Күлтегін мен Тоныкөк қандай көреген десеңізш і. Олардың “біртұтас мем-
лекет болып бірікпей, қарсы келген жауға төтеп беру мүмкін ем ес” деген
өсиетін ұғар кейінгі ұрпақтары болды ма? Үлы Тұран да өзінің даму жолын-
да өркендеп, гүлдеп, қайтадан күйреп, ыдырап талай қилы кезендерді бастан
кеш ірді. Ақырында Түркі қағанаты бірнеш е хандыққа б өл ін іп , Түркі
әлемінің төрінде қайсымыз отырармыз деп тай-таласқа түсті.
Түркі әлемі моңғол шапқыншылығына дейін де Батые пен Шығысқа
бөлінді (Тарихи мәліметтерде онсыз да Шығыс ж әне Батыс Түркістан деп
аталады). Бірақ олардың тұрақ мекен-жайы біреу-ақ, “Төртеу түгел болса
төбедегі келеді, алтау ала болса, ауыздағы кетеді” дегендей, ауыз бірліксіз
түркілер Алтай мен Босфор арасында тозып ұшқан торғайдай босып, быты-
рады.
X V -X V I ғ. ғ. Түркі елі тегі мен түрмыс-тіршілігі жағынан бір-бірінен
ажырап, адасып қалды. Соңғы үрпақтары ата жұрты түгілі, туыстарын таны-
май, жат болып кетті. Мұны басқыншылар сәтті пайдаланып, бөлшектеп
бөліп, қол астына қаратып алды.
Үлы Тұранда бой көтерген ең соңғы іргесі мықты мемлекет — Хорезм-
шах мемлекеті.
Таяу Шығыста Тұран ұрпақтары құраған Осман империясы бар еді. Олар
да бір-бірім ен тіл табыса алмады. Соның салдарынан моңғолдар оп-оңай
әуелі Орта Азияны бағындырып, сосын жарты жаһанды жалпағынан басты.
Д әл осы X V II-X V III ғасырларда көшпелі халықтың басына ауыр қасірет
туды. Осындай қиын заманда Қазыбек би Абылай ханның ақылманы болып:
“Е л -ебел ек емес, ер - кебенек ем ес” деп, елінің болашақ тағдырын ойлап,
ханның қасынан табылады.
Қазыбек би — тек хан кеңесш ісі емес, ол ел-жұртты елдестіретін елші
болып, өз елін шетелге талай рет асқан абыроймен танытқан мәмілегер.
ӘЙТЕКЕ БИ
Достарыңызбен бөлісу: |
