Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

429
пагерлік баян» атты медициналық 
энциклопедиялық еңбегі бес жарым 
ғасырдан кейін өз елмен қауышты. 
Оның еңбегімен қазақ, қытай т.б. шет
елдер ғалымдары да танысып, оң ба-
ғаларын берген. Бұл жайт күні кеше-
ге дейін белгісіз болып келген қазақ
ғалымының әлемдік деңгейдегі ор-
нын анықтауға жол ашты. Қазақтың 
халық шипагерлерінің сонау ХV ға-
сырда Қазақ хандығы туын тіккен
кезінен бастап-ақ ілім-ғылым негізі
қаланғанын шипагер Ө. Тілеуқабыл-
ұлының «Шипагерлік баян» атты ме-
дициналық энциклопедиялық еңбегі 
айқындап берді.
«Шипагерлік баянның» ең соңғы ал-
тыншы көшірмесінің қытайдағы мә-
дени төңкеріс кезінде өртенуден қал-
ған мың беттен аса қолжазбасын ал-
ғаш баспаға дайындап шығаруға бас-
шылық еткен Шыңжаң ғылым-тех-
ника денсаулық сақтау баспасы бас
директорының орынбасары, ғалым,
жазушы Хакім Әкімжанұлы. Ғұлама-
ның өз еңбегінде адам жанының нә-
зік білгірі, ойлау, сөйлеу, дара тұлға-
ның қасиеттері туралы сындарлы пі-
кірлері психологиялық ерекшелік-
терін жалаң ұғымдармен түсіндірмей, 
сол заманның дәрігерлік ілімі тұр-
ғысынан сабақтастыра сыр шертке-
ні, оның ілім-білімінің осы саласы-
на орай айтқандары мірдің оғындай 
боп тыңдаушысын өзіне баурап ала-
ры хақ.
өТІРІК
ПЕН өТІРІКШІЛІК (СУ-
 
АЙТ) 
– бұл жағдайдағы әдейі бұр-
малау. Өтірік көбіне тез тексерілуі
қиын немесе түрлі өсек-аяң хабар-
лардың мазмұнынан білініп қалады. 
Халқымыздың «Өтірік өрге баспай-
ды», «Өтірікшінің шын сөзі заяға
кетеді» дейді. Оған тән сипат өтірік-
ші өзінің сөзін «дәлелді» ету үшін кей-
бір қулық-сулықты ойлап табады.
Әлеуметтік-психологиялық тұрғыдан 
өтірік-өсек адами қарым-қатынасқа 
зиянын тигізетіні көпке белгілі. Ол
айналасындағыларды алдап-сулап
шатастыру арқылы өз масатына же-
туді көздейді. Өтірік айтуды әдетке 
айналдырған кісіні жұрт суайт өті-
рікіші дейді.
Суайт – адам мінезіндегі көргенсіз-
діктің бір түрі. Өтірік айту, сайып 
келгенде, өтірікшіге оның өзіне ғана 
емес, тіпті оны тыңдайтындарға да 
опық жегізеді Ол жалған сөзімен 
айналасын абыржытып, жұртқа ірт-
кі салады. Мәселен, қазір де кейбір 
осындайлар «қазір сіздер тұрған 
жерде (мектепте, кеңседе т.б.) жары-
лыс болады» деп телефонмен жал-
ған хабар таратып, жұртты әбігерге 
түсіреді, оның айтқаны өтірік болып,
бұл жұрттың ашу-ызасын келтіргені 
өз алдына, олардың алтын уақытын 
босқа ысырап етеді. Ұлы ғұламалар 
жас ұрпақты мұндайлардан әркез 
жирендіріп отырған.
Мәселен, Шәкәрім қажы: «Өтіріктен 
тілін тыя алмаған адам арамдықтан 
ыңдынын тыя алмас», – десе, Сайф 
Сараи: «Өтірік сөз жарақат сияқты,
жазылса да орны қалады», – дейді. 
Мұндайлар жайлы дана халқымыз: 
«Өтіріктің құйрығы бір-ақ тұтам» 
немесе «Өтірікшінің өтірігі де өтірік, 
шыны да өтірік» деп, пәтуә ететіні 
хақ. Жастарымыз Асан қайғы жырау
айтқандай, «жеңемін деп біреуді өті-
рік сөзбен қостама» деген аталы сө-
зін естерінен шығармауы тиіс. Қас
батыр Бауыржан Момышұлы ағамыз-

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: