Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі «Ғылыми қазына» мақсатты бағдарламасы
халқ көзінше қарғаша боқ » (Абай); « Ерк
жүктеу/скачать 3,11 Mb. Pdf көрінісі
|
әдебиет теориясы
| халқ
көзінше қарғаша боқ » (Абай); « Ерк алып, көкірек керіп, демін алған » (С.Сейфуллин). Қазақ тіліндегі байырғы төл сөздердегі дауысты И айтылуы жағынан алғанда екі дыбыстан (Ы+й, не І+й) құралатындықтан, ие, ия болып қосарланған дауысты дыбыстары бар дү-ние, ие, өсиет, дария, жария деген секілді сөздер буынға: дү-ні-йе, і-йе, ө-сі-йет, да-ры-йа, жа-ры-йа болып бөлінгенімен, көп ретте қысқарып өлеңде дүн-йe, йe, өс-йет, дар-йа, жар-йа түрінде де айтыла береді. Мысалы: « Дү-ні-йе өтеріңді біліп едім » (Біржан); « Дүн-йеден басқа рахат тілемеймін » (С.Торайғыров). Қысқа дауысты Ұ, Ү дыбыстары да Ы, І дыбыстары секілді бірталай сөздерде бірде түсіп, бірде сақталып отырады. Сондықтан рұх-сат – ұ-рұқ-сат, рүс-тем – ү-рүс-тем, ру-ха-ни – ұ-ру-ха-ни болып түрліше айтылады. Дауысты У да екі дыбыстан (ұ + қысқа у немесе ү + қысқа у) құрылатындықтан уақыт, уәде секілді сөздер буынға ұ-уа-қыт, ү-уә- де болып бөлінеді де, қысқарғанда уа-қыт, үә-де түрінде дыбысталады. Құрамында уа, уә, уе, уы, уі болып қосарланған дауыстылары бар шаруа, жануар, меруерт, қуаныш, алуан, уыздай, уілдеп, рәсуә секілді сөздердің бәрі де осы ретпен буын саны жағынан екі түрлі болып айтылады. Мысалы: Сыбырдан басқа сыры жоқ, Ша-р ұ-уа-ға қыры жоқ. Мен өзіңдей шар-уа-шыл Жұмсақ илеу үйлі ме? (Абай) 336 Орыс тілінен алынған сөздердің өлеңде қазақша айтылғанда буын саны өзгеріп, көбейіп шығады, себебі орыс сөзін қазақ тіліндегі сөздердің дыбыстық-буындық құрамына жақындатып айтудан. Бұған дәлел өлеңде / ы/ роман, /ұ/ Руссо ; зе-м/ы/-с-т/ы/-во, /ы/ Ш–т/ы/– ра – у /ы/ с түрінде кездесетін сөздер. Айталық, Штраус деген кісі аты орыс тілінде 1 буынды болса, қазақша айтылуында 4 буынды болып шыққан. Мысалы: «( жүктеу/скачать 3,11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|