ТӘЖІБАЕВ ТөЛЕГЕН (1910-1964)

514
Ол бірнеше монография мен жүзден 
аса ғылыми мақалалардың авторы. 
Бұл еңбектерінде психология мен 
педагогиканың теориясы мен тарихы, 
ұлттық мінез бен этнопсихология, 
халықтық педагогика, мораль, этика 
мәселелері сан қырынан сөз болды.
Т.Тәжібаевтің ғылыми ізденістері 
негізінен екі бағыттың төңірегінде, 
атап айтқанда, ұлт тілінде психоло-
гиядан оқу құралдарын құрастыру 
мен халқымыздың педагогикалық 
және психологиялық ой-пікірлерінің 
даму, қалыптасу жолын зерттеу ісіне 
бағытталды.
Төл тіліміздегі ғылыми психология
Ұлы Отан соғысынан бұрынғы жыл-
дардың өзінде-ақ өркен жая бастаған 
еді, деп жоғарыда айттық, өйткені 
1938 жылдардан бастап «Халық мұ-
ғалімі» журналының беттерінде Тә-
жібаевтің осы ғылым төңірегінде 
жазған біраз мақалалары жарық көр-
ді. Ғылыми жағынан мазмұны терең 
осынау дәрістер мен мақалалар сту-
денттер мен мұғалімдердің психо-
логия саласында тиянақты да жүйе-
лі білім алуына кезінде біраз көме-
гін тигізді. Осы еңбектерінде Т.Тәжі-
баев бұрын әр жерде шашырап, бел-
гілі жүйеге түспей жүрген ұлттық 
психологиялық терминдерді саралап, 
бұл ғылымның төл тілімізде тамыр
жая түсуіне жағдай жасады. Т.Тәжі-
баевтің «Жалпы психология» деген 
атпен «Қазақ университеті» баспасы-
нан жарық көрген еңбегінде (1992) 
психология ғылымының теориялық 
негіздері баяндалады. Бұл 1940, 1946
жылдары жарық көрген проф. С.Л.Ру-
бинштейннің «Основы общей пси-
хологии» (1990 жылы орыс тілінде 2 
том болып басылып шықты. – Қ.Ж.)
атты кітабын ғылыми принциптері-
мен астарлас дүниежүзілік класси-
калық психологияны іргелі теория-
лық қағидаларынан мол мағлұмат 
беретін Ж.Аймауытов кітаптарынан 
кейінгі кесек психологиялық еңбек.
Мұнда осы ғылымның екі жарым 
мың жылдық тарихына қатысты біраз 
мәселелер бар, оның негізгі бағытта-
ры мен ағымдары жайлы келелі сөз 
қозғалады. Мәселен, осы айтылған 
жайт «Психология ғылымының пәні» 
атты бөлімде баяндалса, кітаптың 
қалған тарауларында «Жеке адам» 
(кісі, тұлға), оның іс-әрекетінің түрле-
рі,
 
бұлардың өзіндік психологиялық 
астарлары, соңдай-ақ адамның бас-
ты-басты жан қуаттары: түйсіну мен 
қабылдау, елестету мен ес, зейін мен 
дағды, ойлау мен сөйлеу, қиял мен 
сезім, ерік-жігер, т.б. ғылыми талдауға 
алынады. Мұнда сондай-ақ адамның 
жеке дара қасиеттері: темперамент,
мінез, қабілет, қызығу, т.б. мәселелер
баяндалады. Бұлардың бәр-бәрі өмір-
ден алынған нақтылы мысал, факті-
лермен тәптештеліп түсіндіріледі. 
Әрине осы кітаптың негізгі желісі
бұдан 50 жыл бұрын түзілген. Сон-
дықтан мұнда психология ғылымы-
ның соңғы жетістіктерін баяндайтын 
кейбір тақырыптардың орын алмаға-
ны түсінікті. Осы айтылғанға орай 
психология дәрістерімен оқулықтар-
ға соңғы кездері енгізіліп жүрген 
жаңа тақырыптар («Ұжым мен топ 
психологиясы», «Қарым-қатынас пси-
хологиясы», т.б.) оқу құралдарында 
кездеспейді. Бірақ, бұлар жөнінде 
басқа тарауларда аз да болса, мағлұ-
мат беріліп отырады. Мәселен, «Қа-
рым-қатынастың түрлері» жайлы 
«Сөйлеу» тарауында, ал, «Ұжым топ

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: