3 Оқыту әдістері және оларды жіктеу проблемасы

32 
• әңгімеде дәлелді және ғылыми фактілердің болуы; 
• ой пікірдің дұрыстығын дәлелдейтін жарқын және нанымды 
мысалдардың, фактілердің жеткіліктілігі; 
• әңгіменің жүйелілігі болуы керек; 
• әңгіменің әсерлілігі; 
• тілінің қарапайымдылығы және түсініктілігі; 
• мұғалімнің фактілер, оқиғаларға берген бағасының болуы. 
Түсіндіру – жеке ұғым, құбылыстарды, құралдар, көрнекі құралдардың 
жұмыс істеу әдіс – тәсілдерін ауызша баяндау. Мысал, шет тілі сабағында 
жаңа мәтінді өтер алдында оқушыларға жаңа сөздердің мағынасы 
түсіндіріледі. Мұғалім оқушыларға таныс емес құралдарды немесе басқа 
көрнекі құралдарды сабаққа алып келіп, жаңа материалдарды түсіндірмес 
бұрын оларды оқушыларға түсіндіреді. 
Түсіндіруәдісі жаңа тақырыпты түсіндіргенде жиі қолданылады, бірақ 
бекіту кезінде оқушылар білімді дұрыс меңгермегенде де қолданылады. 
Химиялық, 
физикалық, 
математикалық 
есептерді 
шығарғанда 
теоремаларды оқығанда, табиғат және қоғам құбылыстарының түбірлі 
себептерін және салдарын ашу кезінде түсіндіру әдісі жиі қолданылады. 
Түсіндіру әдісіне қойылатын талаптар: 
• сұрақтарды дәл және анық тұжырымдау; 
• себеп-салдар байланысын ашып, дәлелдер келтіру; 
• салыстыру, қатар қою, ұқсату, жарқын мысалдар қолдану; 
• жүйелілік. 
Түсіндіру – оқыту әдісі ретінде әр жастағы балалар тобымен жұмыста 
кең қолданылады. Бірақ орта және жоғары сатыларда оқу материалының 
күрделеніп, оқушылардың ақыл -ой жұмысының мүмкіндіктері өскенде бұл 
әдіс кіші жастағы оқушылармен жұмысқа қарағанда көбірек қолданылады. 
Әңгімелесу – оқытудың диалогтық әдісі, мұғалім оқушыларға мұқият 
ойластырылған сұрақтарды жүйелі қою арқылы олардың жаңа оқу 
материалын меңгеруіне жағдай жасап, бұрын оқылған материалдарды қалай 
меңгергенін тексереді 
Әңгімелесу – дидактикалық әдістің ескі түрі оны Сократ шебер түрде 
қолданғанғ сондықтан әңгімелесу әдісін Сократ әдісі деп атайды. 
Оқу материалының мазмұны, оқушылардың шығармашылық танымдық 
қызметіне қарай дидактикалық процестегі әңгімелесу әдісінің көптеген 
түрлері бар. Олар: кіріспе немесе сабақты ұйымдастыратын әңгіме, жаңа 
білімді қалыптастыру (Сократ, эвристикалық), жинақтаушы, жүйелеуші және 

33 
бектітушімәңгімелер арқылы оқушылардың іс -әрекеттің жаңа түріне, жаңа 
білімді тануға дайындық деңгейі анықталады. 
Әңгімелесу әдісі. Оқушыны жаңа білімді алуға белсенді қатыстырып, 
оны білім алу әдістеріне, мұғалім қойған сұрақтарға өз бетімен жауап беруге 
үйретеді. 
Білімді жинақтайтын, бекітетін әңгіме оқушылардан теориялық 
білімдерін, оны қолдану тәсілдерін жүйелеуге бағытталған. Оқушы өз білімін 
жаңа оқу және ғылыми мәселелерді шешуге қолданады. 
Әңгімeлeсу бaрыcындa мұғалім cұрaқты біp oқyшығa (жeкe әңгімeлecу) 
нeмecе бapлық cынып oқушылaрынa (жaппaй) қoяды. Әңгiмeлесудің бip түpi 
- оқушымeн әңгiмeлесy. Oны сыныппeн, oқушылaрдың жeкe тoптaрымeн 
өткізyге бoлaды, әcipесe жoғaры cынып оқушылaры өз пiкірлepін aйтып, 
сұpaқтар қoйып, мұғалiм ұсынған тақырыпты талқылайды. Әңгімелесудің 
нәтижесі көп жағдайда сұрақтардың дұрыс қойылуына байланысты. 
Әңгімелесу әдісінің артықшылықтары: 
• ес пен тілді дамытуы; 
• оқушылардың оқу-танымдық қызметін белсенді етуі; 
• оқушылардың білімінің белгілі болуы; 
• жақсы диагностикалық құрап; 
• үлкен тәрбиелік күші бар. 
Әңгімелесу әдісінің кемшілігі: 
• уақыттың көп кетуі; 
• қауіп элементі бар (оқушы дұрыс жауап бермеуі мүмкін, оны басқа 
оқушылар естіп, есінде сақтап қалады. 
Оқу пікірталастары оқытудың сөздік әдістерінің ішінде елеулі орын 
алады. Оның оқыту процесіндегі ең басты қызметі - танымдық 
қызығушылықты ынталандыру, оқушыларды қандай да мәселе бойынша 
түрлі ғылыми көзқарастарды белсенді түрде талдауға қатыстыру, басқа жеке 
тұлғанық және өзінің көзқарастарының негіздерін түсінуге жағдай жасау. 
Пікір-сайыс өткізу үшін оқушылардың дайындығы, талданатын мәселе 
бойынша кем дегенде екі ңарама-қарсы көзқарас болу керек. Білімсіз өткен 
пікірсайыс жүйесіз мәселеден ауытқып, нәтижесіз өтеді. Оқу пікірсайыстары 
оқушылардың өз ойларын анық және дәл тұжырымдау іскерлігінің болуын, 
дәйекті дәлелдерді құрастыра білуін талап етіп, оларды ойлауға, өз пікірінің 
дұрыстығын дәлелдеуге, ой жарыстыруға үйретеді. Мұғалім сөз мәнерінің 
үлгісі болып, оқушылардың ой-пікірлерін тыңдап, оған әдепті түрде 
түзетулер енгізіп, өз пікірінің ақиқаттығына таласпай, соңғы сөзді айтуға 
құқығы бар екендігін оқушылардың естеріне салуы қажет. 

34 
Оқу пікірталасы негізгі мектептің жоғары сыныптарында, ішінара, орта 
мектептің 
бастауыш 
сыныптарында 
қолданылады. 
Жақсы өткізілген пікірсайыс балаларға білім және тәрбие береді, мәселені 
терең түсінуге, өз пікірін қорғауға, басқалардың пікірімен санасуға үйретеді. 
Кітаппен және оқулықтармен жұмыс – оқытудың маңызды әдісі. Бастауыш 
сыныптарда кітаппен жұмыс сабақта мұғалім басшылығымен жүзеге асады. 
Одан әрі оқушылар кітаппен жұмыс істеуге өздері үйренеді. Баспа 
материалдарымен өз бетімен жұмыстың кейбір тәсілдері бар. Олар: 
• конспектілеу - кітаптың мазмұнын қысқа баяндау; 
• мәтіннің қарапайым және күрделі жоспарын жасау. Жоспар құру 
үшін мәтінді оқып болған соң оны бөліктерге бөліп, әр бөлікке атау беру 
керек; 
• тезистеу - кітаптың негізгі ойларын қысқа баяндау; 
• цитаталау - мәтінді сөзбе сөз көшіру. Міндетті түрде автор, кітап 
(жұмыс) аты, баспасы, шьққан жылы, беттері көрсетіледі; 
• аннотация — мәнді, елеулі мағынасын жоғалтпай мазмұнды қысқа 
баяндау; 
• рецензиялау - оқу материалы туралы өз ойын қысқа жазу; 
• справка жазу - тапқан кітап, т.б. мағлұмат көзі туралы мәлімет. 
Анықтамалар 
статистикалық, 
библиографиялық 
(өмірбаяндық, 
терминологиялық, географиялық, т.б) түрде болады; 
• формалдық-логикалық модель - мәтіннің сызбасы; 
• тақырыптық тезаурус – бөлім, тақырып бойынша негізі ұғымдарды 
ретке келтіру. 
Оқушылар үшін білім көзі – бақылау, мұғалім сөзі, баспа материалдары. 
Оқулықтар, оқу құралдары, ғылыми – көпшілік әдебиеттер және 
журналдардан оқушылар түрлі ақпараттар алып, сабақта алған білімдерін 
бекітуге, кеңейтуге және тереңдетуге мүмкіндік алады, өз бетімен білім алу 
әдістерімен қаруланады. Кітаппен жұмыс әдісін меңгеру үшін ең алдымен 
оның тәсілдері меңгеріледі. 
Кітаппен жұмыс істеу тәсілдерін меңгеруде бастауыш мектепте 
қолданылатын, көп уақыт алатын статикалық оқу үлкен рөл атқарады. 
Мұндай оқудың мақсаты мәтінді түсіндіру, оқушыларға мәтінді толық 
меңгерту, оған мәтіннің негізгі идеясын ұқтыру. Жаңа ақпаратты түсінудің 
құнды әдісі – мәтінді талдау. 
Мұғалім кітаптар мен журналдарды тақырыпқа сай қолданады. Осы 
өздік жұмыстың жиі қолданылатын тәсілдері: 
1. Белгілі бір ақпарат алу және оны бекіту мақсатымен кітапты оқып 
шығу. Осы мақсатқа жету үшін, мұғалім оқушыларға қысқа мерзім ішінде 

35 
мәтінді қалай түсінуге болатындығын айтады. Әдетте, оқушылар мәтінді бір 
рет оқып шыққан соң, оны талдап, мәтіннің жоспарын жасайды. 
2. Түсініксіз сөйлем және сөздердің мағынасын сөздік немесе 
энциклопедия арқылы ашып, қосымша әдебиеттерден ақпараттар алып, 
керекті мәліметтерді конспектілеп, оқығанын өз сөзімен айтып көреді. 
Мұғалім оқушыларды мәтіндегі негізгі ойды бөлуге үйрету керек. Жоспар 
жасау үшін мәтіндер бір-бірімен өзара байланысты бөліктерге бөлінеді де, әр 
бөлікке атау беріледі. 

жүктеу/скачать 1,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: