Микроэкономика

б) дұрыс емес в) дұрыс емес;

г) дұрыс; ғ) дұрыс; д) дұрыс емес;

е) дұрыс емес ж) дұрыс; з) дұрыс емес;

и) дұрыс емес;

ЕСЕПТЕРДІҢ ЖАУАБЫ

№1.

а) дұрыс емес. Ұзақ мерзімді кезенде монополиялық

мерзімдегі орташа шығындарын жанап өтеді; сондықтан

да баға (орташа түсім) және орташа шығыны бір-біріне

тең болған кезде экономикалық пайда нольге тең

болады.

ә) дұрыс.

в) дұрыс. Неғұрлым салада фирмалар көп болған сайын,

солғұрлым саладағы фирмалардың сұраныс

қисықтары төмен жылжиды, демек пайданы барынша

көбейтетін өнім көлемі мен баға да төмендейді.

№2. Монополиялық бәсеке нарығында ұзақ мерзімдегі тепе-

тендік қалыптасқанда бір мезгілде төмендегідей екі шарт

орындалады. Олар: АС_А = Р_А және МС_А = МR_А.

Демек тепе-теңдік параметрлерді анықтау үшін

төменгі системаны шешу керек:

367

Екінші тендеуден бірінші теңдеуді алып тастағаннан кейін төменгі тендеуді аламыз:

демек Р_А = 5,19, ал Р_в = 3,45.

№3. 1) пайданы барынша көбейту шарты:

МС = МR.

МR = 20~Q : МС = 0,12Q² - 3,88Q + 32,96.

20-Q = 0,12Q² - 3,88Q + 32,96 => Q* = 18, Р^: = 11.

2) II = 11,18 - 0,04 . 18³ +1,94- 18² - 32,96 . 18 = 0

3) Бұл жағдай монополиялық бәсеке нарығында жиі кездеседі.

СҰРАҚТАРДЫҢ ЖАУАБЫ

369

Олигополия

Біз өткен тақырыптарды оқып, талдау нәтижесінде жетілген бәсеке және монополия кезінде фирмалардың қандай көлемде өнім өндіріп, олардың бағасын қандай деңгейде белгілейтінін түсіндік. Бұл жоғарыда айтылған нарық құрылымдарында өндіруші фирма өз тауарының бағасын және тиімді өнім көлемін анықтаған кезде тек қана тұтынушының реакциясы мен өзінің жеке өндірістік мүмкіндіктерін ғана ескеріп отырады. Сондықтан бұл нарықтардағы фирмалардың пайданы жоғары деңгейге жеткізу мақсаты, тек қана, орташа шығын, шекті шығын қисықтарын және сұраныс қисығын шектеу арқылы іске асырылады.

Олигополия нарығы төмендегідей ерекшеліктермен сипатталады:

а) бұл нарықта көлемді сату үлесі бар және бір-бірімен

бәсекелес бірнеше фирмалар болады;

ә) жоғарыда айтылған фирмаларды, көбінесе, басым

(лидер) фирмалар деп атайды және олар нарықтағы

тауарлардың бағасы мен сату көлемінің өзгеруіне

едәуір ықпал етеді;

370

б) олигополиялық фирманың өндіріс шешімдері тек қана

сонымен қатар бәсекелес фирмалардың стратегиялық

шешімдеріне де байланысты болады.

Олигополиялық фирмалар тауардың бағасы мен өнім шығару көлемі туралы шешім қабылдағанда өзімен бәсекелес фирманың барлық мүмкіндіктерін ескеріп, талдап отырады.

Олигополияның бір ғана моделі болмайды. Фирманың әр түрлі нақты жағдайдағы іс-әрекетін көрсететін бірнеше моделдері бар. Олардың әрқайсысы жеке фирмалардың өз бәсекелестерінің іс-әрекеті мен олардың таңдап алған стратегиялық реакциясына байланысты белгілі болжамына негізделеді.

Біз төмендегідей моделдерді қарастырамыз: Курно дуополиясы, қарама-қарсы мақсаттары бар екі жақтың ойыны, нарықта үстемдік жүргізіп тұрған фирманың мо-делі және картель. Баға белгілеу мен өнім көлемін анықтауда олигополия нарығы жетілген бәсеке мен мо- нополия аралығында орын алады. Барлық моделдерді қарастырған уақытта олигополиялық бәсеке пайданың азаюына, ал келісім мен бірігу пайданың өсуіне әкеліп соқтыратынын көрсетеді. Пайда қуған жеке фирмалар бір-бірімен қатаң қақтығысқа түсуі мүмкін (“баға қақтығысы”), бұл кезде олардың әрқайсысы нарықты жаулап алу мақсатымен бағаны төмендетеді. Баға бірте-бірте төмендеп, орташа шығын деңгейіне жетеді де нәтижесінде бұл фирмалардың экономикалық пайдасы нольге тең болады. Ал кейбір жағдайда фирмалар бір-бірімен келісімге келіп, бағаны жоғарылатып пайдасьш ең жоғары деңгейге жеткізеді. Бұл уақытта нарықты бөлу туралы келісім жасалады, басқаша айтқанда, фирмалар бірігіп картелъ құрады. Сонымен фирмаларға өнімді сату көлемі мен баға туралы жасырын немесе ашық келісімге келу тиімді, бірақ бәсекелестіктің күнштілігіне байланысты картель ішкі тұрақсыздықпен

сипатталады. Қорыта келе, төмендегідей шешім айтуға болады: бірде-бір модель олигополиялық нарықтағы фирмалардың өзара қатынасы қандай деген сұраққа нақты жауап бере алмайды. Сондықтан белгілі бір моделді қолданбас бұрын қарастырып отырған жағдайды, баға мен шекті шығындардың қатынасын, өндіріс саласындағы шоғырлануды және де фирманың іс-әрекетін анықтайтын басқа да маңызды жағдайларды тынғылықты талдау қажет.

10.1. Курно дуополиясының моделі

Олигопология нарығының теориясын Курно дуопо-лиясын қарастырудан бастайық. Екі фирма (А және В) бірдей технолотаяньт қолданады және біртектес өнім өндіреді делік. Бұл фирмалардың әрқайсысы шығарылатын өнім көлемін анықтаулары керек және олар шешімді бір уақытта қабылдаулары қажет.

Курно дуополиясы моделінің негізі мынада: әрбір фирма өнімді шығару жайлы шешім қабылдаған кезде бәсекелесушілердің өндіріс көлемі тұрақты деп санайды және осы берілген шаманы ғана ескереді. Сондықтан, Курно моделінде фирмалардың өзара қатынасы тұрақты баға кезінде өндіріс көлемін тандау арқылы жүзеге асы-рылады.

Бір фирманың негізгі мақсатын көрсетейік (басқа фирма үшін де осыған ұқсас болады).

372

Мұнда, с (Q_А ) - А фирмасының шығындар функциясы.

Берілген есептің шешімі бірінші қатарлы ұтымдылық шартынан табылады:

Р¹=Q+P-c¹ (Q)=0

Бұл теңдеу А фирмасының реакция қисығын бейнелейді немесе В фирмасының өнім шығару көлемі өзгереді деп болжамдаған кезде А фирмасының өнімі қалай өзгеретінін көрсетеді. Осындай жолмен В фирмасы үшін де теңдеу алуға болады:

P.Q+P-c¹ (Q_B)=0

Модельдің негізгі кемшілігі - әр фирманың өзімен бөсекелес фирма өнім көлемін өзгертпейді деп болжам жасауы. Ал күнделікті өмірде фирмалар бағаның өзгеруін, бақталастарының өнім шығару көлемін, өндірістік жағдайларын және т. б. ескеріп отырады.

Енді сызықтық сұраныс функциясы үшін Курно тепе-теңдігі қалай анықталатынын аналитикалық және графиктік түрде көрсетеміз (10.1-сурет).

Төмендегідей сұраныс және шығын функциялары берілсін делік:

P(Q)=K-Q_А-Q_B

373

мұнда, Q =Q_А + Q_B; К = соnst;

мұнда, С =const

Онда ұтымдылықтың шартынан мынаны аламыз:

А фирмасы үшін: К -Q_B – 2Q_А = С; (4)

В фирмасы үшін: К - Q_А – 2Q_B = С. (5)

(4)-теңдеуден А фирмасының реакция қисығы та-былады:

Курно тепе-теңдігі:

Бұлайтылғандар график түрінде төменддегідей болады.

374

Фирмалар келісімге келгенде АВ сызығы немесе контракт қисығы — осы фирмалардың өнім шығаруының жиынтық көлемін көрсетеді және бұған жоғары деңгейдегі пайда сәйкес келуі керек. Егер фирмалар пайданы тең бөліп алатын болса, онда олар монополистер сияқты іс-әрекет жасайды, тепе-теңдік Ем нүктесінде болады және Ем АВ сызығын тең екіге бөледі.

10.1-суреттен көріп отырғанымыз, дуополия кезінде фирмалар жетілген бәсеке кезіндегіден өнім көлемін аз шығарады, ал монополиядан гөрі көп өндіреді. Сұраныс функциясын пайдалана отырып, дуополия кезіндегі баға жетілген бәсекедегіден жоғары, ал монополиялық бағадан төмен деп айта аламыз. Ал пайданы есептеген уақытта, жетілген бәсекемен салыстырғанда Курно дуополиясы фирмаға пайданы көбірек өкеледі, бірақ ол келісім нәтижесіндей фирма үшін пайдалы емес деген шешімге келеміз.

Курно моделін зерттегеннен кейін төмендегідей эко-номикалық қорытынды жасауға болады.

— Олигополиялық өнім көлемі монополиялық өнім көлемінен аз, бірақ жетілген бәсеке жағдайына қарағанда көп болады:

Q_{M Oliq}

— Олигополиялық баға монополиялық бағадан тө- мен, бірақ жетілген бәсеке жағдайына қарағанда жоғары болады:

P_M > P_Oliq
C

— Олигополиялық пайда монополиядан аз болады, бірақ оң экономикалық пайда алып отырады.

П_м > П_Оliq > 0.

375

10-тарау. Олигополия

жүктеу/скачать 10,07 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: