Меншік Құқығы(47)

Меншік құқығы мәміле жасалған кезде болған барлық жүктемелерімен басқа адамға беріледі. Меншік иесінің өз мүлкін иелену құқығы, пайдалану құқығы және оған билік ету құқығы болады. Меншік құқығының мерзімі шексіз. Мүлікке меншік құқығы Азаматтық кодексте көзделген негіздер бойынша ғана ықтиярсыз тоқтатылуы мүмкін.^[1]

1. 
   Мүлікті меншіктенуге қатысты қоғамдық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалар жүйесі;
   
2. 
   Заңнамалық тұрғыдан жан-жақты қамтамасыз етіліп, меншігіне бекітілген мүлікті меншіктенушінің өз қалауы мен мүддесіне орай иелену, пайдалану және оған билік ету мүмкіндігі, сондай-ақ өз шаруашылығының үстемдік аясына өзгелердің араласуына жол бермеу мүмкіндігі.
   

1. 
   Иелену хақысы – меншіктенушінің мүлікке деген шаруашылық үстемдігі. Яғни мүліктің иесіне заң жүзінде бекітілуі;
   
2. 
   Пайдалану хақысы – мүлікті іске асырып, пайдаға жарату;
   
3. 
   Билік ету хақысы – құқықтық әрекеттер жасау арқылы мүліктің тағдырын белгілеу.
   

Меншік құқығы – заңнамалық актілермен мойындалатын және қорғалатын өзінің қалауы бойынша оған тиесілі мүлікті иелену, пайдалану және басқара алатын субъектіге құқығы бар.

Жылжымайтын мүлікке меншік құқығы мемлекеттік тіркелген кезеңінен бастап туындайды.

Меншік иесінде бар жылжымайтын мүлікке меншік құқығын сатып алу-сату, айырбастау, сыйлау немесе осы мүліктен айыру туралы басқа келісім шартының негізінде басқадай тұлғамен алынуы мүмкін.

Азамат қайтыс болған жағдайда оған тиесілі мүлікке меншік құқығы өсиетпен немесе заңмен сәйкес басқадай тұлғаға мұрагерлік бойынша ауысады.

Заңды тұлға қайта ұйымдастырылған жағдайда оған тиесілі мүлікке меншік құқығы заңды тұлағаларға – қайта ұйымдастырылған заңды тұлғаның құқықтық мұрагерлеріне ауысады.

Қайтадан құрылған жылжымайтын мүлікке меншік құқығы мемлекеттік тіркелген кезеңінен бастап туындайды.

Меншік иесінен мүлікті иесінің еркінсіз басқа тұлғаға тағайындау Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексімен ескерілген жағдайларды қоспағанда босатылмайды.

Тұтынушылық кооперативінің мүшелері (тұрғын-үй, тұрғынүй-құрылыс, саяжай, гараж және басқа да), пәтерге, саяжайға, гаражға, басқа дай үй-жайға өзінің үлеспұлдық жарнасын толығымен енгізген, жарналық қорлануға құқығы бар тұлғалар, осы тұлғалармен пайдалануға кооперативтерге ұсынылғандар, аталған мүлікке меншік құқығын алады.

Жылжымайтын мүлікке меншіктілік құқығы төмендегі құжаттардың негізінде туындайды:

Жеке тұлағада:

• 
  сатып алу-сату шарты;
  
• 
  айырбас шарты;
  
• 
  сыйлық шарты;
  
• 
  өмір бойы қамту талабымен басыбайлы беру шарты;
  
• 
  өтеусіз беру шарты;
  
• 
  неке шарты;
  
• 
  өсиет бойынша (заң бойынша) мұрагерлікке құқық туралы куәлік;
  
• 
  жекешелендіру шарты;
  
• 
  заңдық күшіне енген сот актілері;
  
• 
  үлеспұлдық жарнаның барлық сомасын кооперативтің мүшесімен енгізу туралы құрылыс-тұрғын-үй кооперативінің анықтамалары;
  
• 
  өтеусіз беру шарты;
  
• 
  бұзудың немесе реквизицияның салдарынан өтемақы ретінде мүлікті беру шарты;
  
• 
  мемлекеттік қабылдау комиссиясының актісі немесе пайдалануға салынған объектіні қабылдау туралы қабылдау комиссиясының актісі;
  
• 
  тіркеу куәлігі;
  
• 
  жарғылық капиталдан үлесті бөлудің есебінен мүлікті беру туралы заңды тұлғаның шешімі;
  
• 
  атқарушы органдардың құқықтық актілері.
  

• 
  сатып алу-сату шарты;
  
• 
  айырбас шарты;
  
• 
  өтеусіз беру шарты;
  
• 
  шарттың міндеттеменің күшінде жылжымайтын мүлікті беру;
  
• 
  бұзудың немесе реквизицияның салдарынан өтемақы ретінде мүлікті беру шарты немесе шешімі;
  
• 
  тапсыру актісі немесе бөліс теңгерімі;
  
• 
  заңды тұлғаның теңгеріміне мүлікті беру туралы шешімі;
  
• 
  мемлекеттік қабылдау комиссиясының актісі немесе пайдалануға салынған объектіні қабылдау туралы қабылдау комиссиясының актісі;
  
• 
  жарғылық капиталға жылжымайтын мүлікті салу туралы шешім (құрылтайшылық шарт, жиналыс хаттамасы);
  
• 
  атқарушы органдардың құқықтық актілері.
  

Жер теліміне меншіктілік құқығын тіркеген кезде құқық белгілеуші құжаттан басқа жер теліміне жеке меншік құқығына актіні ұсыну қажет

49. 4. Заттық құқықтың түрлері. Заттық құқық екі үлкен топқа бөлінеді: меншік құқығы және меншік иесі болып табынмайтын тұлғаның заттық құқығы. Азаматтық кодекстің 195-бабында заттық құқықтың үлгі тізімі келтірілген, бірақ онда бәрі бірдей қамтылмаған. Заттық құқыққа меншік құқығымен қоса жерді пайдалану құқығы, шаруашылық жүргізу құқығы, оралымды басқару құқығы, басқа да заттык, құқықтар жатады. Өзге заттық (құқыққа мекеме және қазыналық кәсіпорынның мүлікке билік етуде қатысты болуы мүмкін (АК-тің 206-бабы). Сондай-ақ отбасы мүшелерінің тұрғын үйді пайдалану құқығы ("Тұңғъш үй қатынастары туралы". ҚР Заңының 22-бабы) және жер қойнауын пайдалану құқығы ("Жер туралы" Қазақстан Республикасының Заңы, 2-бөлім), тағы басқалар заттық құқыққа қатысты бола алады.

Олардың субъектілеріне тән нәрсе, оны иеленіп, пайдаланып, билік еткенімен, мүліктің меншік иесі бола алмайды. Шаруашылық жүргізуге құқығы бар мемлекеттік кәсіпорындар, егер заң актілеріңде өзгеше көрсетілмеген болса, кәсіпорынның меншік иесінің немесе ол уәкілдік берген мемлекеттік органның келісімінсіз кәсіпкерлік қызметтің мына түрлерін жасатса: 1) өзіне тиесілі үйлерді, құрылыстарды, жабдықты және кәсіпорынның басқа да негізгі қорларын өзге адамдарға сатуға және беруге, айырбастауға, ұзақ мерзімді (үш жылдан астам) жалға беруге, уақытша тегін пайдалануға беруге; 2) филиалдар және енпгілес кәсіпорыңдар құруға, жеке кәсіпкермен бірге кәсіпорындар мен бірлескен өндірістер құруға, оларға өндірістік және ақша капиталын салуға; 3) жеке кәсіпкерлерге қарыз беріп, олар бойынша Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі белгілеген қайта қаржыландырудың ресми ставкасынан төмен сыйақымен (мүлдемен) төлетіп алуға; 4) үшінші тұлғалардың міндеттемелері бойынша кепілдеме немесе кепілдік беруге құқығы жоқ. (АК-тің 200-бабының 1-тармағы).

48. Мемлекеттік меншік - өндірістің жекелеген немесе барлық құралдарына мемлекеттің меншігі. Бұл термин командалық экономикада мемлекеттік меншікке қатысты қолданса да, оның басты қолданылуы-мемлекеттік меншіктегі аралас экономика секторы. Мемлекеттік меншік -- мемлекеттің жер және оның қойнауы, су, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі, сақтандыру сақтық қорлары, кәсіпорындар мен шаруашылық кешендері, көлік, жоғары және арнаулы орта оқу орындары түріндегі меншігі, әлеуметтік-мәдени саладағы объектілер және басқадай мүлік

Меншік құқығының мамұны құқықтар мен міндеттердің жиынтығымен анықталады."Меншік иелерінің өз құқықтырын жүзеге асыру көлемі мен шектері, оларды қорғау кепілдіктері заңмен белгіленеді " (Конституцияның 6 - бабының 2- тармағы ). Яғни, мемлекет, мемлекеттік меншік объектілерінің бірден - бір меншік иесі ретінде, азаматтық құқықтарды, сондай - ақ міндеттерді жүзеге асырудың шектері мен қорғауды заң арқылы өзі үшін өзі анықтайды. АК - ның 188 - бабының 2 - тармағына сәйкес өз мүлкін иелену, пайдалану және оған билік ету құқығы меншік иесіне берілген. Азаматтық айналымда мемлекет екі субъект арқылы берілген: Қазақстан Республикасы және әкімшілік - аумақтық бөлініс, олар мемлекеттік меншікті іске асыра отырып, өз аттарынан әрекет етеді. Сондықтан субъектік құрамның күрделілігі меншік иесінің құқық өкілеттіліктерін мемлекеттік меншіктің аталған субъектілерінің бірі болып табылатын мемлекет пен олардың мүддесін білдіруі мүмкін тұлға арасында бөлуді көздейді.

Мемлекеттік меншік Конституциямен (6 б.), Азаматтық кодекспен (192 б.) меншіктің бір түрі ретінде бекітілген.

Мемлекеттік меншік қатынасы теңдікті жариалай отырып, белгілі бір ерекшеліктерге ие:

1)мемлекет егеменді биліктің иесі, ол осыған орай заңдар қабылдап, әкімшілік актілерін шығарады;

2)мемлекет заңды тұлға болып табылмайды, сондықтан да оның атынан өкімет билігі мен басқару органдары әрекет етеді, олар өздерінің құзіреті шегінде, белгіленген заңдар мен ережелер шеңберінде қимылдайды;

3)мемлекеттік меншіктің аумағы зор, ол кез келген мүлікті, оның ішінде айналымнан алынған немесе шектелгендерін де иелене алады;

4)мүлікті меншікке алуда әр түрлі тәсілдер қолданады, айталық, салық, баж салығы, жинау және т.б.;

5)мемлекетік меншік негізінде әлеуметтік жадай жүзеге асады, яғни тұрғындардың күнкөрісі жақсарады.

Мемлекеттік меншік құқығын объективтік мағынада Қазақстан Респубомкасы атынан мемлекетке жататын материалдық игіліктерді бекітетін және қорғайтын құқықтық нормалардың жиынтығы деп түсіну керек және де ол мемлекеттік мүлікті иеленуге, пайдалануға және билік етуге байланысты тәртіп жүйесін бекітеді.

Мемлекеттік меншік құқығы субъективтік мағынада мүлікті иелену, пайдалану және билік ету жөнінде мемлекеттің өкілеттігіне жататын құқықтардан тұрады, мемлекет оның Қазақстн халқының мүддесі жолында өз қалауы бойынша жүзеге асырады.

Мемлекеттік меншік субъектісі болып мемлекет табылады. Мемлекеттік меншікті басқару және меншік иесінің құқықтық өкілеттігін жүзеге асыру мемлекеттік билік органдары арқылы жүзеге асады.

47. . Меншік иесінің құқықтары(50)

АЗАМАТТАРДЫҢ МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫНЫҢ СУБЪЕКТІЛЕРІ

Меншік кұқығының субъектісі жеке тұлға болып табылады. Бірак, ол жалданған жұмысшы, жеке кәсіпкер, заңды түлғаның кәсіпкер-кұрылтайшысы катысушы түрінде, яғни әрқилы рөлдерде керіне береді. Азамат өзінің үлесін қосу аркылы мемлекеттІк емес занды тұлғаны калыптастырады, Азаматтар ғана толық серіктестіктің катысушылары және сенім серіктестігіндегі толык серіктер бола алады {АК 58-бабы, 3-тармағы). Азамат меншік иесі ретіңде көбіне көп жеке кәсіпкердін ролінде болады.

Зан жеке кәсіпкерлікті жеке және бірлескен кәсіпкерлікке бөледі. Жеке кәсіпкерлік бір адамның меншік иелігіндегі мүліктІң дербес базасына енгізіледі,сондай-ақ ол оған заңбойынша пайдалануға, билік етуге кұқылы.

Бірлескен кәсіпкерлік бІр топ адамның ортак меншігіндегі муліктердең кұралады, демек әркайсысы өзінің үлесін ортаға салады, сондай-ақ олар сол мүлікті бірлесіп пайдалану. билік ету кұкыктарына ие болады.

Бірлескен кәсіпкерлік жалпы бірлескен меншік (жұбайлардың бірлескен жалпы меншігі), шаруа қожалыктарының ортақ меншігі, жекешеленген тұрғын уйге деген немесе оның ортак. меншігіндегі үлесті меншігі негізінде жүзеге асырылады.

Бірлескен кәсіпкерліктін нысандары мынадай болады: 1) ерлі-зайыптылардың бірлескен ортак меншігін жузеге асыратын ерлі-зайыптылар кәсіпкерлігі; 2) шаруашылық кожалығы немесебірлесіптүрғын үйді жекешелендіру негіздерінде жүзеге асырылатын отбасылык кесіпкерлік; 3) жай серіктестік, бұл орайда кәсіпкерлік қызмет меншіктің ортак үлесіне сәйкес жүзеге асырылады

46, . Жылжымайтын мүлікті бағалаудың нормативтік-құқықтық базасы

45. Қазақстандағы бағалау қызметінің тарихы.

Нарықтық экономика өзімен бірге көптеген қызмет түрлерін, талап-міндеттерді ала келді. Соның бірі - бағалау қызметі. Нарық заманында әрбір дүниенің (мүлік, жер, бизнес, т.б.) нарқын белгілеу алдыңғы кезекке шықты десек, бұл талап өз кезегінде бағалау қызметінің пайда болуына алып келді. Бағалаушының азаматтық-құқықтық жауапкершiлiгiн сақтандыру бағалаушы көрсететiн қызметтердiң тұтынушылар мүдделерiн қорғауды қамтамасыз ететiн шарттарының бiрi болып табылады. Бағалаушының бағалау жүргiзу нәтижесiнде келтiрiлген зиянының салдарынан туындайтын азаматтық-құқықтық жауапкершiлiгiн сақтандыру Қазақстан Республикасының заң актiлерiмен айқындалған тәртiппен жүзеге асырылады. Бiлiктiлiк емтиханын қабылдау үшiн құрамына мүшелердiң тақ саны кiретiн кемiнде бес адамнан тұратын бiлiктiлiк комиссиясы құрылады. Бiлiктiлiк комиссиясының құрамына бағалаушылар палаталарының өкiлдерi мiндеттi түрде кiредi, олардың саны комиссия құрамының жалпы санының кемiнде екiден бiрiн құрауға тиiс. Соңғы кезеңдердегі Қазақстанның қаржы нарығында қалыптасқан маңызды мәселелердің бірі бағалау қызметінің сапасын көтерудің қажеттілігін түсінуге алып келді. Бірінші кезекте, бұл мемлекеттік қажеттіліктер үшін алынатын жер телімдерін дұрыс бағалау қажеттілігімен байланысты. Сонымен қатар, ипотекалық нарықтағы мәселелер де дұрыс болмағанның нәтижесі. Дұрыс бағаламаудың әсерінен инновациялық бизнесті дамыту шаралары, ноу-хау күтілген нәтижелерге әкелмейді. Сонымен қатар, Бағалы қағаздар нарығы инвесторлардың бағаланған бизнес құнына толығымен сенетіндей жағдай болғанда ғана дамиды. Яғни, бағалаушы - нарықтық экономикадағы маңызды тұлға, ал дұрыс емес бағалау көлеңкелі бизнес ортасының дамуына ықпал етеді.

44. Мүліктік қатынастардың құқықтық негіздері

Заттың ұғымы туралы қазіргі колданып жүрген заңда айтылмаған, оның ұғымы азаматтық зерттеулерде берілген. Зат дегеніміз, Азаматтық құқық тұрғысынан алып қарағанда, физикалық дене ретінде және оның адам еңбегімен жасалған, сол сияқты табиғи күйінде де кездесетін (болатын) сыртқы материалдық дүниенің бір бөлігі болып табылады.Затты заңдық жағынан саралау (жіктеу) көбіне көп оның табиғи қасиетіне (физикалық немесе экономикалық) немесе қоғамдық маңызына негізделеді және әр құқық субьектілерінің белгілі бір заттың түріне қатысты әрекет етуін айкындайды. Мүліктік кешен ретінде кәсіпорын құрамына оның қызметіне қажетті деген барлық мүлік түрлері енеді. Соның ішінде үйлер, ғимараттар, құрылыстар, құрал-жабдықтар, шикізаттар, өнімдер, жер учаскесіне құқық, талап ету құқығы, борыштар, сондай-ақ атауын белгілейтін белгілер (фирманың атауы, тауар белгілері), егер заң құжаттарыңда немесе шартта өзгеше көзделмесе және тағы басқа айрықша құқықтар болады. Мүліктік кешеннен кандай да бір объектіні алу заңда немесе шартта көрсетілуі тиіс. Кәсіпорынның меншік құқығы мен өзге де құқықтары басқа тұлғаға өткенде, сол тұлға жоғарыда аталған құқықтардың бәрінің бірдей өзіне берілуін талап ете алады.

Нарықтық қатынастар, негізінен, азаматтық құқықпен реттеледі. Нарықтық қатынастар кең етек жая дамыған елдерде Азаматтық кодекс екінші Конституцияға теңестірілген Азаматтық құқықтың да өзіндік реттеу пәні бар. Ол —мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастар. Мүліктік қатынастар дегеніміз — мүлікті иелену, пайдалану және билік етуге (басқа біреуге беру) байланысты қатынастар. Басқаша айтқанда, мүліктік қатынастар —материалдық игіліктермен(мүлік,ақша,құнды қағаз,қызмет көрсету және т.б.) байланысты қоғамдық қатынастар. Мысалы, сату — сатып алу, жалға беру, мұраға қалдыру.

Мүліктік емес жеке қатынастар екі топқа бөлінеді —мүліктік қатынастармен тығыз байланысты мүліктік емес жеке қатынастар және мүліктік қатынастармен байланысы жоқ мүліктік емес жеке қатынастар.