466
Бір кісі мыңға,
Жөн
кісі сұмға
Әлі жетер
заман жоқ (I, 91).
Анықтауыш қызметінде
-
тұғын
жұрнақты тұлға орнына
-
ар
жұрнақты тұлғаны жиі қолдану жалғыз Абай тіліне емес, ауыз
әдебиеті мұраларының тіліне де тән:
Өсер
елдің жігіті бірін-бірі батыр дер,
Өшер
елдің жігіті бірін-бірі қатын дер (Мақал).
Жал құйрығы қаба деп,
Жабыдан айғыр салмаңыз,
Жабыдан
айғыр салсаңыз,
Жауға
мінер
ат тумас,
Жаман қатын алсаңыз,
Топқа
кірер
ұл тумас (В.В.Радлов, Образцы... -Т. IIІ).
Өткен кездегі ақындар (мысалы, Махамбет) тілінде
анықтауыш қызметіндегі
-
ар
тұлғасы тілеу,
қалау ниетімен
айтылған болашақ іс-әрекетті білдіреді:
Айналайын Ақ Жайық,
Ат салмай
өтер
күн қайда?
Еңсесі биік ақ орда
Еңкеймей
кірер
күн қайда?(Махамбет Өлеңдері. - Алматы,
1952).
Желп-желп
еткен ала ту
Жиырып
алар
күн қайда?!
Орама мылтық тарс ұрып,
Жауға
аттанар
күн қайда?! (Сонда).
Қазіргі қазақ тілінің нормативтік грамматикасы
-ар
жұрна-
ғымен жасалған есімше анықтауыш болудан гөрі, көбінесе ба-
яндауыш болады деп көрсетеді
84
.
Сөйтіп, жоғарыдағы талдауларымыз Абайдың өзінің де,
тұстастарының да, ауыз әдебиеті
мұраларының да тілдерінде
-
ар
жұрнақты тұлғаның қазіргі кезбен салыстырғанда, анық-
тауыш қызметінде де, баяндауыш қызметінде де әр алуан
мағынада әлдеқайда жиі қолданылғанын көрсетеді.
Абай шығармаларының тілінде келесі бір көзге түсетін мор-
фологиялық
тұлға
Достарыңызбен бөлісу: