінде өзі туралы білімі, 
шығармашылық феномені, шығармашылық ойлау, оның тетіктері, құрылымы, 
шығармашылық іс-әрекетінің мәні және шығармашылық қиялдың рөлі, 
шығармашылық үдерістегі түйсігі, өзін шығармашылықтың көзі ретінде 
сезіну туралы білімі. 
Іс-әрекеттік-рефлексивтік компоненті шығармашылық деңгейде түрлі 
қызмет түрлеріне тиімді қосылу және қоршаған адамдармен конструктивті 
өзара іс-қимыл жасау іс-әрекетін қамтиды. Бұл компоненттің мазмұны 
студенттердің өзін-өзі шығармашылық тұлға ретінде және қайталанбас жеке 
тұлға ретінде жүзеге асыруға көмектесетін қасиеттерді дамыту қажеттілігінен 
туындайды. 
Келесі қадам – әзірленген өлшемдер мен көрсеткіштерге сәйкес 
студенттің шығармашылық ойлауының даму деңгейін анықтау.
Студенттің 
шығармашылық ойлауының әрбір өлшемінің деңгейлерін сипаттаймыз. 

жүктеу/скачать 5,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: