Өсімдік шаруашылығы практикумы қайта өңделіп, толықтырылып екінші шығарылуы
-с у р е т. Бидай дәнінін бойтілігі
жүктеу/скачать 13,01 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 36-кестс Бидай мен қара бидай дәндерінін құрам бөліктеріяің орташа салмақтық қатынасы (%)
- Туындыгер
- Бтек жагында дән ойығы болады ( I
- Астық дақылдарының өсіп-даму кезеңдері.
- 8-с у р е т. Б
6-с у р е т. Бидай дәнінін бойтілігі: 1 ұрық; 2-ұрық тамыршалары; 3-бүршікше; 4-щиток (гүл табақшасы); 5-6-жеміс қабықшалары; 7-8-тұқым қабықшалары; 9-эндоспермнің алейрон қабаты; 10-эндосперм; 11-айдар.Астық (дәңді) дақылдарды дәні бойынша ажырату. Астық дақылдарының дөндері қабықтылығы, пішіні, дөннің беті мен түсі және айдарының бар жоғына қарай ажыратылады (37-кесте). Дәннің арқа жэне етек жағы болады. Арқа жағы дөңес келеді, оның төменгі бөлігівде ұрық орналасқан. Арқаға қарама-қарсы жақты етек жағы дейді, ал бвдай, қара бидай мен арпа дәндерінің осы бөлігіңце жіңішке түктерден тұратын айдары болады. 36-кестс Бидай мен қара бидай дәндерінін құрам бөліктеріяің орташа салмақтық қатынасы (%)
37-кесте
Дәннің ұзындығы, ені мен қалындығы ажыратылады. Ұзындығы деп дәннің негізінен төбесіне дейінгі қашықтықты атайды, етегін төмен қаратып салғандағы дөннің кедденең диаметрі ені, ал тік диаметрі қалындығы деп есептеледі. Әдетте дөннің ені қалыңдығьгаан артық болады. Дөннің пішіні әртурлі болуы мүмкін: шар тәрізді (тары, шай жүгері), ұзынша келген (бвдай, арпа, қара бидай, күріш), домалақ немесе қырлы — жүгері (7-сурет).
Дәннің беті тегіс (бидайда), өлсіз өжімденген (қара бидай), түкті (сұлы) болуы мүмкін. Түстері-ақ, сары, қызыл, сүр-қоңыр, қара. 
7-с у р е т. Астық дақылдарының дәндері: 1-қатты бидай; 2-жұмсақ бидай; 3-қара бидай; 4-жүгері; 5-тары; 6-күріш; 7-арпа; 8-сүлы; 9-шәй жүгері. Астық дақылдарының өсіп-даму кезеңдері. Өсіп-жетілу кезеңінде дөнді дақылдар бірқатар фенологиялық фазалардан (кезендерден) өтеді де жаңа органдар түзе отырып сыртқы морфологиялық белгілермен ажыратылады. Тұқымның тыныштық күйден белсенді күйге ауысуьш (бөртуі мен өнуін) дөнді астық дақылдар тіршілігінің басталуы деп есептейді. Дәнді астық дақылдарында төмендегідей өсіп-даму кезеңдері ажыратылады: егін көгі (көктеу), түптену, түтікке шығу, масақтану немесе шашақтану, гүлдену жөне пісу. Кез-келген кезеңге өсімдікгердің 10% -ті енгенде кезеңнің басталуы, ал 75%-тінде-толық кезеңі белгіленеді. Тұқымның өнуі-күрделі биохимиялық процесс, бұл құбылыс тұқымдарда тыныштық күйден белсенді тіршілік жағдайына ауыскднда жүреді де өскін мен тамыршаларының пайда болуымен, басқаша айтқанда, органогенездің бірінші кезеңімен аяқталады. Бұл кезде ұрықтық органдардьщ дифференциациясы мен өсуі жүреді. Тұқымның өнуінде 5 кезең ажыратылады: суды сіңіруі, бөртуі, түп (бірінші) тамыршалардың өсуі, өскіннің дамуы мен пайда болуы. Астық дақылдарының дөндері енгенде еуелі тамыршалар өсе бастайды, дәннің қабығын жарып сыртқа шығады. Астық дақылдарының бірінші тобьюың өніп келе жатқан дәндеріндегі тамыршалар саны өртүрлі: күздік бидайда-3, кейде 5, жаздық бидайда-5, кейде 3-4, қара бидайда —4, кейде —5-6, -3, кейде —4-5, көпқатарлы арпада-5-6, ал қосқатарлы арпада-7-8. Астық дақыддарының екінші тобында бір-ақ ұрықтық тамырша болады. тамыршалардан кейін іле сабақ өркені өсе бастайды, ол да дән қабығын жарып шығып жоғары қарай көтеріледі де жер бетіне шығады. Егін көгі. Топырақ бетіне оуелі біз төрізді сабақ өркені шығады, ол тұр өзгерісіне ұшыраған жапырақ колеоптилемен көмкерілген. Ол өскіннің топырақты жарып, жоғары шығуына жеңілдік жасайды және оны жарақаттанудан сақтайды. Жер бетіне шыққаннан кейін колеоптиле өсуін тоқтатады. Сабақ өркеннің ұшындағы қысымның әсерінен колеоптиле ұзынынан жарьшады да сыртқа бірінші жасыл жапырақ шығады (8-сурет). Төжірибеде мүны егін көгінің пайда болуы немесе көктеу кезеңі деп атайды. Бірінші жасыл жапырақ тақтасы қысқа, жапырақ қынабы өлі өспеген. 5-7 тәуліктен кейін екінші жөне үшінші ұрықтық жапырақтар түзіледі. Көптеген дақыддарда алғашқы үш жапырақтың ұзындығы аз озгереді. Органогенездің бірінші кезеңінің слңы, екінші кезеңінің басында ұрықтық жапырақтар тез жайылып өсімдіктердің ассимиляциялық беті ұлғаяды. Бұл кезеңде өсімдікгердің далалық өнгіштігі, өсімдік жиілігі сияқты өнімділік элементтері қалыптасады және олар реттеуге кенеді. Астық дақылдары егін көгінің негізгі түсі жасыл болады (38-кесте), алайда ол түрлі реңді иеленеді. Алғашқы жапырақтар кендігі, түктілігі, топырақ бетінде орналасуына қарай ажыратылады. Олар белгілі бір бағытқа бұрылу қабілетімен ерекшеленеді: бидай мен арпа жапырақтары сағат тілінің бағытымен, ал сүлы жапырағы оған қарсы бағытта бұралып өседі. 8-с у р е т. Бидайдың егін көгі: жүктеу/скачать 13,01 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||