Оқулық Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі алматы, 2014 Ә. Ізтаев, К. Б. Байболов

63
намен қапталған вальцелі станоктар, қауыздағыш диірмен тас, дискісі 
түрпіленген қауыздағыш машиналар және қалақты (обойка) машиналар. 
Аталған машиналардың біреуі бір немесе екі дақылды қауыздауға жа
-
рамды, басқа дақылдар үшін қолдануға болмайды.
Қауыздау әдістері.
Он жарма дақылдар түрі тіркелген, олар бір­
бірімен анатомиялық құрылымы, қабықтарының ядромен байланы
-
сы, құрылым­механикалық қасиеттері бойынша қауыздау үдерісін 
тиімді жүргізу үшін әр дақылдың аталған ерекшеліктерін ескеріп, гүлді 
қауызын машиналардың жұмыс органы әрекет еткенде ядро мейлінше 
аз бүлінетін және қауыздау коэффиценті жоғары деңгейде өтетін және 
энергия шығымын үнемдейтін амалдарды қолданады.
Тек әр өнімге лайықты машинаны қауыздау үшін қолданған жағдайда 
қауызды ажырату үшін сол астық түріне лайықты деформациялап 
үдерістің жоғарғы тиімділігін қамтамасыз етуге болады. Машинаның 
жұмыс органы дәнге жеке сығып, жылжытып, үгіп, соғып, кейбір 
жағдайда олардың бірге әсер ету арқылы жоғарыда аталған тиімділікті 
орындауға болады.
Қарақұмық және тарыны қысқа мерзімде сығып және қозғайтын, 
қауызын кесіп ажырататын валецтері резинамен қапталған вальце декалы 
станокта қауыздайды. Осы жағдайда үдерістің тиімділігін арттыру үшін 
әр дақылдың физика­химиялық, құрылым механикалық ерекшеліктерін 
ескеру қажет.
Күрішті, ядромен бет қабығы тығыз байланысқан, валецтері ре
-
зинамен қапталған вальцелі станок және қауыздағыш диірмен таста 
қауыздайды, ал сұлыны – қауыздағыш диірмен таста, қалақты маши
-
наларда. 
Бет қабығы ядромен қосылып біткен арпаны іс­әрекеті ұзақ үйектейтін 
абразивті және беті кедір­бұдыр обойкалы машиналар мен әрекеті 
қарқынды фрикционды машиналарда қауыздайды. Машиналардың 
жұмыс органдары дәнге әсері және олардың қабықтарына деформация­
лау әдісі бойынша қазіргі қауыздағыш машиналарын үш топқа бөлуге 
болады: 
­ сығу және қозғау – тары және қарақұмық қабықтарын ашу және сын
-
дыру үшін жұмыс беттері кедір­бұдыр валцелі станоктар; күрішті беті 
резинамен қапталған вальцелі станок, сұлы мен күрішті қауыздағыш 
диірмен тас қауыздағыштар;
­ үйкеу – іс­әрекеті ұзақ әсер ететін, жұмыс органы абразивті және 
болат (кедір­бұдыр) қауыздағыштар (қауыздап – ажарлағыш машиналар 
ЗШН және басқалар);

64
­ соғу – сұлы және арпа дәндерінің қабықтарын ұнтақтайтын және 
оған ілеспелі фракционды әрекет ететін абразивті немесе металл бетті 
(обойкалы) машиналар.
Вальцедекалы станоктарда қауыздау. Тары және қарақұмық дәндерін 
қабығы қапсыра қоршаған және біте өспеген қауызын шамалы сығып, 
жылжытып қайта өңдеуді сер етіп ажырату үшін тары және қарақұмықтың 
ядросын бөлшектемей, аздаған энергия жұмсап вальцедекалы машина
-
ларда қайта өңдейді.
Осы машинаның жұмыс органы: көлденең айналатын цилиндр­білік 
және қозғалмайтын цилиндр беттің бөлігі – дека.
Астық машинаға түсерде білікпен жанасып, білік және дека 
арасындағы жұмыс зонасына тартады, онда сығу және қозғау дефор
-
мациясына шалдығады. Онда дән қауызының бір бөлігі айналыстағы 
білік әрекетінен қозғалу күшін алады, осы кезде дәннің қалған бөлігі, 
қозғалмайтын декаға қысылыста болып тежеу күшіне шалдығады. 
Қарақұмық қауызы қыры бойынша ажырайды, ал тары қауызы екі 
тостағаншаға бөлінеді немесе бөлшектенеді, содан кейін ядро босап, 
машинадан түседі.
Білік пен деканың аралығы (жұмыс зонасы) дәннің ядросы өлшемінен 
аздау алады, керісінше оның майдалану қаупі туады.
Тары және қарақұмық дәндері формасы, анатомиялық құрылымы, 
құрылым­механикалық қасиеттері әртүрлі болғандықтан оларды 
қауыздауда жұмыс органының әрекеттерін аталған ерекшеліктерін еске
-
ру қажет. Ол үшін дека мен біліктердің (материал, микроқұрылымы, 
серпімділігі) формасы мен жұмыс зонасын реттеу қажет.
Қарақұмықты қауыздарда деканың радиус қисықтығы біліктің радиу
-
сына тең алады. Деканы жұмыс жағдайына келтіру үшін оны білікке па
-
раллель қояды, сонда деканың жұмыс беті білік бетіне жылжиды. Білік 
пен дека аралық саңылау, радиустың жалғасы бойынша есептелінген, 
(дека осы бағытқа жылжыған) астықты қабылдау орны саңылауы, 
өнімнің шығар жеріне қарағанда, үлкендеу болады. Егер деканың 
қозғалу бағыты, өнім оның орта иінімен өткенде дека симметрия лы бо
-
лады, яғни қабылдау және шығару саңылаулары бірдей жағдайда бо
-
лады:
 
b
1
=b
2
. Соңғы вальцедекалы станоктардың декалары симметрия
-
лы орындалмаған. Қауышу иініне лайықты деканың қапсыру = 60
°
екі тең бұрышқа бөлінеді: жоғарғы бұрыш 

жүктеу/скачать 16,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: