Қазақ ӘдебиеТІ
жүктеу/скачать 2,89 Mb. Pdf көрінісі
|
811-002-002к-20 КазЛитра 11 каз УЧЕБНИК ЕМН
| «Шы тыр ман да»
де ген төр тін ші та рау да – Абай ел ісі не ара ла са бас тай ды. Қо лы бос уа қы тын да Фир дау си, Ни за ми, Фи зу ли, Науаи, Ба быр си яқ ты шы ғыс клас сик те рі нің шы ғар ма ла рын оқу дан бас ал май ды. Қа ла дан қайт қан да екі қор жын кі тап ты Құ нан бай Ға бит хан мол да ға ар найы ал ды ра ды. Осы кі тап- тар ды Ға бит хан ар қы лы әке сі нен сұ ра тып алып, Абай бір қыс кі тап оқи ды. Абай дың ел ісі не ара ла суы Құ нан бай тап сыр ма сы мен «бес қас қа» атан ған мық ты бес ұлы бар Құ лын шақ ау лы на ба ру ынан бас тала ды. Құ нан бай ар найы жі бер ген дік тен, Құ лын шақ Абай ды ба ла сын бай, жақ сы қар сы ала ды. Абай дың кел ген ша ру асы – бор сақ қа тие сі лі Бет құ дық де ген қыс тау Ақ пер ді де ген кі сі нің ие лі гі не өт кен дік тен әрі биыл пі шен шау ып алғысы келетіндіктен, Құ лын- шақтан бұған дейін ие ле ніп ке ле жат қан жер ге қон ба уын өтіну. Құ лын шақ: – Ақ пер ді, Ақ пер ді, Ақ пер ді, Ақ пер ді ге Құ дай бақ бер ді, – де йді. Сонда Абай: – Бақ бер ген емей не ме не, Бор сақ тан қал ған аз жер ді, Ме ні кі деп тап бер ді де ңіз, – деп жалғап әкетеді. Құ лын шақ кү ліп: «Тек осы ның ды Ақ пер ді есіт кей ет ті» деп ыр за боп қа ла ды. Сөз ара сын да Құ лын шақ: «Ай ып қа мал бер ме ді деп Бө жей жа ғы қом сы на ды, бі лем. Сол кіш ке не қа рын да сың ның кү ті мі де ке ліс ті емес деп есіт тім-ау? Ай ғыз бай ғұс со ны се зіп, қай ғы ра ды ғой» де ген кө ңіл сіз әң гі ме бас тай ды. Абай Құ лын шақ же тек те ген сөз дер ге ілес пей, азы рақ үн де мей оты рып, ба ла ла ры ның не ге «бес қас қа» атал ға ны ту ра лы сұ рай ды. «Қас қа» де ге ні – ба тыр деп айт қа ны дей ді ғой мы на лар», – деп Құ лын шақ ба ла сы на қа рай ды. Абай Құ лын шақ тың бар ойы «бө кен ші, бор сақ тан жер ол жа қыл ма дым» де ген ар ман еке нін та нып, іші- нен на ра зы боп ат та на ды. Әке сі не Құ лын шақ тың көн ге нін айт са да, өк пе сін айт пай ды. Абай дың қа сы на еріп бар ған Қа ра бас тан Құ нан бай та ғы сұ рап, ба ла- сы ның әре ке тін жі ті ба қы лай ды. Осы ның ер те ңін де ол Абайдың қасына Қа ра- бас ты қо сып, ен ді Тоғ жан ның әке сі Сүй ін діктің ау лы на жі бе ре ді. Мұн да әке сі тап сыр ған аз ды-көп ті ша ру аны айт қан нан кей ін кө бі не се әң гі ме Қа рау ыл, Шың ғыс де ген атау лар дың шы ғу та ри хы, Құ нан байдың әке сі Өс кен бай ға үл кен ас бер ген дегі Сүй ін діктің пікірлері мен кей бір жер дауы на айт қан би лі гі ту ра лы сөз бо ла ды. Екеуара әң гі ме жа рас тық та өт кен дік тен, Сүйіндік Абай дың шай ішіп отыр ған ке се сін өзі алып бе ріп, үл кен құр мет көр се те ді. Бұл үй де де Кәм шат тың жағ дай ының тө мен екен ді гі ай ты ла ды. Бұл та рау да ғы ма ңыз ды жайт – Абайдың Сүй ін дік тің екін ші әй елі Қант- жан нан ту ған Тоғ жан мен та ны суы жә не кей ін нен жақ сы до сы на ай нал ған Ер бол мен кез де суі. Ен ді Құ нан бай Абай ды осы мен өзі не өк пе лі үшін ші адам – Бай да лы ға жұм- сай ды. Ол – ана еке уі си яқ ты емес, Бө жей мен ті зе қо сып, әр дай ым жау лық ты мық ты ұс тап отыр ған адам. Абайдың өзін «шы тыр ман іші не жал ғыз, құ рал сыз, әл сіз күй де» кі ріп ба ра жат қан дай се зі нуі ар қы лы та рау дың не ге «Шы тыр ман да» деп ата лғанын ұға мыз. Бай да лы Абай лар ды жы лы шы рай мен қар сы ал май ды. Абай «Бай- да лы ның Қар шы ға лы, Қо па де ген қо ныс та ры на Сү гір мен Сүй ін дік қо са қон сын, бір ге жай ла сын» де ген әке сә ле мін жет кі зе ді. Бай да лы ке лі сім бер- гені мен, Құ нан бай дың «ай на лып ке ліп тек қа на жі гі тек руына» ти ісе ті нін ай тып, кі нә та ға ды. Бір кез де Бай да лы ыз ғар шаш қан өңін лез де өз гер тіп, бай сал ды қа лып қа тү се ді. «Ашуы мен са бы рын оңай жұм сап, оңай те жеп, 67 оп-оңай бұ рып са лып оты ра тын шын ұс там ды адам ды» Абай ал ғаш рет кө ріп, таң ға ла ды. Байсал Ба за ра лы ның әке сі Қау мен нің үй ін де гі Қа ра тай, Бө жей, Бай сал бас қос қан бір оты рыс та «Мыр за кім?» де ген де Қа ра тай дың «Мыр за – Құ нан бай», «Ше шен кім?» де ген де «Ше шен – Құ нан бай», «Жақ сы кім?» де ген де «Жақ сы – Құ нан бай» дей ді. «Он да не ге алы сып жүр міз?» де ген де, Құ нан бай дың «не қы лай ыны» жоқ қой. Сон дық тан ке тіп жүр гем жоқ па?» дегенін баяндай ке ле, Абайға әкеңе осы сөз дерді осы қал пын да жет кіз деп сә лем ай та ды. Абай Кәм шат жай ын Ұл жан мен Зе ре ге ға на ай та ды. Ана ла ры ның тап сыр- ма сы мен, ен ді Абай Бө жей ауы лы Қо па де ген жай лау ға қон ған кү ні қа сы на Ға бит хан мол да ны ер тіп, Кәм шат қа ке ле ді. Ас тын да жыр тық жая лық, ба сын да жыр тық ша пан ның же ңі, қол-ая ғы ши диіп, құп-қу шөл мек тей боп, әл сіз жы лап жат қан ба ла ны көр ген де Ға бит хан мол да: – Ей, маз лу ма! Ни лер ға зап көр ген сің сен бей гү на маз лу ма! (араб ша әй ел жы ны сы на ға на қа ра ты лып ай ты ла тын міс кін әй ел де ген ма ғы на да) – деп жы лап жі бе ре ді. Мі нез көр сет се, Кәм шат үшін пай да емес, қай та оның аза бын арт ты ра тү се ті нін тү сі ніп, Абай ашуын те жеп, бәй бі ше бер ген қы мыз ды да ұрт- та май, тез ат та нып ке те ді. Абай Кәм шат тың әл үс тін де жат қан ды ғын үй іші не те гіс ха бар лай ды. – Қай тей ін, мен қай тей ін?.. Ке ше исі ар ғын ның игі жақ сы сы бұй ыр- ды! – деп Құ нан бай ше ше сі Зе ре ге қа рап, ша ра сыз күй ге тү се ді. Ер те ңін де Құ нан бай жор ға Жұ ма бай ды жі бер се, Ай ғыз да өз тұ сы нан бір адам жі бе ре ді. Бі рақ Бө жей кі нә сін мой ын да май, Құ нан бай дың өзі не өк пе ай та ды. Аз күн нен кей ін Кәм шат қай тыс бо ла ды. Құ нан бай мен Ай ғыз ға ха бар айт пай, Кәм шат ты өз де рі жер лей са ла ды. Жа зу шы мұ ның бә рі қа ты гез дік тің, өш пен ді лік тің, біл- мес тік тің, на дан дық тың бел гі сі еке нін тәп тіш теп жа за ды. Бі рақ көп ұза май, ке нет тен нау қас тан ған Бө жей де тө сек те бес күн жа тып қай тыс бо ла ды. Бай да лы бас та ған топ та ғы да Құ нан бай лар ға ха бар бер гіз бей ді. Сүйе гін қыс тауы Тоқ пам бет ке апа рып қоя ды. Бұл та рау «Бө жей дей жұрт жоқ- та ған жан ға то пы рақ са ла ал май қал ған жал ғыз Құ нан бай ай на ла сы бол ды» деп аяқ тала ды. жүктеу/скачать 2,89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|