Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі «Ғылыми қазына» мақсатты бағдарламасы
жүктеу/скачать 3,11 Mb. Pdf көрінісі
|
әдебиет теориясы
| теңеу, метафора, символ
, т.б. бейнелеу құралдарын дастанның өн бойында асқан шеберлікпен өріп келтіріп отырады. Ақын өмір шындығын жаза баспай танитын көрегендіктің, әртүрлі құбылыстардың арасындағы ұқсастықты дәл көрсетуге бейімділіктің үлгісін танытады. Сөз кестесін соншалық айшықтап, бейнелеу тәсілдерін мейлінше шоғырландырып, өлең тілінің бейнелеу құралдарын үйіп-төгіп, сарқа пайдаланғанда ешбір жасандылыққа ұрынбай, мағыналы көркемдік табу бұл тек аса үлкен суреткердің қолынан келсе керек. «Құлагер» поэмасының бейнелеу, сөз қолданудағы ерекшеліктерін қысқаша қарастырып өтелік. Поэмада « ортасын олқы көрген » озық жанның, озбырлықтан жапа шеккен, « ішінде өрті жанып », дерті шемендеген ақынның трагедиясы баяндалады. Ақан өмір кешкен заманды, ортаны айтқанда Ілияс: Ысқырып жылан өмір жанын шаққан... Жүрегін, жуықтаса, жаралаған: Кір өмір, тікен тұрмыс, улы өсек, – деп, өзгеше, тың сөз тіркестерін қолданып отырады. Жазықсыз Ақанға қастық істеген қараниет Батырашты «кір көңіл, сарайының батпағы бар» деп сипаттауы да Ілиястың ойды бейнелеп айтуға жүйріктігін танытады. Асқа жиналған жұрттың көптігін да ақын шебер бейнелейді: 315 Ас емес, шегірткенің жосылғаны, – десе, тағы бірде: Қалың топ, қара құрым, қамыс кісі, Толықсып, желді күндей жапырылған, – дейді. Әйелдер бейнесін суреттегенде де ақын күнделікті тұрмыстан алынған ұтымды және қарапайым теңеулер тауып қолдана білген: Бір үйде бәйбішелер бауырсақтай... Келіншек жас жауқазын, сарымсақтай. Қыздар да пісіп отыр қауыншақтай, Ақ тамақ, алма бетті арулар жүр Қыдыртқан бақалшылар сабыншақтай Ақанның азап пен қайғы титығына жетіп, әбден қартайып, қаусаған шал болған қалпын келісті теңеулер арқылы суреттеген: Шүйке шал, ауызы ұрадай опырылған, Су мұрын, қу мұрт, ұрты шұқырайған. Боз бура бір күндегі тасқа шөгіп, Шал отыр қу қайыңда мықырайған... Осындағы кәрі адамды теңестіру – орасан жүйрік ақынның ғана қолынан шығатын сөз нақыштары. Маяковский поэзияны, сөз өнерін кен қазумен, тонналаған кен тасының ішінен мысқалдап қана кездесетін радий металын табумен теңегені белгілі (« Поэзия – та же добыча радия ...»). Осыған ұқсас жарасымды теңеулер қазақ поэзиясында да қолданылып келеді. «Құлагер» поэмасында Ілияс: Ақтарып асыл сөздің алтын, жезін, Салатын дүкеніме бар мінезім. Ақтарған Арқа астын инженермін, Ал, жұртым, керегіңе тұрса сөзім, – дейді. Ілиястың өзін жер қазынасын барлайтын инженермен салыстыруы қазақ әдебиетінде жаңалық екені рас, бірақ ол ұғымға жеңіл, мейлінше қонымды. Ақынның осы тұста айтылған: «Ежелден ескеруші ем елдің сөзін. Бұлақтың тазалауға тінтіп көзін» деген сөздеріндегі халықтың сөз байлығып саралап, талғап ала білуді бұлақтың көзін аршумен салыстыруы қандай жатық, түсінікті болса, өзін кен байлығының көзін іздеген барлаушыға теңегені де соншалық түсінікті, әсерлі болып шыққан. Ақынның теңеуі өмір шындығына нық байланысты: қазақ 316 жерінің (Арқаның) кен байлығын зерттеп жүрген инженер бейнесі барынша нақтылы, айқын бейне. Жұбан Молдағалиев Есенин туралы өлеңінде орыс поэзиясының осы « албырт, ерке » өкіліне түрліше сипаттамалар бере келіп, « жүйріксің баптап қосар, таң асатын » деп, қазақ поэзиясын да ақын бейнесін суреттеуде дәстүрлі теңеуді қолданады. « Ұстазым өзге бірақ », Маяковскийдің қып-қызыл, отты паспортына « шәкірт боп тіркелдім » деп атап айта кетеді. « жүктеу/скачать 3,11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|