Сондай-ақ Қазақстан ономастикасыны ң тарихи-әлеумөттік мәселелері қарастырылады. Кітап қалың оқырман қауымға арналған
жүктеу/скачать 5,42 Mb. Pdf көрінісі
|
myrzakhmetov m kazak kalai orystandyryldy
- Бұл бет үшін навигация:
- Мекемтас Мырзахметулы «Қазақ қалай орыстандырылды»
| Ел қалай орыстандырыл^ы?
қазақ ағартушылары: Шоқан, Ыбырай, Абай - Ресей империясы ны ңжасыры н түрде, астыртын жүргізілген миссионерлік саясатын әрқайсысы әр қилы тұрғыдан танып білген. Ол туралы шындықтан әр түрлі жасы- рын не ашық деректер көзінен хабардар болып отырған. Мысалы, Шоқан бұл миссионерлік саясатқа наразылық білдіріп, оны сынай қараған, Ыбырай Алтынсарин болса, миссионерлердің идеологтары- мен тікелей араласып, дипломатиялық әдіс-айла тұрғысынан қарым-қатынас жасап, оларды өзінің ағартуш ылық жолына ретіне қарай пайдаланған. Ал Абай болса бұл мәселені сезінгенмен, мәселенің түп төркінін дөп басып тани бермеген. Осы себепті де М. Әуезов миссионерлік саясаттың құпия сырын Павлов арқылы жеткізудегі көркемдік әдісті ез таны- мы тұрғысынан беруді мақұл тапқан. Яғни осы тәсіл арқылы сыртқа шығаруды, оқырманды ойға қалдыруды мақсат еткені байқалады. Ж азушының эпопеяда осы эпизод арқылы патша отаршылдарының қазақ еліңце жүргізген әрі шым- шымдап, біртіндеп енгізе бастаған миссионерлік саясаты жайында аса бір өзекті де кезеңді саяси- идеологиялық күресінің астарлы қыртысын Абай мен Павлов арасындағы әңгіме-кеңес арқылы сездіре кетуі сергек ойлы әрбір оқырманды көп нәрсенің қыртысты қабаттарының астарлы сырына үңілді- реді. Әрине, жазушы екі арадағы әңгіме арқылы патша үкіметінің, әсіресе, XIX ғасырдың екінші жар- тысынан бастап ұсақ ұлттарды православие дініне шоқындыру жайыңдағы ішкі саясаты ның басты бағыт-бағдарын миссия ішіндегі көп сырлардың қатпарларын меңзеу арқылы білдіріп отырады. Мекемтас Мырзахметулы «Қазақ қалай орыстандырылды?» «Абай жолы» эпопеясының үшінші кітабынан келтірілген жоғарыдағы үзіндіні жазуш ы ның өз архивінде сақталып қалған жазбасының түпнүс- қасымен салыстырғанда, екі арада үлкен өзгешелік барлығы бірден көзге шалынады. Қолжазбаның түпнұсқасыңда көп нәрсе ез атымен аталып, нақтылы деректермен дәл көрсетілген. Тіпті, қазіргі зиялы қауымның өздері миссионер оқымыстыларға құлдық ұрып табынып жүргені де, әсіресе, орта және жоғары оқу орындарындағы оқулыққа еніп кетуі бүгінде жасырып қалар сыр емес, ащы шындық. «Абай жолы» эпопеясының үшінші кітабы ретінде жазылған әрі алғаш рет жарияланған нұсқасы «Ақын аға» (1951) романында миссионерлік әрекет пен оның идеологтары Ильминскийдің, Остроумовтың, Алекторовтың аттары нақтылы аталып, олардың негізгі көздеген мақсаты мен атқарған қызметі таңбаланып көрсетілуінде елеулі м ән-мағына жатыр. Алғашқы түпнұсқада айтылған ойлардың көбі түсіріліп, жұмсартылып әрі жандарал мен Абай арасында болған әңгіме енді Павлов пен Абай сұхбаты арқылы беріліп, басқаша сарынға түсірілгені, яғни елеулі түрдегі текстологиялы қ өзгерістерге ұшырағаны анық сезіліп тұр. Осы құбылыстарға ой көзімен қарап, бұлардың себебі, астарлы сыры қайда жатыр деген күрделі сұраққа жауап беріліп, өткен тарих қойнауында терең із қалдырған, бірақ барынша бүркемеленген өте нәзік әрі мейлінше сақтықпен жүргізіліп келген қазақ елін_ шздындыру а р қы л ы -^ р ^ т а н д ы р у саясатының алысҮЬК 'кеЗдеген, аш ы лғанТІК б л а р ^ жүктеу/скачать 5,42 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|