§ 14.10 Жер қазу, үю жұмыстарының

217
Картограмманы құру үшін бастапқы берілімдер болып есеп-
телінетіндер: горизонтальдар, биіктіктер жəне ірі масштаб 
ты 
топографиялық планға түсірілген құрылымдар. Шаршылар ар-
қылы нивелирлеу нəтижелері кеңінен қолданылады. Рельефтің 
жəне құрылымдардың күрделілігіне, сонымен бірге жобалау са-
ты сына байланысты, шаршы қабырғаларының ұзындығы 10-нан 
100 метрге дейін болуы мүмкін. Тор сызықтарының қиылысқан 
нүктелерінің қызыл жəне қара биіктіктерін жазып алады. Бұл 
шамаларды көбінесе тік жазықтықта тегістеу генпланынан жік-
теу (интерполированием) арқылы анықтап алады. Шаршы ішін-
дегі қазу, үю жұмыстарының көлемін есептеу үшін, жұмыс 
биіктіктерін пайдаланады. Картограмма арқылы жер қазу, үю 
жұмыстарының көлеміне есеп жүргізгенде, ғимарат пен құры- 
лым үшін қазылған қазаншұңқырдан қазып алынатын топырақ 
жəне тау жыныстарының да көлемін есепке алып, орнын ауыс-
тыратын жыныстың көлемдік шамасына түзетулер енгізеді.
Егер шаршы бұрыштарында (+) плюс жəне (-) минус мəнді 
жұмыс биіктіктері болатын болса, онда жіктеу арқылы нөлдік 
нүктелердің жағдайларын анықтап жəне де оларды бір-бірімен 
қосып, тегістелінуші участоктың қазу жəне үю жұмыстарының 
контурын анықтайды, яғни нөлдік жұмыс сызығын анықтайды.
Қабырғаларын нөлдік жұмыс сызығы қиып өтетін шаршыны 
толық емес шаршы
деп атайды.
Қазу немесе үю көлемі тұйықталған пішінді үймеде (немесе 
шұңқырда) төмендегі формуламен есептеледі:
Q 
= 
p
h
p
h
h
h
h
4
4
4
3
2
1
∑
=
+
+
+
, (178)
мұндағы 
h
1 
-h
4
– шаршы бұрыштарының жұмыс істеу 
биіктіктері, 
м;
р 
– шаршының ауданы, 
м
2
.
Көпбұрыш үшін: 
Q 
= 
P
n
h
∑
, (179)
мұндағы
∑h
– көпбұрыш төбелерінің жұмыс істеу биіктіктері;
Р
– көпбұрыш ауданы, 
м
2
.

218
Айталық, қабырғаларының ұзындығы 20 
м MNQP
толық емес 
шаршы бар (3.21-сурет), оның төбелерінің биіктіктері 
М (+0,26);
N (-0,30); Q (-0,03); Р (+0,10).
Нөлдік жұмыс істеу 
К
жəне 
К
1
нүктелерінің орналасу жағ-
дайлары жіктеумен анықталады,
KN
= 
0 30 20
10 7
0 26 0 30
.
.
.
.
⋅
=
+
м
;
К
1
Q
=
0 03 20
4 6
0 03 0 10
.
.
.
.
⋅
=
+
м.
Əрі қарай 
KNQK
1
төртбұрыш 
ішіндегі қазу жұмыстарының орташа 
жұмыс істеу биіктігін табамыз:
h
ор
= – 
0 03 0 30
0 082
4
.
.
.
+
= −
м
.
KNQK
1
төртбұрыштың ауданын 
орташа биіктігі 
h
ор
көбейтіп, қазу 
көлемін табамыз:
V
=
(
)
10 7 4 6
20
0 082
13
2
.
.
.
+
−
= −
 м
3
.
Сонымен бірге 
МКК
1
Р
төртбұ-
рыш ішіндегі үю көлемін есептейміз, ал ол 22 
м
3
.
Əр шаршының 
көлемін анықтап болған соң, нөлдік сызықпен шектелген əрбір 
қазу жəне үю контурының ішіндегі көлем шамаларын қосады. Əрі 
қарай, алаң ішіндегі жалпы қазу жəне үю көлемдерін есептейді. 
Əр пішін үшін картограммаға өз көлемін жазып қояды.

жүктеу/скачать 2,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: