Оқулық Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі алматы, 2014 Ә. Ізтаев, К. Б. Байболов

124
44-сурет.
Тарыны конвейерлік әдіспен өңдеу сұлбасы
Тарыны декалы валцелі станокта ірі және майда фракцияларды жеке 
қауыздайды. Одан кейін өнімдер бірігіп рет­ретімен 2 және 3­і қауыздау 
жүйелерінен (қ.ж.) өтеді. Соңында қауыздалмаған дәннің мөлшері 
1%­дан аспайды, оларды ажарлау машиналарында өңдейді.
Қауыздалған өнімдер 1 қ.ж. кейін үш рет, ал қалған жүйелерде екі рет 
желдеткіштерден өтеді. 
Ажарланған тары екі рет желдеткіштен өтіп рассевке түседі. Онда 
∅
1,6 мм електен майдаларын бөліп, қосымша сұрыптайды.
Желдеткіштердің ұшындысын рассевте №063 електе елеп ұнтақты 
алады, ал сырғыманы қайтадан сұрыптауға жібереді. Осы рассевте 
майдаланған ядроны алады.
5.2 Күріш жармасы технологиясы
Күріш қауызды дақылдарға жатады. Күріштің үш подтипі болады: 
ұзын дәнді (6…8 мм), орта дәнді (5…6 мм) және қысқа дәнді немесе 
дөңгелек күріш (4…5 мм).

125
Мың дәннің массасы 25…43 г. Гүлді қауызы 14…35%, ядро – 65­86%, 
оның қабықтары 1,5…4,0%, ұрығы – 1,5…4,5%. Алейронды қабат 2…4 
қатар клеткалардан тұрады. Ядро мөлшері бойынша үш топқа бөлінеді: 
жоғары – 76,5%­дан көп, орташа – 76,4­74,0%, төменгі –74,0%­дан аз. 
Дән ірі болса оның қауызы аз болады. Күріш дәнінің химиялық құрамы 
16­кестеде келтірілген.
16-кесте 
Күріш дәнінің және жармасының химиялық құрамы
Объект
Белок
Крахмал
Клетчатка
Майлар
Күлділігі
Күріш 
дәні
5,4­12,6
75­85
8,5­12,5
1,5­3,3
4,7­7,0
Ажарлан­
ған жарма
6,9­10,5
77­87
0,1­0,2
0,2­0,4
0,5­0,7
Жылты­
раған 
жарма
5,7­7,8
85­92
0,1
0,2­0,3
0,4­0,5
Химиялық құрамының өзгеруі қауыздау, ажарлау және жылтырату 
операцияларына байланысты. Осы операцияларда қауызы, қабықтары, 
алейронды қабат және ұрығы алынады.
Ескерілетін жағдай – күріш дәнінде белок болады, орташа 8,0% ша
-
масында және ол эндоспермде крахмал гранулдары қабаттарында ор
-
наласпай ірілігі 1…4 мкм шамасында жеке бөлшектер түрінде болады. 
Осы факт және мыңдаған крахмал гранулдары аралары белоксыз ірі кон
-
гломерат жасалуы ядроның мықты болмауын анықтайды. Сондықтан 
микрожарықшақтар эндоспермде көп болады.
Дәннің технологиялық қасиетіне ылғалы, шытынағыштығы, 
шынылығы, белогы, қауызы, дәннің пішімі, қылтанағы және басқа фак
-
торлар әсерін тигізеді.
Мысалы, шынылығы 100%­дан 20%­ға төмендесе бүтін ядроның 
шығымы 1,0…1,5%­ға азаяды, сонымен қатар майдаланған ядро (дро
-
бленое ядро) мөлшері артады. Бүтін ядро шығымы мен шытынағыштығы 
кері қатынаста, кореляция коэффиценті Z= ­0,05…0,65; шытынағыштағы 
1,0% артса, бүтін ядро шығымы 0,12 ден 0,70%­ға кемиді. Керісінше, 
белок мөлшері оң корреляцияда болады: Z= +0,53…0,65; 1000 дәннің 
салмағы функционалды әрекетте болады: Z= +0,94…0,98.

126
Күріш дәнінің ылғалының технологиялық қасиетіне әсері көрсетілген: 
ылғалы 13,5% болғанда бүтін ядро шығымы ең жоғары, ал майдаланғаны 
– өте аз болады, бұл осы ылғалдықта ядроның қаттылығы жоғары 
деңгейде екендігін көрсетеді.
Астық партиясында боялған дәннің болуы күрішті өңдеуде елеулі 
әсерін тигізеді: боялған дәннің мөлшері 1%­ға артқанда ажарланған бүтін 
ядроның шығымы 0,11…0,21%­ға кемиді, оның есесіне шағылған ядро 
және ұнтақ шығымы артады.
Ірі дәнде астықтың технологиялық қасиеттері жоғары болады. Ірі 
фракцияны, ф 4,0 мм електің сырғымасын, өңдеуде бүтін ядро шығымы 
84%, ал 4,0 мм електен өтіп 3,6 мм сырғымасынан – 84%, одан кейінгі 
фракциядан 3,4/3,2 – 81%, яғни дәннің енін 0,1 мм азайтқан сайын 
бүтін ядроның шығымы 0,8% кемиді.
Күріш зауытына түсетін астыққа қойылатын талаптар:
­ ылғалы – 15,5%­дан көп емес;
­ шөп­шалам мөлшері – 2,0%­дан көп емес;
­ ядро мөлшері – 74­тен көп емес.
Тазаланған астықтың құрамында шөп­шалам 0,4%­дан көп болма
-
уы қажет.
Базистық кондицияға жауап беретін астықты өңдеуде бүтін ажарланған 
жарма шығымы 55,0%, майдаланғаны – 10,0%, жемді ұнтақ – 12,9%, 
қауыз – 18,4%.
Даяр бүтін жарманың сапасы 17­кестеде көрсетілген.
17-кесте
Ажарланған бүтін күріш жармасының негізгі көрсеткіштері
Көрсеткіштері
Сұрып
Жоғары
1­ші
2­ші
3­ші
Сапалы ядро мөлшері, % оның 
құрамында:
99,7
99,4
99,1
99,1
­ майдаланған күріш, % көп емес 4,0
9,0
13,0
20,0
­ сарғайған ядро, % көп емес
0,5
2,0
3,0
8,0
Қауыздалмаған дән, % көп емес
болмауы 
қажет
0,2
0,3
0,3
Барлық жармалардың ылғалы 15,5%­дан көп болмауы қажет.
Күріш зауытының дайындау бөлімінде астықты А1­БРР сеператорын
-
да қоспалардан тазартып, ірілігі бойынша үш фракцияға бөледі. Барлық 

127
фракциялар тас бөлгіштен өтеді, ал майда фракция қосымша А1­БАС се
-
ператорында тазаланды; әр фракция жеке қауыздау жүйелеріне түседі.
Гидротермиялық өңдеу қолданбайды, бірақ ядроны қатайту өте 
қажет. Күріш дәнін ГТ өңдеу жайында көптеген зерттеу жұмыстары 
жүргізілген, көптеген өңдеу әдістері ұсынылған, бірақ біздің зауыттар
-
да олардың біреуі де қолданбайды. Ең негізгі кедергі – ГТ өңдеуде ядро 
сары немесе қызғылт қоңыр түске айналып меланоидтер пайда болады. 
Бұл жарманың сіңімділігіне және іс жүзінде ботқаның дәміне әсерін 
тигізбейді, тек жарманың сарғаюы дағдыланбаған жағдай тауарлық 
түрін төмендетеді.
Тазаланған астық күріш зауытының қауыздау бөліміне түседі. Мұнда: 
қауыздау, жармаларды бөліп алу, оларды ажарлау және кейбір жағдайда 
жылтырату операциялары орындалады. 
Күріш дәнінің ірі фракциясын қауыздау және жарманы бөліп алу 
технологиялық сұлбасы 45­суретте көрсетілген.

жүктеу/скачать 16,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: