Оқыту бағдарламасы (силлабус) Орал 2020 ж. ДӘрістер кешені

Кеңестер одағында және Ресейде көптеген жылдар бойы тек бір ғана дәстүрге айналған саңырауларға арналған педагогикалық оқыту жүйесі қалыптасқан–ол тілдік негіздегі сөздік сөйлеуі (дактилология) болып табылады. Саңыраулардың қазіргі сурдопедагогикасы жаңа оқыту парадигмасын іздеу үстінде болып табылады, себебі демократиялық және гуманистік тенденцияның тереңдігімен жалпылығы жағынан соңғы жылдары әлемдік байланыста нашар еститіндерге арналған жаңа білім тәжірибесі интеграцияны алып келді. Сонымен қатар жесттік тілді лингвистикалық және психолингвистикалық жаңа ғылыми негізде зерттеу болып табылады. Ежелгі сурдопедагогикада нашар еститін балаларға арналған жаңа оқыту концепциясын ойлап табу көзделген, ол көптеген бағыттарға негізделеді. Педагогикалық оқыту жүйесінің 2 негізгі түрін қарастырайық, ол қазіргі кезде өзге елдерде де және Ресейде қолданылады.

Педагогикалық жүйесінің билингвистикалық ыңғайы-сурдопедегогиканың жаңа бағыты болып табылады, ол өмірде 80-жылдардың басынан бастап пайда болған. Латын тілінде «билингвистикалық», билингвизм қазақ тілінде аударғанда «екітілдік, екітілді» деп аударылады.

Билингвистикалық оқытудың методологиялық платформасының негізі болып әлеуметтік-саяси және философиялық ойлар қосылысы болып табылады, цивилизациялық қоғам менталитетінің өзгерісі бейнесі және саңыраулардың шағын социумына және ымдау тіліне жаңа қарым-қатынасы.

Қазіргі ғылыми парадигма барлық білім процесінің байырғы құрылысы дәлелдігін қамтамасыз етеді. Әлемде 5000-нан астам тілдермен 200-дей мемлекет бар деп есептеледі. Кейбір елдерде екі тілді қатар пайдалану заңда көрсетіліп бекітілген. Мыс: Европада мұндай елдер саны-6. Көптеген мемлекеттерде екі тілмен бірдей пайдаланылатын халықтарда бар.

Еститіндерге қатысты билингвистикалық оқыту идеясы жаңа болып есептелмейді: орта ғасырда, мысалы: көптеген университеттерде сабақ латын тілінде өткен; қазіргі педагогикада 2 тілді қатарынан оңай меңгеру білімді алуда да және ары қарай карьераны жалғастыруда да өзінің зор үлесін көрсетеді. Саңырауларға қатысты билингвизм термині 25 жыл бұрын қолданыла бастаған. Естімейтін адамдардың көпшілігі бір уақытта жесттік және сөздік тілдеріне ие бола алады. Кейбіреулері өзінің негізгі тілін жесттік тіл деп ойласа, кейбіреулері сөздік тіл деп есептейді, бірақ саңыраулар қарым–қатынас жағдайында екеуін қатар пайдалана алады.

Саңырауларды оқытудағы билингвистикалық ыңғай білім процесінің екі тең құқылы және тең құндылықты тәсілдерін қарастырады-олар орыс немесе өзге ұлттық тілінде ауызша, жазбаша және тактильді формада және орысша немесе өзгеше жест тілі. Еститін және естімейтін мұғалімдер, оқушылар және ата-аналар арасында екі тілді бірдей қатарластырады. Саңырауларды билингвистикалық оқыту Батыс Еуропа пайда болған. Сурдопедагогикадағы осы бағыттың пайда болуына әсер еткен кейбір факторларды атап кеткен жөн. 1-ден, жесттік тілге деген қатынасының өзгеруі. Саңыраулар бір-бірімен қарым-қатынасы үшін жесттік тілді қолданған және де жесттік тілге алғаш рет ІҮ ғасырда сипаттама берген Августин еді. Франция қаласында және Ресейде жесттік тілдің қолданылуы жайында оқулықтар енгізілді.Ұлттық жесттік тілдің қалыптасуы 70-жылдарда жасалады. 20-ғасырда В.Стоку, М.Бреннон, Г.Л.Зайцевтің айтуынша, жест тілдері-жалпы құндылықты, қиын, өзінің грамматикалық, лексикалық, морфологиялық негізі жағынан лингвистикалық жүйеге бай болып табылады. Жесттік тіл орыс, ағылшын, қытай тілдерінен ешқандай айырмашылығы жоқ. Жесттік тілді оқу процесінде кең қолдануға болады. Осы пікірді Л.С.Выготский 30-жылдардың басында атап кеткен.

2-ден, «Басқа адамдарға ұқсамайды» деген пікір өзгереді. «Басқалар» әлемін түсіну қажеттілігі пайда болды. Саңырауларға «Мүгедек» ретінде қарау сияқты көзқарастар өзгерді. Оларға индивид, қалыптасқан жеке тұлға ретінде көңіл бөле бастайды.

3-ден, екінші дүниежүзілік соғыстан кейін елдерде миграция көбейді. Мысалға АҚШ-пен Ұлыбританияда, Азия және Африкадан келген эмиграндтар көбейді. Осының нәтижесінде оқыту процесі өзінің туған тіліне сүйенгенде ғана тиімді болады.

4-ден, бұл ауызша оқыту әдістерінің нәтижелерінің және тотальды коммуникативті әдістерінің жалпы толымсыздығы. 1979 жылғы зерттеулерінде Ұлыбритания қаласында саңырауларға арналған мектептің түлектерінің оқу қабілеті қалыпты 9 жасар балаға тән.

5-ден, АҚШ-та жүргізілген зерттеулер бойынша саңырау ата-анадан туған саңырау балалар IQ тестісін жақсы меңгеріп жақсы нәтиже шығарады. Себебі: осындай жестік тілде олар туғаннан бастап қолданған.

Осылайша, прогрессивті ата-аналар балаларын бұрынғыша оқытқысы келмеді. Нәтижесінде саңырау балаларды оқытудың лингвистикалық ыңғайлы Скандинавиядағы мемлекеттік жүйе болып табылады. Қазіргі уақытта Ұлыбританияда жарты мектеп билингвистикалық ыңғайды қолданып келеді және осы ыңғайды Австралия, Африка, Голландия, Бельгия, Германия, Швейцария, Эстония қолданып келеді.

Ал Ресей қаласында тек ғана бір билингвистикалық мектеп бар-ол Мәскеулік билингвистикалық гимназия, 1992 жылы пайда болған (ғылыми жетекші профессор Г.Л.Зайцева). Г.Л.Зайцеваның айтуынша (1988) оқу тәрбиелеу процесінде жест тілін кеңінен қолдану нәтижесінде ғана мұғаліммен оқушының арасындағы қарым-қатынас нығайтылынады. Осының нәтижесінде білім аумағы кеңейтіледі жене 10 жыл ішінде білім алып шығады. Саңырауларды оқытудың жаңа педагогикалық жүйесінде шешілмеген тапсырмалар қатары көп. Олар:оқыту процесінде жесттік және сөздік тілді дұрыс қолдану талабы, жесттік тіл негізінде дидактикалық оқыту процесін жасап шығару арнайы сурдопедагог мамандарын дайындау жүйесін құру.

Саңырауларды оқытудың екінші бағыты сөздік тілімен байланысты. Түрлі тарихи кезеңдерде бұл бағыт лингвистикалық білімге сүйенді. Оқытудың негізгі мақсаты саңырау, бірақ сөздік тілді меңгерген адам болып табылады. ХҮІІІ-ғасырдың екінші жартысында ХХ-ғасырдың басында сурдопедагогтардың зейіні саңыраулардың сөйлеу жағдайында болды. Оның негізгі тапсырмасы таза ауызша сөйлеу болып табылады.

ХХ-ғасырдың 50-жылдар ортасында дейін саңырау балалардың сөздік дамуын–олардың айтылуын, сөздік қорын, грамматикасын, синтаксисін зерттеп қарастырады. Бәріне танымал сурдопедагог, профессор С.А.Зыков және оның әріптестерінің айтуынша, саңырау балалардың сөздік тілдің коммуникативті функциясы және әлеуметтік есептеуі арқылы зерттеп білуге болады. Бұл жүйе коммуникациялы жүйе деп аталады. Саңырау балалар жүйені меңгеріп және әлеуметтік ортада қолданылуын үйрену керек. Коммуникациялы жүйенің аса маңызды жағдайы заттық–сарамандық іс-әрекет жағдайында саңырау балалардың тілдік дамуын қалыптастыру және дамыту.