Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

271
аса күрделі болатындығын дәлелдей 
түседі. «Жапар жәй ғана езу тартты.
Күлімсіреген жүзінде күлкіден көл-
гірлік басым еді, қалжыңмен бүркеп, 
білдірмей жіберді (Мұстафин)». К-
тің тағы бір ерекшелігі кішіпейілсу. 
Бұл ерекшеліктен адамның білдірмек 
болған ой-пікірі мен шынайы іс-
әрекетін былайғы жұрттан жасырып, 
көңілінде құпия ұстауды білдіреді. 
К. адамның жан дүниесінің қилы-
қилы сырлары мен құпиялары ашық-
жарқын түрде сыртқа шықпай іште 
сақталатынын көрсетеді. Бұл орайда 
К.-тің сиқырлы сырларының мән-
жайын терең түсіну оңайға түспейді. 
Сөйлеушінің сыры іште құпия бо-
лып қала береді. К-тегі сықақ пен 
кекесін сөздердің сыры да сондай. 
Ондай жайттардың мән-жайын ай-
қын түсіну үшін адамның терең ойы 
мен сезімталдығын қажет етеді.
КөНБІСТІК 
– адамның іс-әреке-
тінде, тіршілігінде кездесетін әртүр-
лі қиыншылықтарға төзімділігі мен 
шыдамдылығын білдіретін мінез бі-
тісі. К. адам мінезінің жотасы болып 
табылатын ерік-жігер қасиетінің 
қайсарлығын да білдіретін ерекше-
лігі болып саналады. К. мінездің сан
алуан ерекшеліктерінің сипат-қа-
сиеттерінен де айқын байқалады. Он-
дай қасиеттер тілімізде тіл алғыш, 
орындағыш, көнгіш, көнбіс, қиын-
дыққа шыдау, жуасу, мойынсұну, 
сенгіш сияқты деп атала береді. К. 
ерекшелік тек мінез сипаттары ғана 
емес, адам тәнінің де шыдамдылы-
ғын білдіретін қасиеттерін де бей-
нелейді. «Біздің қол ыстық-суықты 
көп көріп, көнбіс болған ғой (Жарма-
ғамбетов)». К. ерекшелік Абай туын-
дыларында: «Кейде паң, кейде көн-
гіш орныменен, Кейде елеусіз, кей-
де ынтық формаменен» деген өлең 
шумағында анықталады.
Қиыншылық К. шыдау, үйрену жа-
йында С.Мұқанов шығармасында 
мынадай үзінді бар: «Соңғы бірер 
жылда ұмытып бара жатқан орыс қа-
ласының тұрмысына мен қайта көн-
діге бастадым». «Алғашқы күндер-
де талай нәрсеге көндіге білу керек 
(Әуезов)». К. ауыспалы мағынада 
жуасу, мойынсұну сияқты мінездегі 
өзгеріс ерекшеліктерін білдіреді. 
«Ақтай мойнын ішіне алып, мөңкіді 
... кейіннен көндігіп, шаба жөнелді 
(Әуезов)». К. мінез көрінісі ретінде 
келісімге келтіру, мойынсұндыру, сен-
діру сияқты сипаттарды да білдіре-
ді. «Ол қасындағы жігіттерді ерік-
сіз көндіріп бұлтартпай қойды (Мү-
сірепов)».
К. мінез ерекшелігі ретінде сыпайы-
лық пен кішіпейілділік сияқты қа-
сиеттерді білдіруі ұнамды сипат деп 
саналғанымен, оның ұнамсыз жағы 
да бар. Ол ынжықтық пен К. құлдық, 
үнемі біреуге бағыныштылықты да 
білдіруі мүмкін. Мұндай жағдайда 
адам мінезіндегі ар-намысты оятып, 
бойындағы ерік-жігерді ояту керек 
болады.
КөҢІЛ КҮЙ 
– индивидтің пси-
хикалық өмірінде құптарлық немесе 
құптамайтын эмоциялық фонда жай 
немесе әлсіз сапада көрінетін бірша-
ма ұзақ, орнықты психикалық үрдіс.
1) Көңіл күйдің ахуалдық эмоциядан 
немесе аффектіден айырмашылы-
ғы – ол белгілі бір оқиғалардың ті-

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: