Сондай-ақ Қазақстан ономастикасыны ң тарихи-әлеумөттік мәселелері қарастырылады. Кітап қалың оқырман қауымға арналған
жүктеу/скачать 5,42 Mb. Pdf көрінісі
|
myrzakhmetov m kazak kalai orystandyryldy
- Бұл бет үшін навигация:
- Мекемтас Мырзахметулы «Қазақ қалай орыстандырылды»
| Ел қалай орыстандырылды?
лы шындықтан көз жазып, қүр алақан қалмауы үшін, оның бір ұшын қолына ұстата кету мақсатымен ез ой-таным ыны ң езекті бір желісін жанамалап меңзеу арқылы беру тәсілінен сырт айналмады. Әрине, сол бір кезең үшін қатерлі болса да, батыл әрекет етті. Өйткені М. Әуезовтің кезінен бастап дәл бұл күнге дейін миссионерлік идеяның басты идеологтары: Ильминскнй, Остроумов, Алекторов т.б. Қазақстан мен Орта Азия республикаларының ғылыми еңбектері мен оқулықтарында, күнделікті баспасөздерінде интернационалистік, ізгі ниетті ағартуш ылық құбылыс ретінде өңін айналдырып мадақтай насихатталып келе жатқан мұндай астарлы мәселеге тереңдеп барып, шындықты жалаңаштап ашу - буынсыз жерге ұрылған пышақтай теріс бағаланар еді. Міне, осы себепті М. Әуезов алғашқы нұсқасыңда Ильминский, Остроумов, Алекторовты зор миссионер ғалымдар деп айтып қалса да (онда да көркемдік тәсілмен айтса да), бұл ойын қатерлі деп санап, өзіне-өзі саналы түрде цензура жасауға барған еді. Осы себептерге орай жазушы Ильмин- ский, Остроумов, Алекторов сияқты аса кернекті миссионер, монархист ғалымдардың атын сызып тастап, өз ойының ең өзекті де мәнді тұсын ғана ишарамен жеткізу тәсіліне барған болатын-ды. Жоғарыда баяңдалған М. Әуезов ойының түп төркінін ұғынып, ғылыми дұрыс бағытта түсіну, танып білу үшін бізге шешуші кілтті академик А. Н. Кононовтың: «...Для политико-экономического освоения восточных окраин Россиской империи было необходимо их предварительное «идеологи- ческое освоение» путем привлечения живущих там Мекемтас Мырзахметулы «Қазақ қалай орыстандырылды?» народов и народностей в лоно православной церк- ви. Решение этой задачи взяли на себя православ- ные миссионеры, которые проходили курс специ- альной подготовки в особых учебных заведениях для овладения языком и ознакомления с бытом и обычаями своих будущих подопечных (История изу- чения тюркских языков в России. М., 1982, С. 207), - деген терең ғылыми танымының салиқалы да сын- шыл тужырымын ұстатады. Отарланған қазақ даласы мен Түркістан өлкесіңдегі бұратана халықтарды «идеологиялық жағынан меңгеріп алу» үшін оларды шоқындыру, орыстандырудағы аса жауапты мемлекеттік дәре- жеде қойылып отырған саяси мақсатты жүзеге асыру мәселесін Святой синод миссионер ғалымдардың қолына тапсыруды мақұл деп тапқан болатын. Миссионерлік топ мемлекет тарапынан қажетті діни оқу орындарымен, керегінше қаражатпен, баспасез және материалдық игілікпен қамтамасыз етілді. Қоғамдық пікірде олардың миссионерлік қызметін, тіпті, жеке басын марапаттап, «патриот» ретінде дәріптеп танытуды да ұмытпады. Қазан қаласындағы көптен бері қызмет етіп келе жатқан духовный семинарияның миссионерлік мақсатты жүзеге асыру мен осы жолдағы кадрлар- ды көптеп даярлаудың орталығына айналдыру үшін 1797 жылдан бастап Қазандағы духовный академия етіп өзгертілуі де алдын ала жүргізілген даярлықтың барысын көрсетумен бірге, идеологиялық саяси мәселенің қаншалықты терең де өткір қойылып отырғанын аңғартады. Патша отаршылдары бодандыққа айналған |