Ген кәнігі эпитеттің үстіне жапырағы қуарған


ар  жұрнақты есімшенің  атрибуттық қызметте жұмсалуы актив тәсілдердің бірі болған. Анықтауыш болып келген  -ар



Pdf көрінісі
бет198/259
Дата30.01.2023
өлшемі6,92 Mb.
#166770
1   ...   194   195   196   197   198   199   200   201   ...   259
Байланысты:
Кітаптар 25-36

ар 
жұрнақты есімшенің 
атрибуттық қызметте жұмсалуы актив тәсілдердің бірі болған.
Анықтауыш болып келген 
-ар
 
жұрнақты тұлға осы 
қызметтегі -
тұғын> -тын
 
тұлғасымен синонимдес, айырма-
сы – алғашқы тұлғада келер шақтық реңк (оттенок) басым 
да соңғыда осы шақтық реңк басым. Мына сөйлемдерге на-
зар аударыңыз: «Өзгеге 
қимайтұғын (~ қимас) 
не
 
қылған 
артықша орның бар еді?» (II, 167); «Осы, адам баласының 


465
жалықпайтұғын (~жалықпас) 
нәрсесі бар ма екен?» (II, 175); 
«Әке балаға 
қимайтұғын (~қимас) 
малыңды кірелеп сол айдап 
кетіп тұрды ғой» (II, 158).
-тұғын (>-тын)
 
жұрнағымен жасалған есімшенің мағынасы 
сөйлем ішінде (синтаксистік жолмен) 
-
ар
 
жұрнақты есімшеге 
ауыса алатындығы жалғыз анықтауыш қызметінде ғана емес, 
баяндауыш қызметінде де байқалады: 
еді (екен) 
көмекші 
етістігімен тіркескен 
а+тын
немесе 
а+ды
 
тұлғаларының орны-
на сөйлемде 
-ар
 
тұлғасы келе береді. Бұл әсіресе фольклорлық 
шығармалардың тіліне тән: «Кіші ұғлын сұрасаң, Алшы-
ораз мырза 
дер еді
»
 
(

дейтұғын еді, 

деуші еді) («Қисса 
Қамбар». - Қазан, 1888); «Әлқисса, хан Келмембетті жаушы 
етіп жібергенде, түлкі боп келдің бе яки бөрі болып келдің бе 
дер екен 
(~
 
дейді екен), олжалы болса; түлкі болдым, олжасыз 
болса, бөрі болдым 
дер екен
»
 
(~ дейді екен) (Сонда); «Көңлі 
мұңлы қайғылы, Көкірегі шерлі екен. Бір перзенттің жоғынан 
Дәйім қайғы 
жер екен 
(~ жейді екен), Көзім ашық дүниеден 
Өткені ме 
дер 
екен» (~ дейді екен) («Қисса Алпамыш», 1901); 
«Сол уақытта қыздың жез қоңыраулы серкесі бар еді. Оны 
Кейқуат деген бір тазша 
бағар еді 
(~ бағатын еді)» (Сонда); 
«Базарбайдың байлығын ешкім есеп етіп 
болмас екен
»
 
(~ бол-
майды екен) («Қыз Жібек». - 1957. - 7-бет); «Бұрынғы заманда 
бір байдың баласы бар еді. Өзі қаршыға 
салар еді
»
 
(~ салатын 
еді) (Березин И. Турецкая хрестоматия. - Т. III.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   194   195   196   197   198   199   200   201   ...   259




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет