ПОЛИЯЗЫЧИЕ-ОСНОВА ФОРМИРОВАНИЯ ПОЛИКУЛЬТУРНОЙ ЛИЧНОСТИ

Казахстан – многонациональное государство с уже сложившимся и постоянно развивающимся полиэтническим менталитетом. В настоящее время на волне стремления к открытому обществу и интеграции в мировое и европейское культурно–образовательное пространство происходит обобщение опыта билингвального и полилингвального обучения, в том числе иностранным языкам.

Республика Казахстан идет в ногу со всем миром, используя в системе образования все лучшее из мировой практики для формирования общества, основанного на знаниях. Цель, которую ставит перед собой наше государство, заключается в формировании национальной модели конкурентоспособного многоуровневого образования, интегрированного в мировое образовательное пространство и удовлетворяющего потребности личности и общества. Успешность и оптимальность данной интеграции обусловлена характером и масштабами кросскультурной коммуникации, точнее равнопартнерского диалога культур. При этом четко проявляются две линии кросскультурной коммуникации: первая из них связана с расширением международного сотрудничества, вторая – с культурным многообразием самого общества; если первая линия составляет внешнюю стратегию конкурентоспособности государства, то вторая отражает политику гражданской консолидации внутри поликультурного сообщества. Современные государства в основном полиэтничны: в мире насчитывается порядка 3500 этносов и всего лишь около 200 государств. В Казахстане проживают более 100 этносов, это означает, что подавляющее большинство людей живут в двух культурных измерениях: с одной стороны – это рамки родной культуры, с другой – широкий контекст межкультурного общения. Общеизвестно, что в мировой практике сложилось четыре основных способа сосуществования различных культурных сообществ: ассимиляция, изоляция, маргинализация и интеграция, имеющих свои специфические особенности, и только стратегия интеграции позволяет оптимально обеспечить консолидацию членов общества. В такой ситуации проблема диалога культур может быть разрешена в рамках языковой политики государства, законодательно определенной в ряде документов, включая Конституцию Республики Казахстан, Закон Республики Казахстан «О языках», «Концепцию языковой политики Республики Казахстан», «Концепцию развития образования Республики Казахстан до 2015 года».

Внедрение рыночной экономики в процесс современного общества обуславливает переориентацию целей образования, когда необходимо в большей степени формировать разносторонне подготовленных к жизни деловых, предприимчивых, трудоспособных, творчески мыслящих, высокообразованных и в интеллектуальном, и в нравственном отношении людей. Объективной закономерностью настоящего времени стала необходимость обновления содержания образования, так как в условиях быстроизменяющегося мира, увеличения потока информации и изменения приоритетных направлений развития политики и экономики страны фундаментальные предметные знания являются обязательной целью образования. В силу этого актуальность полилингвального образования заключается в создании условий для формирования и развития поликультурной личности, владеющей тремя языками. С принятием закона «Об образовании» в соответствии с Декларацией прав человека и Конвенцией о правах ребенка, новой Конституцией Казахстана современное школьное учреждение возрождается на основе ее гуманизации и демократизации и обеспечивает реальные условия для формирования в свободном суверенном государстве творческой разносторонней личности.

Центральным звеном проводимых реформ является формирование поликультурной личности, которая должна обладать целостным мировоззрением, развитым лингвистическим сознанием, в основе которого лежит понимание необходимости овладения государственным, русским и иностранными языками.

Это обусловлено государственной политикой, отраженной в Законах Республики Казахстан «Об образовании», «О языках в Республике Казахстан», рассматривающих проблемы языкового образования. Исходным при этом считается идея о том, что изучение любого языка должно сопровождаться изучением культуры носителей этого языка. Причем этот процесс должен протекать синхронно, не в раздельных плоскостях. Это говорит о полилингвокультурном образовании, результатом которого должно стать многоязычие граждан общества.

Общепризнано, что язык – это не только важнейшее средство межнационального общения, но и необходимый инструмент познания действительности и закрепления его результатов в сознании, основная форма бытия и развития национальной культуры, поэтому в условиях развивающейся системы образования в РК сегодня востребована полиязычная, поликультурная личность, способная свободно ориентироваться в мегаинформационном пространстве. Создание условий для развития и саморазвития личности с таким статусом обеспечивают, в первую очередь, образовательные учреждения: школы, колледжи, вузы.

В многонациональном Казахстане происходит глубокое осмысление места и роли образования в контексте развития общества в целом. Принятая в Республике Казахстан Концепция развития казахстанского образования заложила основу для развития образовательной политики до 2015 года, согласно которой казахстанская система образования должна «обеспечить полноценное, качественное, конкурентоспособное образование, ориентированное на результат, достичь который возможно, развивая базовые компетенции: трехъязычие, евразийскую поликультурность, коммуникативность»[2, с. 214]. Принятый 11 июля 1997 «Закон о языках в Республике Казахстан» устанавливает правовые основы функционирования языков в Республике Казахстан, обязанности государства в создании условий для их изучения и развития, обеспечивает одинаково уважительное отношение ко всем, без исключения, употребляемым в нашей стране языкам. Законодательство о языках распространяется на граждан Республики Казахстан, на иностранцев и лиц без гражданства, постоянно проживающих в Республике Казахстан. В законе устанавливается, что государственным языком Республики Казахстан является казахский язык, который распространяется на органы государственного управления, законодательства, судопроизводства и делопроизводства, действующий во всех сферах общественных отношений на всей территории государства. В законе подчеркивается, что долгом каждого гражданина Республики Казахстан является овладение государственным языком, являющимся важнейшим фактором консолидации народа Казахстана, а в государственных организациях и органах местного самоуправления наравне с казахским официально употребляется русский язык. Большое значение заключается в законодательном закреплении основных его положений о том, что:

− каждый гражданин Республики Казахстан имеет право на пользование родным языком, на свободный выбор языка общения, воспитания, обучения и творчества;

− в Республике Казахстан не допускается ущемление прав граждан по языковому признаку;

− в местах компактного проживания национальных групп при проведении мероприятий могут быть использованы их языки;

− государство заботится о создании условий для изучения и развития языков народа Казахстана [3, с. 215].

Таким образом, уже в первые годы становления суверенитета и независимости наше государство проявило уважение и толерантность ко всем этническим группам, проживающим на территории нашей страны, и решительно заявило о необходимости развития языков, а значит и культуры всех народов, населяющих нашу Республику. Принятие данного Закона несомненно имело огромное историческое значение, так как он раскрывал идеологию и политику государства в этом направлении, с одной стороны, а с другой, в силу полиэтничности казахстанского общества, подчеркивал важность воспитания культуры межэтнических взаимодействий, способствующих признанию того, что люди, различаясь по внешнему виду, положению, речи, поведению, ценностям имеют право жить и мирно сосуществовать, сохраняя родной язык и свою этническую самобытность. В Концепции иноязычного образования Республики Казахстан (С.С. Кунанбаева и другие) отмечается, что интенсивно развивающиеся в последнее десятилетие интеграционные процессы, рост профессиональных и академических обменов, углубление международного сотрудничества стимулировали поступательное развитие иноязычного образования [1, с. 2]. Анализ Концепции убеждает в правомерности вывода о том, что в современных условиях иностранный язык приобретает статус действенного инструмента формирования интеллектуального потенциала общества, который становится на данном историческом этапе одним из главных ресурсов развития нового государства. Вместе с тем, анализируя состояние иноязычного образования в Казахстане на современном этапе, исследователи отмечают, что, несмотря на определенные достижения в этой области, в целом «уровень иноязычной обученности обучающихся как средней, так и высшей школы, не соответствует современному социальному заказу» [1, с. 4]. Стратегический курс развития иноязычного образования в нашей республике определяется через изучение иностранных языков как отражения социокультурной реальности, как феномена культуры – национальной и общечеловеческой, который способствует:

− формированию представления об «инофонной картине мира»;

− развитию способности гармонично общаться в нашем собственном обществе и в других социумах;

− предупреждению и преодолению конфликтов, обусловленных историческими, политическими и религиозными различиями культур;

− созданию через язык эффективной основы для интернационального и интеркультурного взаимопонимания [1, с. 8].

Очень важным является то, что Концепция разработана в русле гуманистической парадигмы, в рамках которой «формируется принципиально новое методическое направление с ярко выраженной межкультурной доминантой, реализуемой через цель, выбор содержания и технологий образования, адекватных процессу становления и развития личности, способной эффективно участвовать в межкультурной коммуникации». Поэтому переход к новой культурно-образующей системе образования, закономерно, на наш взгляд, не ограничивать учебный процесс лишь лингвокультурными параметрами страны изучаемого языка, а способствовать определению места и роли в учебном процессе лингвоэтнокультуры обучаемого. Специфика целевых и содержательных аспектов полиязычного образования в контексте межкультурной парадигмы обусловлена тем, что в качестве центрального элемента уровневой модели выступает обучаемый как субъект учебного процесса и как субъект межкультурной коммуникации. Развивая эту мысль, мы отмечаем, что для нас это означает, что обучение языкам должно предусматривать формирование таких знаний и умений, которые будут способствовать восприятию школьников и как представителей определенной общественной группы людей, и как представителей определенного этноса, и как носителей определенного языка и культуры.

В соответствии с данной Концепцией осуществляется «переориентация целезаданности в изучении иностранного языка». Основной целью иноязычного образования является формирование вторичной языковой личности, готовой и способной к межкультурному иноязычному общению. Среди основных задач определяется не «обучение иностранному языку» как таковое, а «иноязычное образование», направленное не только на формирование прагматических знаний, умений и навыков, сколько на развитие «личности средствами иностранного языка» при параллельном и взаимосвязанном изучении языка и культуры, что также очень важно в русле изучаемой нами проблемы. Обновление и развитие иноязычного образования, по замыслу ее авторов, в основной школе может быть направлено на обучение иностранным языкам в контексте межкультурной парадигмы, имеющей большой личностно-развивающийся потенциал; развитие умений представлять родную страну и культуру, а также культуру страны изучаемого языка в условиях иноязычного межкультурного общения; ознакомление школьников с основами самонаблюдения и самооценки в области владения иностранным языком; развитие самообразовательного потенциала, интеллектуальных и творческих способностей в процессе изучения языков и диалога культур – национальной и страны изучаемого языка [1, с. 14]. Таким образом, образование в целом и иноязычное образование, в том числе рассматривается на современном этапе развития педагогической науки и практики как одно из основных условий подготовки молодого поколения к успешной жизнедеятельности в стремительно изменяющемся мире. Необходимо отметить, что функции иностранных языков не сводятся только к их использованию в профессиональной сфере деятельности, они выполняют и другие не менее важные социокультурные и этнокультурные функции, среди которых Н.Д. Гальскова, Н.И. Гез отмечают:

− установление взаимопонимания между народами – носителями разных языков и культур;

− обеспечение доступа к многообразию мировой политики и культуры [3 -4].

Достижение поставленных целей в процессе реализации Концепции и развитии иноязычного образования будет способствовать повышению культурного, духовного уровня личности учителей и их подготовке к этническому воспитанию школьников, потому что иностранный язык является важным инструментом вторичной социализации личности обучающихся, с помощью которого происходит моделирование социокультурного пространства школьников – формирование их представлений об окружающем мире и определение своего места в нем. Данный вывод подтверждается и результатами исследования Б.М. Дощанова, по мнению которого, изучение иностранного языка является основой поликультурного обучения, которое возможно в условиях системы непрерывного образования, когда сохраняется преемственность в подходах обучения иностранному языку в средней школе, способствующая решению задач, связанных с формированием представлений:

− о культуре как о социальном конструкте;

− о разнообразии современных поликультурных сообществ стран как родного, так и изучаемого языков;

− о сходствах и различиях между представителями различных этнических, социальных, лингвистических, территориальных, религиозных, культурных групп в рамках определенного региона, страны;

− о развитии способностей позитивного взаимодействия с представителями других культур и культурного самоопределения личности средствами родного и изучаемого языков [4, с. 39].

Реальной основой для осуществления культурного проекта «Триединство языков», предложенного Президентом Республики Казахстан Н.А. Назарбаевым является «Концепция развития полиязычного образования в Республике Казахстан». В основу разработки данной Концепции легло осознание ее авторами социальной значимости языкового образования «как государственной, общественной, личностной ценности и необходимости усиления консолидирующей роли и расширения сферы функционирования казахского языка как государственного, русского как языка межнационального общения и английского как языка успешной интеграции в глобальную экономику» [6,2]. Целью Концепции является разработка стратегии и тактики реализации идей полиязычия в рамках новой парадигмы образования Республики Казахстан. В соответствии с целью учеными определены следующие задачи: анализ условий и возможностей современной системы образования для реализации идеи триединства языков; определение приоритетных направлений развития полиязычного образования [6, с. 9].

Анализируя понятие «поликультурная личность», исследователи приходят к выводу о том, что оно в отечественной педагогической науке зародилось и сформировалось в контексте этнокультурного образования, которое тесно связано с этнопедагогическими концепциями, где «ключевые позиции занимают категории субъекта этноса и субъекта этнокультуры». Анализ соотношений вышеназванных понятий позволяет авторам Концепции обосновать и разработать понятие «полиязыковой личности», параллельно овладевающей несколькими языками. Это не билингвальная личность и не вторичная языковая личность. Рассматривая Концепцию как систему, определяющую нормативно-правовое, теоретико-методологическое, научно-методическое и учебно-организационное обеспечение реализации идеи полиязычного образования в различных типах учебных заведений, и рассматривая полиязычное образование как целенаправленный организованный единый процесс формирования полиязыковой личности на основе параллельного овладения тремя и более языками, исследователи определили понятие полиязыковой личности как активного носителя нескольких языков: родного языка; языков, функционирующих в социуме проживания; одного или более иностранных языков. Очень важными положениями данной Концепции является то, что:

− с учетом межкультурной парадигмы развития социальных отношений определение полиязыковой личности было дополнено авторами Концепции следующим образом: полиязыковая личность есть субъект диалога культур, формирующийся в условиях полиэтнической образовательной среды;

− язык в родной (естественной) или искусственной (целенаправленно организованной образовательной) среде, всегда является этническим, поэтому в процессе передачи и усвоения языка необходимо учитывать этническую специфику лингводидактики;

− актуализируется проблема выделения этнолингводидактики как отрасли лингводидактики, изучающей теорию параллельного овладения несколькими языками в этнокультурном образовательном пространстве [6, с. 13].

И, наконец, проблема полиязычия в силу своей многомерности, многоаспектности и объективной сложности, как утверждают авторы Концепции, порождает потребность в новой научной дисциплине, которая может быть «актуализирована на стыке таких наук, как дидактика, лингвистика, лингводидактика, этнопедагогика, этнодидактика и этнолингвистика: так как речь идет об обучении, то это вопросы дидактики; обучение языку невозможно без знания языка, а это лингвистика; поскольку речь идет об обучении языку, то правомерно говорить о лингводидактике; любой субъект обучения есть представитель определенного этнического сообщества, следовательно, есть основания говорить об этнопедагогической действительности, тогда это этническая педагогика; обучение как часть этнической педагогики есть этнодидактика; поскольку язык всегда имеет этническое начало, является «планом содержания» этнической культуры и этнической психологии, то это этнолингвистика [6,с.5-6]. Анализ Концепции развития полиязычного образования позволяет сделать вывод о том, что реализация ее основных положений направлена на подготовку будущих учителей иностранного языка, которые имеют возможность, в силу особенностей обучения в рамках своей специальности, глубоко и полно понять и воспринять идею полиязычия и оптимально использовать реальные и потенциальные возможности и преимущества иностранного языка. Заключение. Таким образом, анализ ряда государственных и концептуальных документов РК, позволяет сделать вывод о том, что в них актуализируются проблемы образования и воспитания, связанные с интеграцией нашего государства в мировое образовательное пространство. Во всех документах в области языковой политики стержневой идеей является необходимость овладения несколькими языками.

Государственная языковая политика в области образования основывается на признании важности развития всех языков и создания необходимых условий для развития многоязычия на территории страны. Общение осуществляется наряду с казахским и русским языками примерно на более чем ста языках, включая языки национальных меньшинств. Эти обстоятельства создают надежную основу для развития полиязычия отдельной личности и общества в целом, а также для изучения иностранных языков, для «успешной интеграции в глобальную экономику». В настоящее время владение несколькими языками в нашей стране рассматривается как необходимая составляющая культурного развития личности, а полиязычие признается обязательным компонентом профессионализма современного специалиста.

Полиязычие - основа формирования поликультурной личности. Цель поликультурного и полиязычного образования может заключаться в формировании человека, способного к активной жизнедеятельности в многонациональной и поликультурной среде, обладающего развитым чувством понимания и уважения других культур, умением жить в мире и согласии с людьми разных национальностей, рас и верований, в отражении основных тенденций развития полиязычного образования, необходимость которого обусловлена тем, что казахстанская система образования должна обеспечить полноценное, качественное, конкурентоспособное образование, ориентированное на результат, через формирование и развитие базовых компетенций: трехъязычие, евразийскую поликультурность, коммуникативность.

1. Кунанбаева С.С. Концепция развития иноязычного образования Республики Казахстан. /С.С. Кунанбаева, М.К. Кармысова, А.М. Иванова, Т.Д. Аренова, Б.С. Жумагулова, Т.Д. Кузнецова, С.К. Абдыгаппарова. Алматы: Изд-во КазУМО и МЯ им. Абылай хана, 2004. 27 с.

Осы тұрғыдан алғанда, ұрпақ тәрбиесімен айналысатын әлеуметтік-педагогикалық қызметтің тиімділігін арттыру, оны жаңа сапада ұйымдастыру қажеттігі туындайды. Бұл үшін мұғалімдердің инновациялық іс-әрекеттің ғылыми - педагогикалық негіздерін меңгеруі мақсат етіледі. Сабақтың қызықты өтуі мұғалімнің үнемі іздену, ұтымды әдіс - тәсілдерді қолдану, оқыту әдістемесін жаңартып отыруына байланысты. Қазіргі таңда мұғалімдер инновациялық және интерактивтік әдістемелерін сабақ барысында пайдалана отырып сабақтың сапалы әрі қызықты өтуіне ықпалын тигізеді.

Білім беру саласындағы реформалар бір жағынан әлемдік білім беру кеңістігіне сай өркендеуге ұмтылса, екінші жағынан ұлттық болмысты қалыптастыру мақсатында мәдени-тарихи құндылықтарға сай өзіндік бет бейнесін сақтауды көздейді.

«Инновациялар», «инновациялық үрдістер», «инновациялық білім кеңістігі» ұғымдарының жиі қолданылуы қазақстандық қоғамды сапалы жаңарту қажеттілігін дәлелдейді.

Қазіргі жағдайда қоғамдық өмірдің барлық саласында инновациялық үрдістерді енгізбейінше дамыған елдер деңгейі мен еліміздің арасындағы айырмашылық ұлғая бермек.

Инновациялық білім беру кеңістігінің басты компоненті жаңалықтарды жасақтауды тиімді меңгеру мен таратуды жүргізуге қажетті сапаларды меңгерген адамдар болып табылады.

Қазіргі білім беру жүйесі инновациялық қоғам талаптарына жауап бере алмайды.

Білім беру жүйелері оңтайлы инновацияны тәжірибеге енгізу нәтижесінде дамиды. Кез-келген инновациялық үрдіс белгілі бір кезеңдерден өтеді. Инноватикада оны жаңалықтардың өміршеңдік циклы деп атайды. Инновация белгілі бір кезеңде пайда болады, қолданылады және шығармашылықтың жаңа инновациялық өнімдерімен алмастырылады.

Инновациялық білім беру кеңістігінің негізгі элементтері:

• 
  Инновацияның негізгі көздері жасақтаушылардың бірлестіктері;
  
• 
  Инновацияны идеядан бастап жүзеге асыруға дейінгі қозғалысын, оның ішінде ғылым мен тәжірибенің өзара қарым-қатынасын ұйымдаситыру түрлерін (технологиялық орталықтар, технопарктер т.б.) қамтитын инфрақұрылымдық элементтер;
  
• 
  Инновациялық технологияларп мен өнімдерді тәжірибеге енгізуші консалтингтік орталықтар көрме және ақпараттық орталықтар қызметін реттеуші инфрақұрылымдар;
  
• 
  Инновациялық іс-әрекетті жүзеге асырушы кадрлар құрамы.
  

Аталған қабілеттер әлеуметтік, тұлғалық және мәдениетаралық, проблеманы өз бетінше шешу дағдылар мен ақпараттық-технологиялық, құндылықты - бағдарлы мәдениеттанымдық әлеуметтік - еңбек, коммуникативтік тұлғалық өзін - өзі дамыту, оқу - танымдық құзырлықтарды игеруін талап етеді.

Әлемдік Банк сарапшыларының пікіріне сүйенсек, инновациялық білім беру ортасы төмендегі элементтерден тұратын жүйені құрайды:

а) білім беру және кәсіптік оқыту жүйесіндегі мекемелер;

ә) инновациялық технологиялардың тәжірибеге енгізілуіне оң ықпалын тигізетін білім беру саласындағы саясат пен қажетті нормативтік және материалдық базаның жасақталуы;

б) оңтайлы коммуникациялық инфрақұрылымның жасақталуы;

в) инновациялық оқыту мазмұнның жаңартылуы;

г) жаһандық білім беру көздерінің қол жетімділігі және инновацияларды енгізу үрдісін ақпараттық қамтамасыз етілудің жолға қойылуы.

Акмеологиялық орта тұлғаның өмiр жолында белгiлi кезеңдерде рухани кемелденуi мен тұлғалық өзiн өзi дамытумен қамтамасыз етуге, менеджмент жұмысын оңтайлы ұйымдастыруға жағдай жасайды.

Педагогикалық менеджмент адамдардың өзін-өзі дамыту, еркіндік және шығармашылдығын дамыту құқығын мойындайды.

Мамандығым бастауыш сынып мұғалімі болғандықтан, өз мамандығыма сәйкес тәжірибемде шеберлікті дамытудың жан-жақты бағыттарын зерделеп, тәжірибемді дамытамын. Мұғалім шеберлігіне төмендегідей талаптар қойылады:

1. 
   Мұғалімнің өз білімін жетілдіруі, өз бетінше оқып ізденуі (өзінің жеке оқу бағдарламасын құруы,өзін дамытумен дербес айналысуы, белгілі бір тәжірибені пайдалана білуі);
   

1. 
   Ізденушілігі (Әр түрлі базалық мәліметтерді іздей білуі, таңдай білуі, талдай білуі);
   

1. 
   Бейімделуі, жаңа шешімдер таба білуі, өзгеріске икемділік танытуы (технологиялар мен ақпараттарды қолдана білуге икемділігі);
   

1. 
   Ынтымақтастықта болуы ( ұжымда, топта шарт жасай білуі және оны орындауы, тілектестік және ынтымақтастық танытуы, әр түрлі көзқарас тұрғысында көрегендік танытуы);
   

1. 
   Өзіндік жауапкершілік және өз жұмысын ұйымдастыра білуі.
   

Әлемдік білім беру кеңістігінде жоғары білім мазмұнын жаңарту мақсатында жүргізілетін үш басым тәсілді атап көрсетуге болады:

1. 
   Инновациялық білім кеңістігінде жоғары оқу орындары әр аймақ бойынша білім беруді дамытуды бағдарламалардың орталықтарына айналды;
   
2. 
   Өз қызметін жергілікті тапсырысы негізінде ұйымдастырылатын жоғары оқу орындарының жаңа моделдері жасақтасуда;
   
3. 
   Ақпараттық қоғам талаптарына сай жоғары оқу орындары алдында «өмір бойы үздіксіз білім алу» идеясының қажеттілігіне сай жаңа міндеттер белгіленуде.
   

Сондықтан Егемен еліміздің келешегі жас ұрпақты тәрбиелейтін орта мектеп өзіне жүктелген әлеуметтік міндетті атқару үшін ондағы игерілетін білім мазмұны, жаңа тұрпатты мұғалім тұлғасын қалыптастыру, білім берудің түрлі жолдарын бүгінгі талапқа сай жаңартуға ұмтылуы заңдылық.

1. Браун Л. Имидж – путь к успеху / пер. с англ. Л. Царук. – СПб.: Изд. дом «Питер», 2001. – 95 с.

2. Конфуций. Беседы и суждения// Хрестоматия по истории политических учений/ под ред.В.Л.Лейста. – М., 1999.

3. Митина Л. М. Психологическая диагностика эмоциональной устойчивости учителя: учеб. пособие для практических психологов / Л. М. Митина. – М.: Психологический институт, 1992. – 323 с.

Мұғалімнің басты мақсаты – өзіндік адамгершілік құндылықтарды бала бойына дарыта отырып, оның жүрек түкпіріндегі рухани қазынасын жарыққа шығару, әрбір баланы жеке тұлға ретінде қалыптастыру. Мұғалім әрбір сабақтың идеялық ғылыми жағына терең үңіліп, оның өзіндік ерекшелігін жан-жақты аша біліп, практикалық ерекшелігіне баса назар аударып, оқушының сауаттылығын арттыруды әрбір сабақтың мақсаты етіп қоя білуі қажет. Сол үшін де қазіргі таңдағы педагогика жаңалықтарын қолдана білу – оқыту мақсатына жетудің бірден бір жолы. Соңғы кезде оқытудың әр түрлі педагогикалық технологиялары енгізілуде.

Ағылшын тілісабақтарын оқытуда негізгі көзделетін мақсат оқушыларға грамматиканы және лексиканы түсіндіреотырып, олардың ойлау қабілетін дамытып, жаттығу жұмыстарын орындай отырып тиімді әдісін таңдай білу және жазу сауаттылығын көтеру болып табылады. Оқушыларға тиянақты білім алу мақсатында түрлі тәсілдер қолданып, сабақта берілген ұғымдар мен жаңа материалдарды оқушылардың есінде мұқият қалдыру жолында алуан жұмыстар жүргізіледі. Сабақты сәтті ұйымдастырудағы басты мақсат – оқушының сабаққа деген қызығушылығын арттырып, бүгінгі заман талабына сай білім беру. Сабақтың сәтті өтуі біріншіден мұғалімнің біліміне, іскерлігіне, тәжірибесіне байланысты болса, екіншіден сабақ материалына, ал үшіншіден сынып типіне, төртіншіден мұғалім мен оқушының көңіл – күйіне де байланысты.Сабақты тартымды әрі сәтті өткізе білу мұғалімдер қауымынан көп ізденуді, білімділікті, қабілеттілікті және тапқырлықты қажет етеді.Менің ойымша, сабақты сәтті ұйымдастырудың бірнеше алғышарттары бар.Олар:

- сабақтың тақырыбына сай сабақ жоспарын жасау. Сабақ жоспары нақтылы жүзеге асатындай етіп жасалынуы қажет. Дұрыс құрылмаған сабақ жоспары жақсы нәтиже бермейді.

- тақырыпқа сай сабақ түрін, оның әдіс-тәсілдерін түрлендіріп отыру.

- қосымша материалдарды тақырыпқа сай шығармашылықпен іріктеп ала білу.

- дидактикалық,техникалық құралдарды, электрондық оқулықтарды мақсатқа сай, оқушы сезіміне әсер ететіндей тұрғыда пайдалану.

- сабақта алдыңғы қатарлы озық іс-тәжірибелер мен жаңа технологияларды пайдалану.

Іс- тәжірибемде «Кембридж» тәсілімен оқытуды қолданып жүрмін.Сондай-ақ, «Кубизм», «Венн диаграммасы», тірек-сызбалар, сөздік диктант, түртіп алу әдісі, «Бинго», «Жалғасын тап», «Алтын сақа», «Алтын қақпа», «Допты қағып алу», «Алты қалпақ» және т.б ойындарын оқушылардың таным белсенділігін арттыру және бұрынғы білетін білімі мен жаңа білімді байланыстыру мақсатында ойнатамын.

«Кембридж» тәсілімен оқытудың мақсаты- оқушының пәнді терең түсіну қабілетін дамыту, алған білімдерін сыныптан тыс жерде, кез келген жағдайда тиімді пайдалана білуін қамтамасыз ету. «Кембридж» тәсілімен оқытудың бағдарламасы 7 модульден тұрады:

1. 
   Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер;
   
2. 
   Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету;
   
3. 
   Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау;
   
4. 
   Оқыту мен оқуда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану;
   
5. 
   Талантты және дарынды балаларды оқыту;
   
6. 
   Оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту және оқу;
   
7. 
   Оқытуды басқару және көшбасшылық.
   

«Кембридж» тәсілімен оқытудың сүйенер әдісі –белгілі бір тапсырмалар арқылы оқушының қабілетін дамыту. Осы тәсіл негізінде құрылған сабақта оқушы өз бетімен ойлана жұмыс істеп, ал мұғалім ізденіс-таным процесін ұйымдастырушы ролін атқарады. Сонымен қатар, класс ішіндегі дарынды оқушыларды анықтауға көмектеседі. Бұл тәсілде оқушылар жеткен жетістіктері мен кемшіліктерін біліп, өз еңбектеріне талдау жасайды және тапсырмалар негізінен жеңілден күрделіге қарай құрылады.

Тапсырмалардың мазмұны күрделенген сайын оқушылардың қызығушылықтары артып, еңбектене түседі. Сондай еңбектенудің арқасында оқушылар өз білімдерін шыңдай түседі және тиісті бағалармен бағаланады.

«Кембридж» тәсілімен оқытудың тиімді жақтары мыналар:

- әр оқушы өздігінен жұмыс істеуге дағдыланады;

- оқушының жеке қабілеті айқындалады;

- іштей бір-бірінен қалмауға тырысады;

- тапсырманың күрделену деңгейіне сәйкес ойлау қабілеті артады;

- әр бала өз деңгейіне, қабілетіне қарай бағаланады;

- класс оқушылары толық бағаланады және әр оқушы өзінің алатын бағасын біліп отырады.

Сөзімді қорытындылай келе оқушылардың тағдыры ұстаздардың қолында екендігін ұмытпай, оқушылардың құрметіне ие болу – ұстаз үшін үлкен мәртебе.

Әдебиеттер

1. 
   ҚР Президентінің «Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы. -АСТАНА. 14 желтоқсан www.inform.kz/
   

2. 
   Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011 – 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. http:// kz. government. kz/ resources /docs
   
3. 
   Әл-Фараби. Философиялық трактаттар. –Алматы, 1973. 215 б.
   
4. 
   Байтұрсынов А. Шығармалары. –Алматы, 1998. 320 б.
   

Выдающийся немецкий филолог, философ, лингвист, просветитель и государственный деятель, дипломат Вильгельм фон Гумбольдт (1767-1835), разработавший фундаментальные проблемы общего языкознания и его основных разделов (этнолингвистики, психолингвистики, когнитивной лингвистики, сравнительно-сопоставительной лингвистики), понимал под языком не не совокупность единиц различного уровня (парадигматика) и правил их линеарной сочетаемости (синтагматика), а речевую деятельность во всех ее аспектах. «Язык, - пишет он, есть не продукт деятельности (Ergon), а деятельность (Energeia)... [1, с.80-81].

Язык - это душа народа, в нем отражается и выражается его характер, он интегрирует человека в мир природы и духа. Каждый язык образует вокруг народа определенный круг, который регулирует поведение его членов в различных жизненных ситуациях, в его обращении с предметами, растениями, животными и другими людьми [там же].

Это значит, что каждый язык является не только продуктом определенной культуры, но и ее органической частью. Под культурой мы понимаем особенности материальной и духовной жизни данного народа

Любой национальный язык возникает, развивается функционирует в определенной культурно-исторической и социальной среде. Каждый язык идиоэтничен, языка вообще нет [2].

Взаимосвязь языка и культуры изучает относительно молодая отрасль языкознания этнолингвистика. Лингвострановедение (лингвокультурология) - это прикладная отрасль этнолингвистики, которая изучает связь данного конкретного языка и данной культуры в практических целях обучения неродному языку. Для адекватной коммуникации на иностранном языке недостаточно знать только строевые элементы и правила изучаемого вторичного языка (фонемы, морфемы, слова, грамматические правила и т.п.), но, что не менее важно, надо знать и культуру данного народа: жилище, одежда, пища, материальное производство, с одной стороны, а также обычаи, традиции, верования, религия, социальные ценности, исторические судьбы, модели поведения в определенных жизненных ситуациях, с другой [там же].

В свое время российский языковед Лев Владимирович Щерба (1880-1944), создавший труды по проблемам общего языкознания, русистики, романистики, славистики, лексикографии, педагогики писал: "Родной язык можно удалить из аудитории, но его нельзя удалить из головы учащихся. А поэтому его необходимо превратить из врага в друга." [3, с. 343].

Язык рассматривается, как фактор культуры, во- первых, потому что он является ее составной частью, которую мы наследуем от наших предков; во –вторых, язык – основной инструмент, посредством которого мы усваиваем культуру; в – третьих, это важнейшее из всех явлений культурного порядка. Являясь составной частью культуры и его орудием, он выражает в обнаженном виде специфические черты национальной ментальности, открывает механизмы области сознания. Также отношения между языком и культурой могут рассматриваться как отношение части и целого. Так как каждый носитель языка одновременно является носителем культуры, то языковые знаки приобретают способность выполнять функцию знаков культуры и тем самым служат средством представления основных установок речевой деятельности человека говорящего [4, с. 260].

Любой человек, приступающий к изучению какого-либо другого языка (неродного или иностранного), будь то в естественных или аудиторных условиях, уже в совершенстве владеет одной коммуникативной системой - родным или первичным языком. Усвоение второго языка протекает при активном взаимодействии с первым и проявляется в речевой деятельности на неродном языке.

Чтобы изучить другой язык, надо выйти из круга своего языка и войти в другой. «Каждый язык описывает вокруг народа, которому он принадлежит, круг, откуда человеку дано выйти лишь постольку, поскольку он тут же вступает в круг другого языка. Освоение иностранного языка можно было бы уподобить завоеванию новой позиции в прежнем видении мира ...

И только потому, что мы в большей или меньшей степени переносим на иностранный язык свое собственное миропонимание и, больше того, свое собственное представление о языке, мы не осознаем отчетливо и в полной мере, чего нам здесь удалось достичь» [1].

Данная мысль Гумбольдта подтверждается открытием определенных законов взаимодействия языков, на основе которого была создана теория языковых контактов.

Языковое взаимодействие регулируется универсальным психологическим законом переноса навыка, что может оказывать как положительное (фацилитация), так и отрицательное (интерференция) влияние на качество иноязычной речи двуязычного человека (билингва) [6].

Как показали новейшие исследования, количество случаев интерференции, т.е. ошибок в речи учащихся на изучаемом неродном языке, возникающих под влиянием родного языка, составляет свыше 50% от общего числа речевых ошибок двуязычных людей.

Использовать положительное и нейтрализовать отрицательное влияние родного языка на коммуникативную деятельность билингва - важнейшая задача методики. Поскольку фацилитация автоматически облегчает усвоение неродного языка, то она также автоматически помогает преподавателю в развитии навыков речевой деятельности учащихся на изучаемом языке. Отрицательное влияние интерференции на качество иноязычной речи требует от методиста пристального внимания и усилий по ее преодолению.

Под интерференцией понимаются случаи отклонения от языковой нормы, проявляющиеся в речи билингва на вторичном языке под влиянием первичного. Таким образом, интерференция, ее качество и количество, зависит в каждом конкретном случае исключительно от свойств языков, находящихся в контакте, а именно - от различий между единицами и правилами их функционирования в данных двух языках [там же].

Местом языкового контакта и универсальных психолингвистических механизмов порождения речи является человек, его мозг [4].

Основополагающими факторами возникновения интерференции являются, следовательно, различия между контактирующими языками, а не расовые, национальные, религиозные и социальные особенности билингва [6, с.288].

Необходимо отметить, что проблема двуязычия и интерференции не нова и по этому вопросу имеются специальные разработки, созданы пособия, выполнены диссертационные исследования. Нет утверждений, что интерференция имеет место в аудиторной практике как реализация принципа "опоры на родной язык".

Однако не все обстоит так благополучно. Пока еще не созданы научно обоснованные учебники или комплексы учебников для различных годов обучения, больше того, некоторые преподаватели понимают под "опорой на родной язык" только контрастивный анализ контактирующих языков или объяснение трудных явлений иностранного языка на родном.

Вместе с тем, знание различий между языками еще не обеспечивает того, как следует вводить и закреплять данное иноязычное явление, нейтрализуя интерферирующее влияние родного языка учащихся.

Рассматриваемые идеи войдут в педагогическую практику непосредственно в аудитории только тогда, когда будет разработана методическая (психолингвистическая) типология учебного материала по степени трудности его усвоения данным носителем определенного родного языка. 3нание механизма интерференции и наличие методической типологии иноязычного материала (фонетико-фонологический, грамматический и лексический уровни) позволяет предупреждать ошибки в иноязычной речи студентов, а не бороться с ними, как это обычно делается.

В настоящее время разработана пятиступенчатая исследовательская процедура, которая имеет на входе системы, под системы или отдельные факты контактирующих языков, а на выходе - методическую типологию иноязычного материала [5, с. 289].

Речевая (реальная) интерференция зависит не только от сходства или различии между языками, но и от личностных качеств самого билингва: глубина памяти, способности к усвоению иностранных языков, знание других языков, кроме родного, время тренировки на вторичном языке и др.

В связи с этим речевая интерференция, в - отличие от теоретически возможной (языковой), носит не абсолютный, а вероятностный характер.

Таким образом чисто механическое сравнение и изучение отдельных языков без учета особенностей культуры и менталитета народа является малоинформативным и ведет к явлению интерференции.

Известны лексическая и грамматическая интерференция. Лексическая интерференция - неосознанное употребление элементов одного языка в речи, относящейся к другому языку, напр. «Я есть германский зольдат» (IchbindeutscherSoldat). Лексико-фразеологический состав языка является более идиоэтническим, т.е. он в большей степени, чем другие строевые элементы языка сориентирован на адекватное отражение специфики образа жизни и культуры данного народа.

С практической точки зрения это означает, что усвоение учащимися фонетико-грамматической стороны языка не может идти рука об руку с изучением лексического компонента. Достигнув определенной беглости и свободы в использовании фонетических и грамматических явлений изучаемого языка учащийся либо упрощает свою речь на нем, используя наиболее частотные и менее идиоэтнические слова и выражения, усвоенные на младших ступенях обучения, либо пытается более адекватно и более эмоционально выражать свои мысли на изучаемом языке, опираясь в значительной степени на знания корреспондирующих явлений лексико-семантической системы рродного языка. Именно это усложнение содержательно-эмоциональной стороны речи на изучаемом неродном языке на продвинутом этапе обучения при относительно ограниченном лексическом инвентаре заставляет говорящего в большей степени опираться на родной язык, что неизбежно ведет к возрастанию количества лексической интерференции в его иностранной речи [5, с.288-289].

Своим справедливым замечанием о том, что родной язык несомненно можно устранить из учебного процесса, но нельзя устранить из головы учащегocя Л.В.Щерба ставит перед учителями задачу учитывать закономерности взаимодействия двух языков с целью повышения эффективности обучения. "Однако нельзя не признать,- писал Л.В.Щерба,- что родной язык является все же нашим врагом при изучении иностранного языка, так как это он заставляет нас делать...бесчисленные ошибки..., и мы должны признать раз и навсегда, что родной язык учащихся участвует в наших уроках иностранного языка, как бы мы ни хотели его изгнать. А поэтому мы должны из врага превратить его в друга. И это очень легко сделать: надо только осознать все те случаи, когда он вводит нас в искушение..." [3, с. 344].

Известная в учебно-методической литературе теория языковых контактов основана на результатах изучения речевого поведения билингва в естественных условиях, в силу чего были вскрыты закономерности взаимодействия языков при двуязычии. Как выяснилось, большинство ошибок в речи билингва можно предсказать на основе лингвистического и психолингвистического анализа контактирующих языков. Знание законов лингвистической интерференции открывает перед учителем большие перспективы, так как ориентирует учебный процесс не на борьбу с ошибками в речи на иностранном языке, а на их предупреждение.

А устранение хотя бы части ошибок означало бы значительное повышение эффективности и качества обучения иностранным языкам в школе и вузе при сохранении всех прочих условий учебного процесса [5].

Литература

1. Гумбольдт В. Избранные труды по языкознанию. Перевод с немецкогоГ.В.Рамишвили. М., 1984.

2. Верещагин Е.М., Костомаров В.Г. Язык и культура .Лингвострановедение в преподавании русского языка как иностранного. М., 1983.

3. Щерба Л.В. Языковая система и речевая деятельность. Л., 1974.

4. Рябов Г.П. Межкультурная коммуникация. Учебное пособие. М., Высшая школа, 1995.

5. Карлинекий А.Е. Психологическое и лингвистическое понятие интерференции. «Материалы V республиканской конференции по теории и методике преподавания иностранных языков». Алма-Ата, 1971, с. 21-24.

Инновацияның қажеттілігі сыртқы себептермен де анықталады, мынадай бірқатар себептерге байланысты: адамдардың мұқтаждылығын қамтамасыз ету қажеттілігі, мектеп оқушыларының білімге, дағдыға, шеберлікке деген ұмтылысы, жоғары сападағы білім алудағы жеке тұлғаның дамуы, демек, жаңалықтың ену қажеттілігі білім алуға деген коньюктураның (бірнәрсеге әсерін тигізетін жағдайлардың, кезедсу мұқтажынан пайда болады. Ол сұраныс пен ұсыныс арасындағы қатынаспен жалпы білім беруге дайындық деңгейімен, педагог қызметкерлерінің кадрлық әлеуетімен және басқа да факторлармен анықталады. Технологияны ұйымдастыруды үнемі жаңғырту жағдайында ұстап тұрып қана мектеп өз бағытын нығайта алады. Жаңалық енгізу кез-келген білім мекемесінің дамуы мен жоғары жетістікке жетуінің негізгі факторы болып табылады.

Инновациялық технологияларды қолдана отырып оқыту – бұл таным әрекетін ұйымдастырудың арнаулы формасы, оның мақсаты оқу үрдісінің өнімділігін арттыратын оқушының ақыл-ой кемелдіктерін, өз жетістіктерін сезетіндей жайлы жағдай тудыру.

Оқушының қай ортада болсын өзіндік әрекетті ұйымдастырып, оны басқарушы бола алатындай дәрежеге жеткізу үшін білім мазмұнын даму тенденциялары мен оқу үрдісін иннолвациялық технологиялар негізінде ұйымдастырып сабақатың түрлері мен әдіс тәсілдерін білімдік ұстанымы тұрғысында жетілдіру қажет.

«Инновация» ағылшын тілінен аударғанда «новацияға кіріспе» дегенді білдірсе, латын сөзінен «жаңа», «жаңалық», «жаңарту» дегенді білдіреді.

Жаңа технологиялар ішінде дамыта оқыту теориясын ерекше атауға болады. Дамыта оқыту технологиясының танымдық қызметі: шығармашылық, тапқырлық, алгоритімдік, деңгейлік. Дамыта оқыту технологиясының басты принципі – оқу іс әрекетін ұйымдастыру арқылы ойлау, іздену, дербес жұмыс жасау дағдыларын дамыта отырып жеке тұлғаның өз бетімен мақсатқа жетуінде.

Дамыта оқыту – сабақтың қызықты да тартымды және тиімді болып өтуінің арқауы болып табылатын алдағы уақытта бұны бұдан да терең жолдар күтіп тұрғанын сездіретін оқытудың пәрменді әдісі.

Дамыта оқыту үрдісінеде оқушы оқу әрекетімен шұғылданып, теориялық ойлауға икемделеді, білімді өзі меңгеруге мүмкіндік алады. Дамыта оқытуда баланың ізденушілік – зерттеушілік әрекетін ұйымдастыру басты назарда болады. Дамыта оқыту – бұл дәстүрлі білім беруге қарама-қарсы әдіс. Дәстүрлі оқыту мұғалімнің жеке түсіндіру, қойылған сұрақтарға жауап беру, оқушыларға үлгі бойынша жаттығу жұмыстарын орындату, яғни дайын білім алуға негізделсе, дамыта оқыту оқушыларға сұрақ қоя білуге және олардың көзқарастарымен санасып, жалпы пікірлесе отырып қорытынды шығаруға ойлануын, танымын дамытуға бағытталған түрі.

Сапалы білім беру қазіргі уақытта, білім алушылардың жұмысын ұйымдастыруда жаңа әдістер мен технологияларды кеңінен пайдалануды, білім беруді ақпараттандыру талап етеді. Математика – барлық халыққа ортақ ғылым. Математика – барлық ғылымдардың логикалық негізі, демек математика – оқушының дұрыс ойлау мәдениетін қалыптастырады, дамытады оны шыңдай түседі және әлемде болып жатқан жаңалықтарды дұрыс қабылдауға көмек береді. Математика сабағында оқытудың әр түрлі әдіс-тәсілдерін қолдана отырып, оқушылардың шығармашалық ізденістерін өз бетімен жүмыс істеу белсенділіктерін арттыру барысында теориялық білімдерін кеңейтіп, логикалық білімдерін дамытуға болады. Оқушылардың ойлау қабілетін дамытуда математиканың негізін қалыптастыру ұғындыру түсініктерін тереңдетуде мұғалімнің білімі терең болуы керек. Математика пәнін жақсы, терең білетін күнделікті сабақтағы тақырыпты толық қамтитын, оны оқушыға жеткізе алатын әр түрлі деңгейдегі есептерді шығара білу іскерлігі, оқытудың дәстүрлі және ғылыми жетілдірілген әдіс-амалдарын, құралдарын еркін меңгеретін оқушылардың пәнге қызығушылығын арттыра отырып дарындылығын дамытудағы іздену зерттеу бағытындағы тапсырмалар жүйесін ұсыну өмір талабы.

Қазіргі кезде дарынды балалардың ерекшеліктері мен бейімділігін және мінез-құлқын сипаттайтын бірнеше тізімдер бар. Мысалы, әлемге әйгілі Б.Кларктың кітабында осындай 5 тізім бар. Олар баланың ойлау, шығармашылық қабілеттерін және өнер саласындағы қабілетін сипаттайды.

Ақпараттық технологияны пайдалану бұрыннан пайдаланатын жүйелерге қосымша болғанда емес, дәстүрлі жүйелермен тұрақты байланыста, оқыту процесінде қатысушыларға жаңа мүмкіндіктерімен ұйымдастырғанда ғана тиімді. Математика пәні адамның ой өрісін, ойлау талдау қабілетін дамытады және білім қазынасын игеру әсіресе математиканы оқыту, оқып үйрену дәйектілікті, табандалықты сонымен бірге қажырлы еңбекті талап етеді.

Кез-келген оқыту белгілі бір мөлшерде адамды дамытады. «Даму» ұғымы мөлшерлік өзгерістердің белгілі бір өлшем шеңінен шығып, сапалық өзгерістерге айналу деп түсіндіріледі. Барлық табиғат құбылыстары сияқты бала психикасы да үнемі диалектілік жолмен дамып, өзгеріп, бір деңгейден екінші деңгейге өтіп отырады. Оқыту мен дамыту арасында тығыз байланыс бар екенін психология ғылымы жеткілікьі дәрежеде дәлелдеп берді деп айтуға болады. Бұл мәселені түбегейлі зерттеп, бала дамуындағы оқытудың ролін, алар орынан анықтаған көрнекті психолог Л.С. Выготский. Ол дамуды оқытумен тең, керісінше оқу мен даму екі бөлек үрдіс деген көзқарастарды қатты сынға алды. Ең алғаш рет бала дамуының төмендегідей екі аймағы болатындығы жайлы ілім ұсынды:

1. 
   Бала дамуының жақын аймағы – баланың тек үлкендердің көмегі арқылы атқара алатын істері.
   
2. 
   Бала дамуының қол жеткен аймағы – баланың үлкендердің көмегінсіз істей алатын істері.
   

Жаңа технологияларды меңгеру мұғалімнің зияткерлік, кәсіптік, адамгершілік, рухани азаматтыз және басқа да көптеген адами келбетінің қалыптасыуна игі әсерін тигізелі. Өзін-өзі дамытып оқу үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі. Еліміздегі болып жатқан жаңаша түрлі бағыттағы өзгерістер білім беру жүйесіне жаңаша қарауды қолжеткен табыстардың сын көзбен бағалай отырып сұралуда, оқудың шығармашылық әлеуетін дамытуды мұғалім іс-әрекетін жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді. Елбасы Н.Назарбаев «Қазақстанның болашағы – бүгінгі жастар», сіздер оларға қалай білім бересіздер Қазақстан сол деңгейде болады» - деген сөзі бүгінгі мектеп оқушыларының оқу тәрбие үрдісінде жаңа педагогикалық технологияларды тиімді қолдану арқылы білімі мен біліктілігін арттырудың өзектілігін көрсетеді.

Функционалдық сауаттылық – адамның сыртқы ортамен қарым-қатынасқа түсе алу қабілеті және сол ортаға барынша тез бейімделе алуы мен қарым-қатынас жасай алу деңгейінің көрсеткіші. Олай болса, функционалдық сауаттылық тұлғаның белгілі бір мәдени ортада өмір сүруі үшін қажетті деп саналатын және оның әлеуметтік қарым-қатынас жасауын қамтамасыз ететін білім, білік, дағдылардың жиынтығынан құралады. Ал кең мағынасында ол тек білік пен білімділік әлеміне барудың жолы ғана емес, ол – ұлттың, елдің немесе жеке адамдар тобының мәдени және әлеуметтік дамуының өлшемі. Осындай сапалық сипаты тұрғысынан қарағанда функционалдық сауаттылық жеке адамды дамытудың тетігі, оқушылардың әлеуметтік дағдыларын дамытудың негізі, әлеуметтік-мәдени дамуының өлшемі, білім, білік, дағдыларының құзыреттілікке ұласу жолы ретінде қолданылады.

Оқушылардың функциялық сауаттылығын дамытуға мынадай факторлар әсер етеді:

1)білім беру мазмұны (ұлттық стандарттар, оқу бағдарламалары);

2)оқыту нысандары мен әдістері;

3) білім алушылардың оқудағы жетістіктерін диагностикалау мен бағалау жүйесі;

4)мектептен тыс, қосымша білім беру бағдарламалары;

5) мектепті басқару моделі (қоғамдық-мемлекеттік нысан, мектептердің оқу жоспарын реттеудегі дербестігінің жоғары деңгейі);

6) барлық мүдделі тараптармен әріптестікке негізделген достық қалыптағы білім беру ортасының болуы;

7) ата-аналардың балаларды оқыту мен тәрбиелеу процесіндегі белсенді рөлі.

2013-2014 оқу жылынан бастап Ақтөбе қаласы Новый орта мектебі «Ғылыми нәтижеге бағытталған білім беру моделіне көшу жағдайында оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту» тақырыбында облыстық деңгейде эксперимент жұмысын жүргізу жоспарланды.Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіруі үшін маңызды болып табылатын стратегиялық міндетті шешу жағдайында жеке тұлғаның ең басты функциялық сапалары белсенділік, шығармашыл тұрғыда ойлауға және шешім қабылдай алуға, кәсіби жолын таңдай алуға қабілеттілік, өмір бойы білім алуға дайын тұруы болып табылады. Бұл функционалдық дағдылар мектеп қабырғасында қалыптасады.Жалпы білім беретін мектептерде Қазақстан Республикасының зияткерлік, дене және рухани тұрғысынан дамыған азаматын қалыптастыру, оның физикалық құбылмалы әлемде әлеуметтік бейімделуін қамтамасыз ететін білім алудағы қажеттіліктерін қанағаттандыру болып табылады.Экспериментатор мұғалімдер бағдарламаға сай өз жұмыстарын шығармашылық ізденіспен бастады. Әрине алғашқы қадам педагогтардыңосы тақырыпта ақпарат көздерімен, нормативтік құжаттармен танысуы және эксперимент объектісі болып табылатын оқушылармен олардың ата-аналарын тәжірибе жұмысы мақсаты, өзектілігі, күтілетін жағымды болжаммен жете таныстыру болды. Класс жетекшілер мен мұғалімдер функционалдық сауаттылық түсінігін ашуда ата-аналармен қарапайым тіршіліктегі жайттардан мысалдар келтіру, өміршең мәселелерді шешуге арналған тренингтер өткізді. Мысалыға алатын болсақ, жаңадан үй салдыңыз делік сол үйдің құрылысын жүргізуге Сіздің қаражат жағдайыңыз көтере ме, сол үйіңіздің еденіне лейнолиум алу үшін Сізге қанша шаршы метр лейнолиумға тапсырыс беру керек деген сияқты. Сонымен қатар балалардың функционалдық сауаттылығының ең алдымен өз оқу құралын дұрыс пайдалана білуі мен мектепте, көпшілік орында өзін дұрыс ұстауынан басталатындығы сияқты. Жалпы алғанда түсіндіру жұмыстары қарапайымнан күрделіге қарай бағытталды.

Педагогтар төмендегіше тұжырымдар негізінде 2013-2015 жылдар кезеңінде тәжірибе жүргізуді қолға алып отыр:

• 
  Пәндік білім, ептілік және дағдыларға сүйене отырып, оқу пәндері арқылы функционалдық сауаттылықты дамыту үдерісі ойлау дағдыларын қалыптастыру негізінде жүзеге асады.
  
• 
  Функционалдық сауаттылық қалыптастыру процесі жекелеген пәндер мен іс- әрекеттерді игеруде білім, ептілік, дағдының құзыреттілікке көшуі.
  
• 
  Бастауыш мектеп оқушыларына оқыту мен тәрбиелеу нәтижесі оқушылардың алған білімдерін өмірде, тұрмыс- тіршілікіте қолдана алуына бағытталуы - білімнің білікке, біліктің қолдана білуге ұласуының бірден-бір кепілі болып табылады.
  
• 
  Функционалдық сауаттылықты қалыптастыру қазіргі таңда оқыту жүйесіне қойылып отырған әлеуметтік сұраныс талаптарымен сай келу үшін бастауыш сыныптардан бастап оқушының оқу, жазу сауаттылығын, жаратылыстану ғылымындағы сауаттылығын, математикалық сауаттылығын, компьютерлік сауаттылығын, денсаулық мәселесіндегі сауаттылықты, құқықтық сауаттылығын қалыптастыруға бағытталған арнайы жұмыс арқылы оң нәтижелерге қол жеткізуге болады.
  
• 
  Функционалдық сауаттылықты жүзеге асырудың тетіктері анықталды: (оқытуәдіснамасы мен мазмұнын түбегейлі жаңарту; оқыту нысандары мен әдістері; оқу нәтижелерінің бағалау жүйесін өзгерту; қосымша біліммен және мектептен тыс сабақтармен қамтуды жатқызады; мектепті басқару моделі (қоғамдық-мемлекеттік нысан, мектептердің оқу жоспарын реттеудегі дербестігінің жоғары деңгейі); барлық мүдделі тараптармен әріптестікке негізделген достық қалыптағы білім беру ортасы; ата-аналардың балаларды оқыту мен тәрбиелеуге белсенді қатысуы;).
  
• 
  Оқушының функционалдық сауаттылығын қалыптастыру біртұтас әдістемелік жүйенің жасалуын талап етеді. Ол білім берудің мақсатынан бастап оқытудың түпкі нәтижесіне дейінгі аралықтағы компоненттердің бірлігі арқылы жүзеге асады. Сондықтан мақсатқа қол жеткізудің басты құралы саналатын білім мазмұны оқушының функционалдық сауаттылығына негізделіп, сынып сайын күрделендіріліп отыру керек .
  
• 
  Бастауыш мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын қалыптастыруда қатысымдық, рөлдік ойын, дара тұлғаға бағдарланған оқыту және сұрақ-жауап әдістері арқылы жүзеге асатын жағдаяттық тапсырмалар, рөлдік ойындар, сұқбаттық тапсырмалар, құзыреттіліктерді қалыптастыратын тапсырмалар арқылы кешенді жүргізудің тиімділігі жоғары болады.[5]