Оқулық Астана, 2012 Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі
жүктеу/скачать 0,54 Mb.
|
umkdfile(78615) (1)
| Памфлет – нақты, азаматтық, әлеуметтік-саяси мақсаты бар көкейтесті публицистикалық шығарма. Бұл жанрдың фельетонмен ұқсастығы айқын және сын әшкерелеуші, жоюшы қасиетке ие.
Памфлет – грек тілінің «Раn» - «барлығы», «флего» - «өртеймін» сөздерінен шыққан, әшкерелеу сипатындағы шығарма, мұнда сатиралық бастау сарказмды, патетиканы және ашулы экспрессив-тілікті, ал публицистикалық - көкейкестілікті, дәлдікті, құжаттылық-ты және әшкерелеудің ірі масштабын (ірі әлеуметтік құбылыс, мемлекеттік және қоғам қайраткерлері) құрайды. Памфлет - әдебиет пен журналистикадағы сирек құбылыс. Ол Эразм Роттердамскийден «Письма темных людей» (1515 ж.), Франсуа Рабленің «Гаргантюра и Пантагрюэль» (1534 ж.). Даниэль Дефоның «Кратчайший путь расправы с диссертерами» памфлеті үшін масқара бағанасында тұрды. Дени Дидродың «Философиялық ойлары» өртке оранды. «Философиялық хаттар» үшін А.Чаадаев жарым ес деп танылды. В.Г. Белинскийдің «Гогольге хаттары» қара тізімге еніп таралды. Пародия – мазақтау-жанры. Пародия мақсаты – сыналатын құбылыстың ерекшеліктеріне, оның мазмұнына, нысандарына нұсқау. Пародиялар көркем әдебиетке, театр қойылымдарына, кинофильм-дерге, өлеңдерге, музыкаға және тұрмыстық жағдайларға жазылады. Эпиграмма – грек тілінен аударғанда «тастағы жазу» - бұл сипаттаманың, сынау ауқымының, мазақтың шекті тығыздығымен ерекшеленетін сатиралық миниатюра. Ол нақты объектіге, кейбір жағдайларда жағымсыз құбылысқа бағытталған. Эпиграмма карикатураға мәтін ретінде жиі қолданылады. Мысал – нақыл сипатындағы сатиралық шығарма, кейіпкерлері жануарлар болады. Мысал әдеби және публицистикалық шығарма ретінде үш бөліктен тұрады, әр түрлі стильге және тіл ерекшеліктеріне ие. Бірінші бөлім немесе бастама оқырманды әрекетке келтіретін орташа стильге ие. Екінші негізгі бөлім – мұнда кейіпкерлердің негізгі әрекеттері, үшіншісінде жоғары стильмен жазылған нақыл бейнеленеді. Ежелгі грек мысалшысы Эзоптың мысалдары біздің күнімізге дейін жетті және қазіргі уақытта оларда көтерілген мәселелер өзекті болып табылады. Француз мысалшысы Лафонтен оның дәстүрін жалғастырып, кейін олар орыс мысалшысы И.А. Крыловпен қосталды. А. Байтұрсынов Эзоптың, Лафонтеннің және Крыловтың көптеген мысалдарын қазақ тіліне аударды және өзі де бірқатар мысалдарды жазды, олардың ішіндегі атақтысы «Маса» жинағы болып табылады. Карикатура – бұл сыналатын құбылыстың, оқиғаның, адамның гротекст бейнесі. Карикатуралар сөздік және бейнелі болады. Заманауи Қазақстан БАҚ-тарында карикатураның екі түрі де кездеседі. Мысалы, Ресей теледидарында «Куклы» бағдарламасын карикатураға жатқызуға болады. Шарж – француз сөзі «ауырлық», адамның, оқиғаның, құбылыстың сынамалы бейнесі. Карикатурадан шарж дененің немесе құбылыстың қандай да бір бөлігінің гипертрофиялық, гротекстілі бейнесімен ерекшеленеді. Достық және сатиралық шарждар қазіргі басылымдарда көп кездеседі. Анекдот – көкейкесті өткір сын мазмұндалатын нақыл сипатындағы шағын сатиралық шығарма. Анекдот мәтіні «төңкерілген пирамида» қағидасы бойынша құрылады, яғни, нақыл ең соңында айтылады. Теледидардағы сатиралық жанрлар. Теледидар публицистика-сында бағдарламаның сатиралық бөлімі ерекше орын алады. Экран сатирасы өзі тіршілігінің нақты пішіндерін қиын, әрі оңай емес тапқанымен телестудия бағдарламаларында ол әлі де эпизодты болғанымен, сатира шындықтың бейнесінің өзіндік әдісі ретіндегі теледидардағы нақты әлеуметтік орны ерекше. Теледидар бағдарламаларындағы сатиралық жанрлардың өзіндік ерекшелігі сатираның әлеуметтік маңызы, әрі жаман әрекеттерден «тазалаушы» функциясын атқарумен түсіндіріледі. Теледидардың деректі табиғаты сатиралық телебағдарламалардың әсерін күшейтіп, сонымен қатар автордан жоғары жауапкершілікті, өзі сынап отырған адамдар мен көрермен алдында адалдықты талап етеді. Сатиралық жанрдағы хабарларды жасаудың үрдісі өте қиын. Сатиралық бағдарлама жасау үшін табиғи талант, жоғары шеберлік, қабылдау ұшқырлығын, ой тереңдігі қажет. Ұлы орыс сатиригі М.Е.Салтыков-Щедрин: «Сатираның шынымен де сатира болып көздеген мақсатына жету үшін біріншіден, оқырманға оны жазушы ұстанған идеалды көрсетуі, екіншіден, оның уы бағытталған жағына нақты жетуі қажет»[95,16-б],- деген екен. Сатира әзіл-сықақтан, екеуі де күлкі келтіруге бағытталған-дығына қарамастан бір-бірінен ерекшеленеді. Алайда, әзіл-сықақ әдетте жақсы, жұмсақ болып, оның кейіпкерлері аудиторияның жанашырлығын туғызады. Сатира болса бұл әшкерелеу, күнәларды бетіне басу, бұл «күйретуші күлкі», «асып түсу күлкісі». Бұл жерде де өзіндік градация бар. Күлкіні оның нысанына бағытталған ащылықты, ирония жасайды. Ирония сарказмға айналуы мүмкін. Сатиралық шығармаларда шындықтың әлеуметтік тұрғыда қабылданбайтын сол немесе басқа сұмдық мәнін ашатын гипербола, гротеск және кейіптік асырмалаудың, барынша ұшқырлықтың басқа да пішіндері қолданылады. Күлкілі тәсілдердің бар тізбегі бейнеленіп отырған материалға қатысты жаман қарым-қатынастың көбеюімен сипатталады. Теледидардың шығармашылық тәжірбиесінде сатиралық материалдарды беру шектелген. Соған қарамастан теледидарда кездесетін сатира жанрының ең маңыздыларын сипаттап өтейік. Фельетон - бұл публицистиканың кең тараған сатиралық жанры. Ол сатиралық жанр топтарының анықтаушы өзегі. Оған тән қасиеттерді жинақтайды және синтездейді. Очерк сынды, фельетонда туындының композициялық құрылымын жасағанда және көркемдік бейнелеуші құралдарды таңдауда шығармашылық қиялдың еркіндігін талап етеді. Фельетонда образды баяндау әдісі кеңінен қолданылады. Бұл жанрдың ортақ қасиеттері экрандық нұсқасында да сақталады. Осылайша бейнелеудің деректілігі мен көркемдігін үйлестіре отырып фельетон жанр ретінде сценарий жазушы автордың ғана емес оператор мен режиссердің шеберлігін талап етеді. Әсірелеудің міндетті элементтері (гротекстік, қарастырылып отырған жағдайдың жеке, кейде жасырын қасиеттерін бірінші орынға шығару қажеттілігі) әдетте ракурс таңдауына, кадрларды салыстыру тәсіліне, ассоциативті монтаж басымдылығына әсер ететін бұл жанр шығармаларының ерекше монтаждық бейнелеуші құрылымын, экрандық шешімін білдіреді. Экран фельетонының мәтіндік бөлігі де өзіндік ерекшелікке ие. Ол бейнелеуші қатар сынды мақсаттарды көздейді. Фельетон сатиралық жанр ретінде болғандықтан, автор ирония сарказм, гротеск, біртекті баяндаудан қызу қандылыққа, образдық сипаттамаларға, күтпеген қақтығыстарға және салыстыру-ларға өтіп отырады. Яғни, телефельетон сценариі айқын көркемдікке ие шығарма болуы тиіс. Фельетон қатаң тексерістен өткен дерекке негізделеді, шынайы мекен-жайға ие және әдетте шынайы адамдарды бейнелейді, олардың есімдерін пайдаланады. Мұндай теледидардағы фельетон мақсаты мен сипаттамасы тұрғысынан газеттік фельетонға жақын. Алайда, шынайы теледидар фельетоны мен оны эстрадада орындалған, теледидардан көрсетілген әдеби түрін салыстыруға келмейді. Көпен Әмірбектің тамаша монологтарынан бастап, Жарылқасын Дәулетов, Мұхтар Шерімнің телекөрермендер арасында өте танымал қойылымдары, әдеби фельетондары бар. Фельетондық сатира мен юмордың барлық мүмкіндіктерін пайдаланып отырған телециклдың қоюшысы «Хабар» арнасындағы Серік Абас-Шахтың «Ұят болмасын» бағдарламасы өзіндік ерекшеліктерге толы болды. Қысқа мерзім ішінде танымал болып, бірнеше жыл бойы жоғары рейтингті ұстап тұруының басты себебі, басқа арналарда бұған балама немесе ұқсас циклдардың болмауы. Памфлет қасиеттерін бойына сіңірген Серік Абас-Шахтың «77 күн» танымал циклын біраз уақыт көрсетіп отырды. Екеуі де біздің өмірдің ішкі мәселелеріне бағытталған, бұл қазақ теледидарының бағдарламалық саясатының демократизация-сының көрінісі деуге толық негіз бар. Орыс теледиарының өкілі Юрий Хащеватскийдың «Қарапайым президент» атты фильм-памфлеті халықаралық жүлделерге ие болды, бірақ Белоруссия үкіметінің наразылығын туғызды. Сатираның әр уақытта қарсыластары табылатын себебі түсінікті. Теледидардың көрнекілігі, көрермендердің көптігі бір жағынан, екінші жағынан, теледидардағы фельетон жанры көрермендерге ерекше әсер етеді, осы жайларды ескеріп сатиралық жанрдағы туындыларды жасағанда автор әділетті болу керек. Ішкіштер мен бұзақылар жайлы газетке басылып шығарылған фельетон бір басқа да, ондай адамдардың экрандағы тірі галереясы бір басқа. Көрермендер образы эмоционалдық әсерді сөзбен салыстырғанда көп есе арттырады. Бірақ, осының бәрін деректі экрандық фельетонға айналдырғанда қоғамдық резенанс туғызады, бұл қоғамдық ортаны жағымсыз әрекеттермен таныстырып, оларды осы келеңсіздіктерге қарсы бірге күресу үшін пайдаланылады. жүктеу/скачать 0,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|