ШщШ
‘
чіТіП,
- Эр сыныпта оқылатын мөтін әр деңгейде болады.
Бір сыныптың өзінде алғаш қы мәтіндермен оқу жылы-
ны ң аяғы н д ағы м әтін дердің колем і, ондағы сойлем
ңүрылысы бірдей болмайды.
110
Ч~ Эр сыныптың оқушыларының білім деңгейіне, дү-
ниетанымына сай болуы керек, оқушыларға таныс емес,
түсінбейтін, қиын мазмүнды мәтін алынбауы керек.
- М өтіннің мазмүны оңушыны ңы зы қты раты ндай
болуы керек. Қызыңтыратын мәтінді оңушы жаңсы мең-
гереді.
- Мәтінде ңазаң халңы ны ң әдеп-ғүрпы, мәдениеті
мен үлттық мерекелері, жетістіктері айтылып, оқушы-
ларды таныстыру қызметін атңаруға тиіс.
- Мәтін бойынша бірнеше жұмыстар жүргізуге бола-
ды. Мәтінді оқу, аудару, мазмүнын ауызша әңгімелеу,
мәтінді әңгімелеу үшін жоспарлау, мазмүндама жазу,
сүраң-жауап ретінде екі кісінің әңгімелесуі, яғни диа
лог қ үру.
Мәтінмен жүмыс жүргізудің үлгісі:
- М әтінді мәнерлеп, дауыстап бір ырғаңпен оңып
шығу;
- Дүрыс оңылуын ңадагалау;
- Сөздікпен жүмыс жүргізу, ж аңа сөздерді еске саң-
тау. Ж азбаш а жөне ауызша оқылуына мән беру;
- Осы сөздікті пайдалана отырып, мөтінді аудару;
- Мөтін бойынша сүрақтарға жауап беру;
- Мәтінді қалай түсінгендігін тексеру, қорыту маң-
саты мен мәтіннің мазмүнын айту жөне осы мөтіннің
тақырыбын ашатындай сөз жүмбақ қүрастыру. Ж алпы
сырттай оңытудың төрт түрі бар: дүрыс оқу, түсініп оңу,
мөнерлеп оқу, жылдамдатып оңу.
Түсініп оқу: 1) берілген сөздердің мағынасын түсіну;
2) өр сөйлемнің мөнін ашу; 3) суреттелген оқигаға жеке
тоқталу, үзіндіде айтылған мағынага түсініп, сөйлем мен
сөйлемнің арасы ндағы байланы сты аңғару; 4) түтас
түсініп оқымаса оқушы сөз де, тіл де үйрене алмайды.
Сондықтан оқушы сөздің тура мағынасын, сөз мағына-
сы н, ж еке сөйлем нің м агы насы н түсіне оқуы ш арт.
Дүрыс оқу сөздер мен сөйлемдерді бүрмаламай екпінді
дүрыс түсініп, орфоэпия зақды лы қтары н сақтай оқу.
Мөнерлеп оңу, нақыш ына келтіре дауыс ырғағын, ты-
ныс белгілерін сақтай оңу, яғни оқушы өрбір сөзді анық
111
айтып, тиісті тыныс белгілеріне тоңтап сөздерді аны қ,
бүрмаламай оқу.
Ж ылдамдатып оқу - белгілі уақы тта оқу темпін сақ-
тап оқу. II сынып оңушылары 1 минутта өз ана тілінде
шашамен 40-50 сөз оқи а лады. Ал ңазақ тілінің ерекше
дыбыстарының айтылу, ж азы лу ерекш елігін меңгерген-
нен кейін минуты на 20-25 сөз оқиты н болады. Қ азақ
тілін 2,3 ж ы л оңитын оңушылар сөзді еж іктеп, буынға
бөліп түрмай орташа екпінмен оқиды. Егер оқуш ы сөз,
сөйлемді еж іктеп, буынға бөліп оқитын бояса, сөйлемнің
аяғы на жеткенш е не туралы оқығанын үмытып та ңала
ды. Мүндай ж ағдайда оқуш ының бар назары өріпті, бу-
ынды, сөзді дүрыс оқуға ауады да, сөйлемнің мазмүны-
на түеінбей қ ал ад ы . С онды қтан II сы ны птан бастап
м үғалім оңуш ы ны ң сөйлемді, сөзді, дыбысты дүрыс,
асықпай оқуын қадағалап отыру керек. Ж оғарыда ай-
тылған оқу дағдылары өзара байланысты болады. Түсініп
оқу дүрыс оңу дағдысымен байланысты, дүрыс оқи ал-
маған оңушы түсініп те оқи алмайды . Оқушы оқығаны-
на түсінбесе, дүрыс оқу дағды сы н да бүзы лады . Ал
мәнерлеп оқу түсініп, дүрыс ж ы лж ы ты п оқу дағдыла-
рымен тығыз байланысты. Түсініп оқыған оқушы д үрыс
та, ж ылдам да, мәнерлеп те оңи алатын болады. Оқу са-
бағының негізгі міндеті - дүрыс оқи білу, мәтін мазмү-
ны бойынша ойлана білу, яғни оқығанын түсініп, оның
мазмүнын оз сөзімен айтып бере білу. IV сыныпта фоне
тика өтілгеннен кейін ңысңа оңу басталады. Мөтін оңу
сабаң сайын 15-20 минуттан кеш болмағаны жөн. Ж аңа
өтілгенде сабақтың мақсатына қарай түрлі әдіс-төсілдер
ңол даны лады. Егер маңсат оқушыларды өздігінен жү-
мыс істеуге дағдыландыру болса, онда оқуш ылар іштей
оқиды. Өз беттерінше ондағы ж аңа сөз, соз тіркестерін
теріп ж азады , соңынан аударады. Осы үш кезеңнің (іш-
тей оку, создерді теріп ж азу, аудару) өрқайсысы сынып-
ты тексергеннен кейін іске асады. Егер сабақтың маңса-
ты дүрыс, мөнерлеп оқу болса, онда оқуш ылар мүғалім-
нің комегімен сойлемдерді дүрыс оқуға (дыбыстарды
бүрмаламай, екпінді дүрыс ңойып, сөйлем арасындағы
112
кідірісті дүрыс саңтап, т.б.) жаттығады. Егер сабаңтың
м а н а т ы оқушыларды екі тілде аударма жүмысына жат-
тықтыру болса, онда өрбір сөз, сөз тіркестері, сөйлем-
дердің дүрыс аударуына көңіл бөлінеді. Әр сабақтың ал-
дына ңойған мақсатына орай сабақ, оның өдістері де түр-
ліше болады. Қ азақ тілі сабағын да жүргізілетін жүмыс-
ты ң бір түрі окуш ы ларды ңазаңш а сөйлеуге үйрету,
сүраққа жауап бергізу, өздерін бір-бірімен сөйлестіріп,
оқығандарын ауызша айтңызуға дағдыландыру. Мүны-
мен ңатар ңазаң тілі нөнін оқыту арқылы оалалардың
зейіні, еске саңтау дағдысы, ойлау ңабілеті дамытыла-
ды. Қазақ тілінің өзіндік ерекшеліктерін меңгеру үшін
оқушылар сабаңты зейін сала оңуы керек. Сабаңңа зейін
ңойып оңығанда ғана оңушы лар ж аңа материалды дүрыс
меңгеретін болады. Сол себептен оңушыларды ең алды-
мен үқыптылыңңа, оңығандарын түсініп барып ңабыл-
дауға, есте сақтауға дағдыландырған жөн. Оқығанын ес
те сақтау сабаң барысында ңалыптасады.
Мысалы: "Қазақстан шекарасы" мөтінімен жүргізіле-
тін жүмыс түрі.
Қазақстан шекарасы үзын. Қазаңстан Батыс пен Сол-
түстікте Ресеймен шектеседі. Ресей —
үлкен ел. Ресей
астанасы —
Мөскеу. Ңазаңстан Ш ығыста Қытаймен шек-
теседі. Ң ытай — үлкен ел. Ңытай астанасы — П екин.
Қазақстан Оңтүстікте Қырғызстанмен шектеседі. Қыр-
ғыстан астанасы - Біш кек. Қазаңстан Оңтүстікте Өзбек-
станмен шектеседі. Өзбекстанның астанасы - Ташкент.
Қ а за қ с т а н Б а т ы с т а Т ү р к ім ен стан м ен ш ек тесед і.
Түркіменстан астанасы —
Ашхабад. Қазаңстан бес елмен
ш ектеседі.
"Қ азақстан жері"
Қазаңстан жері кең-байтақ. Оңтүстікте көктем ерте
кел ед і. С олтүстікке көктем кеш келед і. О ңтүстікте
жеміс ағаш тары гүлдейді. Бүл кезде солтүстікте өлі қар
жатады. Оңтүстікте қыс ерте келеді және жылы болады.
Достарыңызбен бөлісу: |