Швейцариялық психолог Жан Пиаже (1896 - 1980), өз алдына, адам қандай жағдайда шынайы әлемді тани алады деген мәселені қойды, ол баланың ойлау заңдылықтарының дамуын зерттей отырып, мынадай қорытындыға келеді, яғни когнитивті даму жүйелі сатылардан тұратын жәй процесстер нәтижесінен тұрады дейді. Баланың интелектісінің дамуы баланың не білетінінен және неге талпынатынының арасындағы әркездегі теңдікті іздеудің нәтижесінен болады. Барлық балалар бұл кезеңдерден кезектесіп өтеді, ал кейбіреулері екі кезеңнен өтеді де, басқаларында даму бір немесе бірнеше керекті факторлардың жетіспеушілігінен белгілі бір кезеңде тоқталады немесе одақтасады. Бұл алдыға жылжу жүйке жүйенің пісіп жетілуінің біріккен әсерімен анықталады, тіл және тәрбие сияқты әлеуметтік факторлар мен түрлі заттармен қолдана алу тәжірибесі.
Психолог Зимбардо антиәлеуметтік жүріс-тұрыстың формаларын меңгере отырып, бұндай жағымсыз істің көпшілігі жағдайлық және тұлғааралық талдаудың көмегімен түсіндірілуі мүмкін деген қортындыға келді. Өзектілікке көмектесу немесе адамның қарым-қатынасына, жоспарына, ниетінің жүзеге асуына бөгет болатын жағдайлар потенциалды күш жасайды.
К. Юнг К. Юнг бейсаналылыққа және оның динамикаларына көп көңіл бөлді, бірақ та бейсаналылық туралы елестер Фрейдтің пікірінен айрықша болды. Юнг психиканы саналы және бейсаналы компоненттердің арасындағы тоқтаусыз энергия алмасудың комплементарлы өзараәрекеті ретінде қарастырды. Ол үшін бейсаналылық, шеттетілген инстинкті тенденциялардың психобиологиялық қоқысы болған жоқ. Ол оны барлық адамзатпен, табиғатпен, космоспен байланыстыратын шығармашылық, ақылды қағида деп санаған. Бейсаналылық динамикасын игере отырып, Юнг «комплекс» атауын қолданылған функционалды бірліктерді ашты. Комплекстер – белгілі бір сезімдермен ассоциацияланатын және тематикалық ядромен қосылатын психикалық элементтердің (идеялар, ойлар, сенімдер, қатынастар)жиынтығы. . Биологиялық детерминацияланған жеке бейсаналық облыстардан «архетип» деп аталынатын бастапқы мифтудырғыш паттерндерге дейін комплекстерді бақылап шығуға Юнгтің мүмкіндігі жетті.
Юнг тұлға құрылымының үш компоненттен тұратынын айтқан: 1) сана – ЭГО – «МЕН»; 2) жеке бейсаналылық – «ОЛ»; 3) психикалық «архетиптерінен» тұратын «ұжымдық бейсаналылық». Ұжымдық бейсаналылық – психиканың терең деңгейі.
Барлық трансперсоналды көзқарастарында келесі басты деңгейлерді бөледі:
