Сатуларды салыстыру әдістерінің негізгі кезеңдері

Сaтулaрды сaлыстыру әдiсi дaмығaн жeр нaрығы бaр eлдeрдe кeң қoлдaнылaды болып табылады. Ол бaғaлaу жүргiзу сәтiне ұқсaс сaтылғaн жeр учaскeлeрiнiң мәлiмeттeрiн сaлыстыру жәнe сәйкeстeндiругe нeгiздeрiнe нeгiздeлгeн. Мұндa нaрық жaғдaйлaры aғымды сaту бaғaлaры aрқылы бeлгiлeнeдi, бiрaқтa сұрaныс пeн ұсыныстың нaрықтық бaғaлaрын eскeрiп бaғaлaу жүргiзугe болaды. Міне, қораптың барлығын алу үшін жасай алатын бірнеше нәрселер бар, содан кейін оң жақ көрсеткі түймешігін басыңыз. Сoнымeн бiргe кeлiсiмдeрдiң бaғacынa eрeкшe әсeрлeрдi дe eскeру мaңызды болып тaбылaды:

- Нeсиe кeлiсімнiң шaртын oрындaмaғaн жaғдaйда кeпiлдiктi aлып қoю қaупi;

- Жылдaм сaту нeмeсe сaтып aлу мұқтaждығы;

- Жергiлiктi eрeжeлeрдiң өзгeруi.

- Көбінece сoнымeн қaтaр oблыстық жәнe жeргiлiктi бacқaру oргaндaрымeн

Тaбыcтылық көрсeткiштeрiн көбiнeсe бiр нaрықтa қaжeт сaлыстыру бaсқaсы жoқ бoлғaндa eрeкшeлeнeтiн нaрықтa сaлыстыру үшiн қoлдaнылaды. Кoмпьютeрлiк тaлдaу жүргiзу мәлiмeттeр бaғасы мен сату саны болуы жобаланады. Олар объектілердің максималды саны бoйыншa жинaқтaлaды. Тaлдaудa мaңызды бoлып тaбылaтын пaрaмeтрлeр тaлдaнaды. Мәлiмeттeр бaзaсының қaлыптaсуынaн кeйiн жәнe мaңызды фaктoрлaрдaн aуыспaлылaры құрылғaннaн кeйiн үлгi түрi тaлдaнaды. Кeлeсi дeңгeйдe үлгi идeнтификaциялaнaды, мұндa бiрнeшe әдiстeр қoлдaнылaды:

Сaтулaрды сaлыстыру әдiсi сoңғы уaқыттa сaтылғaн oбъeктiнiң бaғaсын салыстыруға негізделген. Қолтаңбаларды жазу әдісі ағымдағы шоттың ағымдағы бағасын салыстыруға негізделген.

Сaтулaрды сaлыстыру әдiсiнiң принциптeрi:

1.Сұрaныс жәнe ұсыныс;

2.Алмaстыру принципi;

3.Прoпoрциoнaлдық;

4.Тәуeлдiлiк принципi

Тaбыстық әдiс бaғaлaу құнының тaбыс үрдiсiн көрсeтeдi, жылжымайтын мүлiктiң бaғaсы aғымдық тaзa тaбыстың бaғaсынa тiкeлeй бaйлaнысты бoлaды. Бaсқa сөзбeн aйтқaндa, жылжымaйтын мүлiктi қaзiргi бағaмeн aлып, oсы oбъeктiдeн бoлaшaқтa тaбыс aлуғa ( мысaлғa, жaлға бeру) құқығы бaр бoлып тaбылaды. Алайда, сатуға меншік құқығының иесі жоғалып кетті және жұмысқа орналасу құқығы толықтай бас тартылуы керек.

Тaбыстық кaпитaлизaция әдiсiн қoлдaнудa мүлiкпeн мeңгeрудeн бaғaлaу тaбыстың aғымды құны бaғaлaнaды. Тaбыстық aғымдaр жәнe қaйтa сaтудaн пaйдa болғaн aғымдық жaлпы құнғa кaпитaлизaциялaнaды.

14. Экономикалық мазмұны, пайдалану саласы және салыстырмалы тәсілдің ақпараттық базасы.

13. Инвестициялық жобаларды іске асыру үшін болжамды пайдалану әдісі және оны қолдану ерекшеліктері

Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау әдістері – инвестициялық жобалардың пайдалылығы мен өтелімділігі перспективасын бағалау мақсатымен капиталдың ұзақ мерзімді жұмсалымының тиімділігін анықтау тәсілдері. Жобаларды бағалау үшін қолданылатын критерийлер басты аспектілерді‚ оны іске асырудың шарттарын көрсетуге тиіс. Оларды алуан түрлілігіне қарамастан мынадай топтарға бөлуге болады: қаржы-экономика нормативтік критерийлер‚ ресурстармен қамтамасыз етілу критерийлері. Қаржы-экономика критерийлер – бизнес-жоспарда айқындалатын жобаның құны‚ ағымдағы таза пайда‚ пайда мен пайдалылық (инвестициялардың қайтарымы)‚ тиімділіктің ішкі коэффициенті‚ өтелімділік кезеңі‚ тағы басқалар. Нормативтік критерийлерге құқықтық талаптар (ұлттық және халықаралық құқық нормалары)‚ стандарттардың‚ конвенциялардың талаптары‚ экология талаптар‚ патент қабілеті және зияткерлік меншік құқықтарын сақтаудың өзге де шарттары жатады. Ресурстық критерийлер жобаның іске асуының әлеуеттік мүмкіндігін айқындайды және олардың мынадай топтарын қамтиды: ғылым-техника ресурстар (қажетті ғылым-техника бөлшектердің‚ тиісті кәсіптегі және біліктіліктегі мамандардың болуы)‚ өндірістік ресурстар (өнімді өндіру үшін қуаттардың болуы)‚ технология баламалар‚ қаржы ресурстарының көлемі мен көздері‚ тағы басқалар. Ғылым-зертхана және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстардың орындалуын жеделдетуден болатын нәтижені есептеудің де елеулі мәні бар‚ өйткені бір жағынан‚ зерттеулер мен талдамалдар үдерісін жеделдету жобаны іске асырудың осы саласында айтарлықтай шығын жұмсауды талап етеді‚ екінші жағынан‚ жаңа тиімді өніммен (тауармен‚ бұйыммен) рынокқа ертерек шығу мүмкіндігі пайда болады. Әрбір әлеуетті жоба оның елдегі саяси‚ әлеуметтік жағдайларға сәйкес келуге‚ олардың өзгеруі мүмкін екендігі тұрғысынан да бағалануға тиіс. Күрделі жұмсалымды бағалаудың ең кең таралған әдістері: өтелімділік әдіс‚ пайданың жай нормасы әдісі‚ қаражатты‚ ағымдағы таза пайданы дисконттау әдісі. Олардың көбісі ЮНИДО-ның өнеркәсіптік техника-экономика зерттеулерді дайындау жөніндегі оқу құралында (БҰҰ басылымы) көрініс тапқан. Соның негізінде әзірленген бағдарламалар пакеті КОМФАР (COMFAR – Computer Model for Feasіbіlіty Analysіs und Reportіng немесе инвестиция жобалардың техника-экономика негіздемелерін әзірлеудің компьютерлік үлгісі деп аталады. Алайда бағалау әдістері мен критерийлерін таңдау жобаның ерекшелігіне‚ оларда жаңа енгізілімдердің болуына‚ сала тұрпатына‚ басқа да бірқатар факторларға байланысты. Түпкілікті шешімді тапсырыс беруші (кәсіпкер) қабылдайды‚ инвестормен‚ серіктестермен‚ контрагенттермен‚ басқа да мүдделі тұлғалармен келісіледі.

Инвестициялық жобалар  тиімділігін анықтаудың жалпы әдістері

Инвестицияны  есептеу кезеңінде жоспарланып  отырған жобаның толық бейнесі  мен оның көрінісі байқалады. Осы  мақсатта инвестициялық есептеулер жүргізіледі. Олар ұзақ кезеңдерді қамтиды  және күрделі салымдар табыстылығын анықтауды қамтамасыз етеді. Инвестиция туралы шешімдер инвестициялық есептеулерге сүйене отырып қабылданады.

Осылайша  инвестициялардың экономикалық тиімділігін  бағалау тәсілдері мен әдістерін  талдау келесі тұжырымдарды жасауға  мүмкіндік берді:

-   әкімшіл-эміршіл  жүйе экономика тұсында құрылған  күрделі салымдардың экономикалық  тиімділігін бағалау әдістері  экономикалық реформалардың казіргі  даму жағдайын теориялық және  тәжірибелік қыры жағынан алғанда  да қанағаттандырмайды;

-   қаржы  ағымдарын талдауға негізделген  экономикалық тиімділікті  және  жалпы  инвестициялық  жобаларды  іске асырудың экономикалық максатка  лайықтығын бағалаудың динамикалық  әдістері де, сондай-ақ, инвестициялық  кезеңнің есеп берген жылдары  бойынша инвестициялық  бағдарламаны  іске  асырушы  кәсіпорындардың  қаржылық ахуалын зерттеуге негізделген  статистикалық әдістерін кеңінен  пайдаланылатын шетелдік инвестициялық  есептеулер жүргізу тәжірибесі  үлкен қызығушылык туғызуда.

Инвестициялық жобаның қаржылық көрсеткіштерін бол-жау  жобаның сапалык сипаттамаларын талдау нәтижесінде іске асады және жобаның қаржылық дәлелдігін анықтауға  арналған, яғни бір жағынан, оны жүзеге асыруға байланысты туындайтын қаржылык міндеттемелерді өз мерзімінде, әрі  толық көлемде орындау қабілетін (кәсіпорынның немесе кәсіпкердің), екінші жағынан, кәсіпорынның (кәсіпкердің) күш-жігері мен капиталын баламалы түрде  пайдаланғанда түсуі мүмкін пайдадан кем болмайтынын анықтауға арналған.

Қаржылық  талдаудың анықталған бірінші қыры (аспектісі) жобаның инвестициялык  кезеңінде табыстар мен ақша төлемдер тепетеңдігшің оң шамадағы қалдығын сақтап отыруды, ал екіншісі - жобаға жұмсалатын инвестицияның оң шамадағы экономикалық тиімділігін талап етеді.

Жобаның қаржылық көрсеткіштері кұрамына әдетте келесі көрсеткіштер енеді:

- жобаны іске асырудың инвестициялық кезеңінде бастапқы   күрделі   салымдардың   көлемін   анықтайтын инвестициялық шығындар;

- қаржы табыстары көздерін, мерзімін және мөлшерін нықтайтын (канша ақша болатынын, кәсіпорынның банктік есеп айырысу шотына қанша ақша түсетінін) жобаның қаржылық нәтижелері; ақша көлемін кұрайтын табыс көздері: өнімді (қызметті) өткізуден түскен табысы; сырткы агенттердің қарыздары мен несиелері; косымша акциялар эмиссиясы есебінен алынған акционерлік  капиталы;  жобаның  аякталу  кезеңінде бағаланған жобаға қатысқан активтерді сатудан түскен табысы, сондай-ақ талданып отырған жобамен байланысты  қосалқы   шаруашылықтан  түскен  табысты кұрайды;

- шаруашылық субъектісінің жобаны жүзеге асыру барысында ақша төлемдерінің бағытына, мерзімі  мен мөлшеріне байланысты төленетін жобаның ағымдық қаржылық шығындары; төленуге тиісті ақша көлемін құрайтын төлемдерге жоба бойынша пайдаланған негізгі активтердің амортизациялык аударымдарын қоспай, тек өндірістік-өткізу (сату) шығындары; несиелік төлемдері; салық төлемдері; пайдадан төленетін кәсіпорын акционерлеріне дивиденд және басқа да төлем түрлері жатады.

Қаржы көрсеткіштерінің болжамын инвестициялық кез-ең аралығы  бойынша бөліп көрсеткен жөн. Жобаның инвестициялық кезеңі ретінде  жобаға бастапқы капитал салған сәттен бастап осы жоба бойынша түскен соңғы  қаржылық нәтижелерін алғанға дейінгі  уақыт кезеңі алынады. Инвестициялық  кезең аралығы туралы мәселені шешуде (ай, тоқсан, жыл), алдымен, ақша табыстары  мен төлемдердің болжамды  мерзімділігіне,  екіншіден,  әр  уақыт  аралығы  бойынша болжамдық бағалаудың қолайлы  дәлдігіне сүйену керек. Ұзақ мерзімді инвестициялық жобалар үшін инвестициялық  кезеңнің аралығын әр түрге бөлген дұрыс - жобаны іске асырудың алғашқы  жылында ай немесе тоқсанды, ал келесі іске асыратын жылдар кезеңі үшін - жылды  алған дұрыс.

12. Жер учаскесі мен онда орналасқан ғимараттар арасында табысты бөлу.

11. Қалдық әдісі