194
Әдебиет туралы ғылымның, оның ғылыми жұрнақтарының тұңғыш
туу тарихы тым әріде жатқаны мәлім. Қай халықтың тарихын алсақ
та бәрібір, оның баяғы бабалар дәуірінен басталатын ауызекі көне
әдебиетінің туу, қалыптасу, даму кезеңдерінің әр тұсында сөз өнері
туралы
толғамдар туып, кейбір эстетикалық талғамдар белгіленген.
Олар кейін әр сипатта, әр жолмен, қоғамдық таптар пайда болған
тұстарда тіпті әр алуан таптық ағым мен бағытта өрбіп отырған.
Әдеби толғам мен эстетикалық талғамды біз жайдан-жай қатар
алып отырған жоқпыз. Әдебиеттану мен эстетика – өзара байланысты,
бірімен-бірі аралас жатқан, бірге туып, қатар қалыптасып, тіпі, бірін-
бірі толықтырып,
тереңдетіп, дамытып келе жатқан егіз ғылым. Демек,
сөз өнері жайлы ғылымның даму кезеңдерін көз алдымыздан өткізе
қалсақ, жалпы өнер туралы ілімнің қалыптасу тарихы да жанамалай
жарысып, айтар ойларымызға араласа кетіп отырары заңды деп білу
керек.
II
Сөз өнері жайлы топшылаулардың туу тарихын, жалпы өнерге тән
қасиет (әдемілік) хақындағы қағидалардың қалыптасу тарихын әдебиет
пен өнер зерттеуші ғалымдар біздің эрадан бұрынғы (бұдан
былай
«б.э.б.» деп, қысқартып алып отырамыз –
3.Қ
.) VI ғасырдан яғни Пифагор
тұсынан бері қарай тұтастыра жүйелеп жүр. Дұрысында адам баласының
көркемдік талғамының алғашқы белгілері грек өркениетінен ондаған
ғасыр бұрын, Нил мен Нигер, Хуанхэ мен Янцзы, Инд мен Ганг, Tигp мен
Евфрат жағалауларын мекендеген көне халықтардың рухани өмірі мен
өнерінен пайда болған.
Вавилон жұртының «Көрмегені жоқ кісі туралы» дастаны немесе көне
үнді халқының «Ригведа», «Махабхарта», «Рамаяна» жырлары тәрізді
еңбекші бұқараның жер бетінде тұңғыш туғызған әдеби ескерткіштерге
бақсақ, адам баласының сөз өнері, соған сабақтас көркемдік пен
көріксіздік, ерлік пен ездік, жақсылық пен жамандық» білімдарлық пен
надандық туралы талаптары мен талғамдары тіпті б.э.б. 3-2 мыңыншы
жылдарда туып, тұрлаулы ұғымға айнала бастағанын аңғарамыз.
«Көрмегені жоқ кісі туралы» дастан –
бірінші вавилон династиясы
тұсында яғни б.э.б. 2 мыңыншы жылдар шамасында туған батырлық
поэма. Мұнда Урук қаласының патшасы Гильгамеш, оның досы Энкиду,
олардың ерлік істері жырланады (И.М.Дьяконов аударып бастырған
варианты «Гильгамеш туралы эпос» деп аталады –
З.Қ.).
«Көрмегені жоқ
кісі туралы
Достарыңызбен бөлісу: