Көрсеткіші және екі үлгіні талдау нәтижелеріндегі рұқсат етілгені

Тұқымның тіршілікке қабілеттілігін бояу тәсілімен анықтаудағы жұмыс тәртібі:

негізгі дақылдың таза тұқымынан 100 данадан екі үлгі,бөлінеді; _{

екі үлгіні де температурасы 18-20°С жылылықта сонша, уақыт суландырады (дымқылдандырады);

суланған тұқымдарды (сүлы мен күрішті өуелі гүл қауызынан ажыратады) ұрық бойымен екі жартыға тіледі;

талдамаға бір жартылар алынады, ал екінші жартылардыі суы бар стақанға салып қояды жөне оларды талдауды қайталауға тура. келген жағдайда пайдаланады;

дайындалған өрбір 100 жартыкешті ерітіндіге салады да қараңғыда ұстайды: тетразолда 20°С жылылықта 1 сағ 30 минөт, 30°С. да 40-50 мин; индиго-кармин, немесе қышқыл фуксин ерітіңділерде -10-15 минөт;

боялған (тетразолда) немесе боялмаған (қышқыл фуксин, немесе ивдиго-карминде) ұрықтар саны бойынша тіршілікке қабілетті тұқым процентін белгілейді;

есептеу нөтижелерін жұмыс бланкісіне (8-кесте) жазады;

екі үлгі деректері бойынша тұқымның тіршілікке қабілеттілігін орташа арифметикалық көрсеткіші есептеледі жөне рүқсат етілген ауытқулармен салыстырылады;

талдама нөтижелері рүқсат етілген ауытқулардан асып кеткен жағдақда анықтауды стақанда қалдырылған екішді жартыкештерде қайталайды.

ТҰҚЫМ ЫЛҒАЛДЫЛЫҒЫН АНЫҚТАУ (МСТ 12041-82)

Тұқым ылғалдылығы-себу сапасының маңызды көрсетікіші. Ылғаддылығы жоғары тұқым сақтауға рұқсат етілмейді, өйткені мүндай түқым өздігінен қызудың, көгеріп кетудің т.б. өсерінен лабораториялъщ өнгіштпсгі шарасыздан төмендетеді. Осыған байланысты тұқым ылғалдылығы өртүрлі екпе дақыддар үшін жене географиялық аймақтарға стаңдарттармен молшерленеді. Тұқым ылғалдылығы бидайда, арпада, қара бидайда астық тұқымдас шептерде Солтүстік Қазақстанда 16-17 проценттен, ал Қазақстан Республикасыньщ оңтүстігіңде 15-16%-тен аспағаны жөн. Аймаққа байланысты тары тұқымьшың ылғалдылығы 14-16%, қара құмық пен асбұршақта 14-17% болуға тиіс.

Тұқым ылғаддылығы-тұқымдағы ылталдың процегатік мөлшері. Оны тұқымдық инспекцияға үлгі жеткізіженнен кейін, екі төуліктің ішінде, кептіргіш шкафта кептіру төсілімен (негізгі тесіл) немесе элекгрылғал өлшегіштерде анықтайды. Осы мақсат үшін екінші орташа ^г үлвден (шыны сауыттан) мына мөлшерден кем болмайтьш үлгі бөлінеді: дәнді, бұршақ дақьщдары, күнбағыс, сиыржоңьшіқа жөне ^[ басқа ірі тұқымды дақылдарда-50 г, жоңышқа, итқонақ т.б. ұсақ тұқымды дақылдарда-20 г. Тұқымды шөлмектен төмен төккен кезде оның ағысының басында, ортасында жөне соңында қалақшамен қиып алу арқылы алады. Тұқым ылғалдылығьш кептіргіш шкафта анықтағанда мына шарттарды орындау қажет (10-кесте).

10-к е с т е Кептіргіш шкафтарда тұқьм ылғалдылығын анықтаудың шарттары

Тұқым ылғадцылығы (%) шығындалған ылғалды 100-ге көбейтіп шөкім мелшеріне бөлгенге тең:

а — шөкімнің кептіруге дейінгі массасы, г

б — шөкімнің кептіргеннен кейінгі массасы, г

Екі шөкімнің ылғалдылық керсеткіштерінің айырмасы 0,2%-тен аспауға тиіс, олай болмаған жағдайда талдау қайталанады.

Ылғалдылығы жоғары (20%-тен жоғары) тұқымдарды алдьш ала кептіреді. Ол үшін үлгіден 20 г шөкім алынады (жоғарыда келтірілген едістеме бойынша), оны кеіггіргіш шкафта 105°С температурада 30 мин бойы кептіреді.

Осыдан кейін эксикаторда салқындатылады да өлшенеді, ал соңынан үлгі үнтақталады жөне одан 5 г екі шөкім алынады. Қайтадан ұнтақталады және 130°С-да 40 мин кептіреді. Бұл жағдайда тұқым ылғалдылығын (Ы) мына анықтама бойынша есептейді:

Мұнда А - ұнтақталмаған шөкімнің алдъш ала кептрілгеннен кейінгі массасы, г;

Б - алдын ала кептірілген және ұнтақталған тұқым шөкішнің кептірілгеннен кейінгі массасы, г. Тұқым ылғаддылығын анықтауды тездету үшін өртүрлі электр ылғалелшегіштерді пайдаланады. Оларға арнаулы нұсқаулар жасалған, солар бойынша ылғалдылық анықталады.

Жоғары ылғалдылықтагы тұқымның ылғалдылығын кептіру тәсілімен анықтауға жұмыс тәртібі:

екінші орташа үлгіден (шөлмектен) дақылдарға байланысты тиісті мөлшерде үлгілер бөлінеді (ставдарт талаптарьша сәйкес); тұқымды шөлмекген төккен кезде оның ағысының басында, ортасында жөне соңында қалақшамен қиып алу арқылы алады;

бүтін немесе ұнтақталған тұқым өр жерінен 5 грамнан екі шөкім құрастырылатывдай нүктелік үлгілер алынады;

қақпағымен өлшенген бюкстерге шөкімдерді салып елшейді;

кептіргіш шкафты түқым үлгілерін кептіруге дайындайды, ол үшін оның температураеын қажетгі дөрежеге дейін (стандартқа сөйкес) жеткізеді;

қақпағы ашық бюкстерді тұқым шөкімімен кептіргіш шкафқа орналастырады;

белгіленген уақыт өткен соң кептіруге қойылған металл бкжстер шекіммен бірге кептіргіш шкафтан алынып, салқындату үшін эксикаторға салынады;

15-20 минуттен кейін шөкім салынған бюкстер эксикатордан түсіріледі де 0,01 г делдікпен өлшенеді;

барлық өлшеулер мен есеіггеулердің нәтижелері кесікіні жоғарыда келтірілген жұмыс бланкісіне жазылады.

Тұқымның өсу күші дегеніміз тұқым өскінінің белгілі бір қүл қабатын жарып шығу қабілетІімен осы өскіндердің массасы.Тұқымның өсу күшін оның ену энергиясы төмен болғанда, аурулармен залалалданғанда және айтарлықтай көп шамада қалыпсыз өскіндер мен жарақаттанған тұқымдар болғанда, сонымен қатар бір сорттың бірнеше тұқым тобын салыстырмалы түрде бағалағанда анықтайды.

Өсу күшін анықтаудың өдістемесі тек қана дәнді дақылдар, зығыр жөне күнбағыс үшін жасалған.

Дөнді дақылдар мен зығыр тұқымның өсу күшін анықтау үшін негізгі дақылдың таза тұқымынан 100 данадан екі, ал күнбағыстан 25 данадан төрт үлгі санап алынады. Тұқым қалъщ қабырғалы шыны, немесе саздан жасалған биіктігі 16 см жөне диаметрі 18 см сауыттарда көктеледі. Сауытты саңылауларының диаметрі 1 мм елеуіштен өткізілген кварц құмымен толтырады, зығыр мен дөнді дақылдардың тұкңмы үшін оны ең аз ылғал сиымдьшықтьщ 60%, ал күнбағыс түқымы үшін 15% мөлшеріне дейін дымқылдандырады. Ішінде бос қуыс қалмайтывдай етіп қүмды тығыздайды жөне бетін тегістейді, оның қалындығы сауыт ернеуінен 2 см төмен өрі донді дақылдар мен зышр түқымының сіңіру терендігіне тең болуы керек, ал күнбағыс тұқьмьша төсеніш қалындығы 7 см болган жөн. Тұқымдарды сепкеннен кейін олардың бетіне 1,0-1,25 мм шамасындағы ірірек құрғақ - ауа күйіндегі құммен денді дақылдарды 3 см, ал зығыр түқымьш 2 см қалыңдықта жабады. Күнбағыс тұқымдарьш үшкір ұшымен төмен қаратып қүмға сіңіреді де бетін қалыңцығы 7 см етіп зығырға пайдаланылғандай шамадагы құрғақ-ауа күйіндегі құммен жабады. Барлық дақылдардың тұқымдары құмға сіңірілгеннен кейін сауьптың ернеуі жабылған құмнан 2 см биік қалуға тиіс. Дәнді дақылдар мен зығыр себілген сауыттардың беті шыны табақшалармен жабылады және тұқым 16-18°С жылылықта жарықтанған ортада көктетіледі. Жаңа жиналған тұқымдар алғашқы төрт төулікте 8-12°С температурада көктетіледі. Алғашқы өскіндер шыны табақшаға жеткен кезде оны алъш тастайды, ал өсу күшін 10 төулікте анықтайды. Күнбағыс тұқымы себілген сауытты шыны табақшамен жаппайды жөне 20 С жылылықта көкгетеді, ері өсу күшін 12-ші төулікте анықтайды. Егер қажетті температурамен қамтамасыз ету мүмкіншілігі жоқ болса, овда түқым 25°С-да көктетіледі де өсі күшін 9-ші теулікте анықтайды.

1. 
   Сыртқа шыққан қалыпты өскіндер.
   
2. 
   Өнген бірақ сыртқы бетке шыға алмаган өскіндер;
   
3. 
   Ауру жөне шіріген өскіндер;
   
4. 
   Қалыпсыз өскен тұқымдар;
   
5. 
   Ісінген (бөрткен) тұқымдар;
   
6. 
   Шіріген тұқымдар.
   

Тұқымның өсу күшінің қорытынды керсеткіштеріне өскіндердің процентпен алынған орташа мөлшері мен 100 өскінге шаққандағы масасы (г) жатады. Барлық есептеулер мен өлшеулердің нөтижелері төмендегі кескіндегі жұмыс бланкісіне жазылады

негізгі дақыл тұқымынан дәнді дақылдар мен зығыр үші 100 данадан екі үлгі жөне күнбағыс үшін 25 данадан төрт үлгі сана алынады;

күні бұрын қыздырылған кварц құмын саңылау диамет} 1,0 мм елеуіштен өткізеді (елейді);

дәнді дақылдар мен зығыр тұқымына құмды ең а ьлғалсыйымдылықтың 60%, ал күнбағысқа 15% мөлшеріне дейіі дымқылдаңдырады;

сауыттар дымқылданған құммен толтырылады тығыздалады, беті тегістеледі, тиісті түқьшдармен себіледі;

МСТ 12040-66 талаптарына сөйкес терендікке тұқымда себіледі де беті құммен жабылады;

Көктету уақыты өткеннен кейін барлық егін көгі (өскінде{; кесіп алынады, жеке-жеке үлгілер бойынша саналады, өрі өлшенед басқа күйдегі тұқымдар да саналады;

Есептеулер мен өлшеулер нәтижелері жоғарыда келтірілгеі арнаулы жұмыс бланкісіне жазылады;

Тұқымның өсу күшінің саңдық (%) жөне сапалық (і көрсеткіштері анықталады.

Қант қызылшасының тұқымдары құрғақ шірікпен (фомоз) дерттенгевде тұқымның бетшдегі саңырауқұлақ гшкшадалары ақ күңгірт түспен, ал фузариозбен заладцанған жүгері тұқымы ашық қызғылт-сары, немесе қызыл-күрең түспен жарықталады.

тұқым тазалығын анықтауға арналған бірінші орташа үлгі үлкейткіш шьшьшың көмегімен тыңғылықты түрде қаралады және овдага қоспалардың барлығы анықталады, сонымен бірге қаракүйе қапшықтары мен қастауыш склероцийлері үлгі массасының процент мелшерімен есептеледі;

ас бүршақ тұқымын қара қағазға жайып, ультракүлгін жарықтагаш аспабының астында тексереді;

аскохитозбен (кеселмен) дерттергендігі анықталса, оның процент мөлшерін үлгі массасы бойынша есептейді.

ТҰҚЫМНЫҢ ЗИЯНКЕСТЕРМЕН ЗАҚЫМДАНУЫН АНЫҚТАУ (МСТ 12045-66)

Тұқымның зиянкестермен зақымдануын айқын жөне жасырын түрінде анықтайды. Оның үстіне пакетпен альшған үшінші орташа үлгіні тұқым инспекииясына түскеннен кейін екі төуліктен кешіктірмей тадцаған жөн. Егер таддама (таддау) жылдың суық кезеңіңде жүргізілсе, онда тұқым үлгісі комната температурасында 1,5-2,0 сағат үсталады. Кенелерді қозғалысқа келтіру үшін тұқым үлгісін 25-28°С 20-30 минөт бойы жылытады.

Тұқымның айқын жарақаттануын (зақымдануын) анықтау. Тұқым үлгілерін диаметрі 2,5 және 1,35 мм дөңгелек саңылаулы екі елеуіште елейді. Ұсақ ұқымды дақылдарға саңылау диаметрі 1 мм елеуіі қолданылады. Тұқым 3 минөт еленеді. Елеуіштен өткен массаш_ астына қара қағаз салынған шынының үстіне тегеді де кенелердің бар I жоғын тексереді. Саңылау диаметрі 1,5 жөне 1,0 мм елеуіштерде қалғаі тұқымда бізтұмсық, зауза қоңыздары жөне олардың балапаі қүрттарының (личинкаларьшың) бар-жоғы қаралады; саңылау диаметр 2,5 мм елеуіште қалған түқым ірі зиянкестер және олардың балапаі құрттары мен гусеницаларының бар-жоғы қаралады.

Талдау кезінде табылған тірі зиянкестердің өр түрінің санын 1 кг* тұқымға есептейді. Кенемен зақымданудың үш дәрежесі белгіленген:' бірінші дәрежеде — 1 кг түқымда 20 данадан аспайтын тірі кенелер болады; екінші дөреже.лі зақымдануда-1 кг түқымда тірі кенелердів саны 20-дан артық және олар колония түзбейді, өрі еркін қозғалады;_ үшінші дәрежелі зақымдануда-кенелер киізденген түтас масса түзеді және олардың қозғалуы қиындайды.

Бидай, қара бидай, күріш жэне арпа тұқымының жасырын зақымдануын тұқым үлгісінде тірІ зиянкестер болмағанда, оның есесіне өлі бізтұмсықтар немесе олармен зақымданған тұқым болганда анықтайды. Жасырын зақымдануды анықтау үшін шөкіммен негізгі дақылдың 200 дана тұқымы сұрыпталады, абайлап оларды тілік-бойымен екіге жарып кеседі жөне үлкейткіш шынының астывда балапан қүрттар, қоңыздар жене куколкаларды айқындайды. Зақымданған тұқымдарды санап, олардың процентін анықтайды.

- олар арқылы тұқым үлгілері 3 минөт еленеді;

елеуіштен өткен массаны астына қағаз сальшған шыныға;

төгіп кенелер, бізтүмсықтар, зауза қоңыздары жөне олардың балапан.

құрттарының бар-жоғы қаралады;

кенелердің барлығы анықталса, олардың саны мен

тұқымының зақымдану дөрежесі белгіленеді;

ірі зиянкестер жөне олардың, балапан құрттары болғанда,, бұлардың талдауға алынған тұқым санына процент мөлшерш: анықтайды.

Екі негізгі керсеткіиггер-лабораториялық өнгіштік жөне санмен есептегендегі қоспалармен бірге тұқымның тазалығы-бойьшша дақылдарға байланысты тұқымдық материал үш немесе екі класқа бөлінеді (13-кесте).

Мемлекеттік тұқым инспекциясына ірі тұқым тобынан орташа үлгілер жеткізілгенде мынадай жағдайда беріледі: тұқым тобынан сүрыпталған барлық орташа үлгілердің сапа көрсеткіштері стандарт мөлшеріне сөйкес келгенде; тұқымның орташа арифметикалық сапа көрсеткіштері стандарт талаптарына сөйкес келгевде, бірақ тұқым үлгілерінің бір бөлігі кондициялы болмай, олардың сапа көрсеткіштері орташа арифметикалық шамадан ауытқуы рұқсат етілген мөлшерден аспағанда. Мұндай жағдайларда тұқымның сапа көрсеткіштерін орташа арифметикалық шамалармен анықтайды. "Тұқым кондициялылыгы женіндегі куөлікте" класты жазбаша түрде көрсетеді, ал ол мөлшерленетін сапа көрсеткіштерінщ теменгі бағасымен анықталады. Мысал: қатгы бидай тұқымы барлық себу көрсеткіштері бойынша бірінші класс талаптарына сөйкес келеді, тек қана басқа өсімдіктердің қоспасы үшінші класс деңгейінде; "Тұқым кондициялылығы жөніндегі куәлікке" үшінші класты тұқым деп жазады.

"Тұқым кондициялылыгы жөніндегі куәліктің" күші жойылғаннан кейін түқымды өнгіштікке қайтадан таддағанда "Тұқым талдау нөтижесі" құжаты беріледі, бұл бұрын берілген "Тұқым КОНДИЦИЯШЫЛЫҒЫ жөніндегі куәлікке"

толықтырма болъш табылады және оның өсер ету күшінің мерзімі көрсетіледі. Егер қайтадан тексергенде тұқым кондицшшы болмай қалса, онда "Тұқым ковдициялылығы женіндегі куөліктің" күші жойылады.

"Тұқым талдаудың нэтижесі" тұқымның себу сапасы тиісті стандарі талаптарына сөйкес келмеген жағдайда, немесе тұқымныі мөлшерленетін көрсеткіштері толық тексерілмеген тұқымға беріледі.

Толық емес таддау жүргізілгевде, стандартпен мелшерленетіі көрсеткіштердің бір бөлігі ғана анықтажавда жөне бүл көрсеткіште] стандарт талаптарына сәйкес келгенде мынадай қорытынды жасалады "Тұқым пөлендей көрсеткіштер бойынша стандарт талаптарына сәйке келеді". Егер де талдау кезіңце түқым бір, немесе бірнеш мөлшерленетін көрсеткіштер бойьшша кондициялы болмас "Қорытынды" деген бапқа "Тұқым мына көрсеткіштерге байланысті кондициялы емес" деп жазады да түқымның сапасын арттыру жөніқп кепіддеме (ұсыныс) береді.

ТҰҚЫМНЫҢ СЕБУГЕ ЖАРАМДЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ СЕБУ

МӨЛШЕРІН ЕСЕПТЕУ

Тұқымның себуге жарамдылығы дегеніміз талданып отырған тұқымдағы таза жөне өнгіш тұқымньщ процент мөлшері. Бұл ^ы көрсеткішті тек қана кондициялы тұқымға төмеңдегідей анықтама бойыюна есептейді.

мұнда Сж ~ тұқымның себуге жарамдылығы, %;

Тт - тұқымның тазалығы, %;_;

Ле - тұқымның өнгіштігі, %;

Себуге жарамдылықты, әдетте, бүтін санмен көрсетеді. Мысалы, орташа үлгіні талдағанда мынадай нөтижелер алынады: тұқымның физикалық тазалығы — 99,7%, лабораториялық өнгіштігі 96%. Себуге жарамдылығы

С_ж - 99,7 -96:100=95,7 немесе 96%.

Тұқымның себуге жарамдылығын оның нақты салмақтық себу өлшерін (нормасын) есептеу үшін қолданады.

Кепілдемелерде , оқулықтарда т.б. құралдарда себу мөлшері сандық есеппен (гектарьша млн. дана өнгіш тұқым), немесе 100%, себу жарамдылығына келтірілген салмақтық өлшеммен беріледі. Әрбір тұқым үшін себер аддывда себуге жарамдылықты ескеріп нақты себу мөлшерін анықтайды. Мысалы: Солтүстік Қазақстанның құрғақ далалық аймағынның қара-қоңыр топырақтарывда таза парға 1000 тұқымның массасы 36,0 г және себуге жарамдылығы 95% Целинная Юбилейная жаздық бидайының өр гектарға 3,0 млн данасын себу керек; нақты себу мөлшері

Сн = К-М-100:С_ж,

мұңда К - себу коэффициенті (гекгарына млн. өнгіш тұқым); М - 1000 түқымның массасы, г; Сж — себуге жарамдылық, %.

Совда С_н =3,0 36,• 100:95=113,7 немесе 114 кг/га. Айта кету керек, ортүрлі екпе дақылдар жөне топырақ-климат іймақтары (тіпті Солтүстік Қазақстан піеңберінде) үшін тұқымның :ебу мөлшерін анықтау мен есептеудің бірнеше төсілдері қолданылады кәне міндетті түрде себуге жарамдылықты пайдаланып түзету енгізеді.

1. 
   Салмақтық тәсіл. Бұл экспериментгік жолмен далалық кәне өндірістік төжірибелер жүргізіп, тұқымның орташа салмақтықебу мөлшерін анықтауға негізделген. Тұқымның себу мөлшері нақтыопырақ-климат аймақтары үшін белгіленеді.
   
2. 
   Даналық (сандық) тәсіл. Бұл тәсіл бойынша 1 га егістік кеебілетін тұқым санын анықтайды. Сандық себу мөлшері дексперимент жолымен анықталады. Бір өлшем егістікке себілетінуқым данасын (санын) біле отырып, жоғарыд келтірілгеннықтаманы пайдаланьш салмақтық себу мөлшерін белгшеуге болады.
   
3. 
   Қолайлы сабақ жиілігі бойынша тұқымның себу мөлшерін;ептеудің әдістемесі. Бұл тәсілді проф. М.С. Савицкий ұсынған жөнеи өсімдіктердің биологаялық көрсеткіштеріне егін жинаузр саңындағы дақылдың қолайлы сабақ бітікгігі жиілігіне, түптену коэффициенті мен есімдікгердің жалпы тірі қалуына негізделген. Қолайлы сабақ бітікгігінің жиілігі деп нақты жағдайда бір өлшем жерде ең жоғары өнім қалыптастыратын өнімді сабақ санын атайды. Өсімдіктердің жалпы тірі қалуы дегеніміз егін жинау кезіндегі бір өлшем аландағы (1 кв. м) есімдік санының осы аланға себіжен өнгіш тұқым санына қатынасын 100-ге көбейткенге тең шама. Себу мелшері мына анықтамамен есептеледі:
   

мұнда Сң ~ тұқымның себу мөлшері, кг/га;

Ск ~ егін жинау кезіндегі нақты аймаққа есептелген

сорттың сабақ бітіктігінің жиілігі, дана/м²;

М — 1000 тұқымның массасы, г;

К - енімді түгггену коэффициенті;

Се - өсімдіктің жалпы тірі қалуы (сақталуы), %;

С_ж - түқымның себуге жарамдылшы, %.

1. 
   Тұқымтанудага негізгі түсінікгерге (тұқым тобы, бақылау бірлігі, орташа үлгі т.б.) анықтама беріңіз.
   
2. 
   Үйіндіде сақтаулы тұқым тобынан біріктірілген үлгі қалай сұрыпталады ?
   
3. 
   Қаптардағы тұқымнан біріктірілген үлгі сұрыгггаудың әдістемесі қавдай ?
   

4. 
   Біріктірілген үлгіден орташа үдгі қалай ұрьпталады ?
   
5. 
   Орташа үлгі қалай құжатталады ?
   

6. 
   Тұқым тазалъны деп нені атайды және оны анықтау үшін шөкім сүрыігтаудың өдістемесі қандай ?
   
7. 
   Тұқым тазалығын анықтау төртібін көрсетіңіз. Орташа арифметикалық шаманы есептеу өдістемесі.
   
8. 
   Тұқым тазалығының орташа арифметикалық көрсеткішін есеіггеудің дұрыстығы қалай тексеріледі ?
   
9. 
   Тұқымның өнгіштігі және өну энергиясы түсініктеріне анықтама беріңіз ?
   
10. 
    Тұқымды өнгіштікке салу жөне лабораториялық внгіштік пен өну энергиясын анықтау өдістемесі қандай ?
    
11. 
    1000 тұқымның массасьш анықтау жөне оның дұрыстығын тексеру әдістемесі.
    
12. 
    Тұқымның тіршілікке қабілеттілігі деген не жоне оның анықтау әдістемелері.
    
13. 
    Тұқымның тіршілікке қабілетгілігш тетразол және қышқыл фуксин ерітінділерінде анықтау өдістемелерін атаңыз.
    

15. 
    Электрылғалөлшегіштерде тұқым ылғалдылығын анықтаудың мөні неде ?
    

15. 
    Кептіру төсілімен тұқым ылғалдылығын анықтау өдістемесін түсіндіріңіз және орташ арифметикалық шаманың дүрыстығы қалай тексеріледі ?
    

15. 
    17. Тұқымның өсу күші деп нені айтады ? Өлшем бірліктерін көрсетіңіз жөне оның анықтау әдістемесі қаңдай ?
    

18. 
    Түқымның аурулармен залалдануын қандай тәсілдермен анықтайды ?
    
19. 
    Тұқымның зиянкестермен жарақаттану турлерін атаңыз.
    

20. 
    Тұқымның зиянкестермен жасырын жарақаттануьш анықтаудың мені неде ?
    
21. 
    Тұқымның зиянкестермен айқын жарақаттануын қандай өдістеме бойынша анықтайды ?
    
22. 
    Тұқым сапасы жөніндегі қүжаттарды атаңыз жене олардың толтырылу төртібі.
    
23. 
    Тұқымның себу жарамдылығына түсініктеме беріңіз, оны қавдай анықтама (формула) бойынша есептейді ?
    
24. 
    Тұқымның салмақтық себу мөлшерін қандай төсілдермен анықтайды және олардың мәні.
    

Аринов Қ.К., Шестакова Н.А., Гордеева Е.А., Основы семеноведения. Акмола, 1995.

Межгосударственный стандарт. ГОСТ 12045-97. М., 1997.

Бағдарламалаудың негізгі міндеті, біріншіден, әрбір дақылдың сыртқы ортаның факторларына (жылу, ылғал, қоректік заггар, жарық т.б.) қоятын талабын білу керек, екіншіден, реттелмейтін факторлармен қамтамасыз етілуіне қарай (жарық, жылу, ылғал) есіресе, өнімді шекгейтін факторлар бойынша егістіктің потенциалъды мүмкіндіктерш бағалауды үйренген жөн, үшішиіден, шектеулі факгор бойынша (қоректік заттар, агрофитоценоз қалыптасу) мүмкін өнімнің деңгейін есептеу негізіеде ең жоғарғы мүмкін өнім алуға бағытталған реттелетін факторлардың савдық мөнін анықтаған дұрыс.

Ғылым саласы ретінде өнімді бағдарламалаудың қойылған мақсатты шешуге арналған өзіндік төсілі бар, оның негізінде өсімдік тіршілігінің басты факторларын есептеудің тепе-теңдік (баланстық) төсілі алынған (күн радиациясы, ылғал, жылу, қоректік заттар элементгері ж.б.), басқаша айтқанда, жоспарланған өнім деңгейш алуды қамтамасыз ететін факторлар мен шаралар жиынтығы алынады.

Сонымен бағдарламалау тепе-теңдік (баланстық) тәсілмен нақты шаруашылық, танап жағдайывда екпе дақылдардың өнім деңгейін белгілеуді қарастырады, өсімдік тіршілігіне қажетті реттелетін факторларды оңгайландыруға (қоректік заттар, жапырақ беті ауданы т.б.), оған қоса реттелмейтін факгорларды барынша есепке алуды ескереді.

Өнімді бағдарламалау максимальды немесе потенциалъды өнім (ПӨ), нақты мүмкін өнім (НМӨ) жөне өндіріс жағдайында алынатын нақты өнім (НӨ) түсініктеріне ғылыми негіз береді, ПӨ-НМӨ-НӨ арасындағы сәйкессіздіктің себебін жөне осы көрсеткіштердің арасьшдағы алшақтықты азайту шараларын анықтайды.

Өнімді бағдарламалау (реттелетін жөне реттелмейтін фаггорларды бағалау, реттелетін факгорлармен өнім деңгейінің қажеттілігін есептеу) ретгелмейтін сыртқы факторлардың өсер етуін ескере отырып, төмендегідей негізгі параметрлер бойынша іс жүзівде жүзеге асады:

1. ФБР (фотосинтетикалық белсенді радиация) кірісі және ФБР пайдалану коэффициенті бойынша өнім деңгейін анықтау.

2. 
   Аймақ шаруашылықтарының биоклиматтық көрсеткіжгерін есептеу жөне нақты топырақ-климат жағдайларына байланысты дақылдардың, сорттардың өнімді қалыптастыруының потенодальды мүмкіндіктерін анықтау.
   
3. 
   Нақты жағдайға байланысты ылғалмен қамтамасыз етілуі бойынша өнім деңгейін анықтау.
   

1. Тұқымның себу мөлшерін мүмкіндігінше аз шығындап егін жинау алдыңдағы қолайлы сабақ жиілігі арқылы, бағдарламаланған өнім деңгейін алу үшін, нақты жағдайда егістіктің фотосинтетикалық потенциальш жасау.Суармалы егіншілікте дақылдардың өсіп-даму кезеңіне байланысты жалпы суару жене суару мөлшерін, суару саны мен мерзімін есептеу.

2. 
   Бағдардамаланған өніммен шығарылатын қоректік заттарды, топырақтың тиімді құнарлылығын жөне топырақтан минерадцы тыңайтқыштың қоректік заттарды шығару коэффициенттерін ескере отырып тьщайтқыш мөлшерін есегггеу.
   
3. 
   Қарқынды технологияның барлық элементтерін ескере отырып, максимальды өнім деңгейін алуын қамтамасыз ететін шаралар жинағын жасау.