Ескерту:
а) мүғалім қай сьшыпта болмасын оңушылардың
сөздік қорына, ңазаңша байланыстырып сөйлеу дағдысына
қарай жазба жүмыстарындағы сөз санын көбейтуге ерікті; ә)
оңу орыс тілді мектептердің II-IX сыныптарда өткізілетін жаз
ба жүмыстары күнтізтебік жоспарда "баңылау жүмысы" де
ген атпен көрсетілмейді. Шығарма, мазмүндама, диктант
түрлері (күнтізбелік жоспарда) негізгі тақырыппен қатар
120
көрортіледі. Мысалы: V сыныпта "Қамқорлың. Диктант",
IX сьЬтыпта "Шоқан Уәлиханов. Мазмүндама", т.б. Баста-
уыш сыныптарда диктанттың түрлері сабақ сайын өткі-
зілгенмен (3-5 минуттық) журналға өр тоқсанда 2-3 жазба
жүмысының бағасы ғана қойылады. Оңушының тілін ж аз
баша түрде дамытуда мазмүндама мен шығарманың орны
ерекше.
М азмүндама - тіл дамытудың маңызды өдісі. Әдетте
мазмүндама оқыған мөтіннің мазмүнын ауызша өңгіме-
леуден басталады да жазбаша мазмүндамаға ауысады. Бүл
оқуш ы ны ң сөйлеу тілі мен ж азбаш а тілін дамытады.
Әщіме бойынша мазмүндама жазу үшін әңгімені
о ң ы р э н
-
да ынтамен тындайды, есте сақтайды, түсінеді. Мазмүн-
дама негізінен оқушының жазбаша тілін дамытуда ойын
өңгімеге сүйеніп, өзінше жазбаша түрде білдіруге үйре-
теді. Бірақ мазмүндаманы окушының жазбаша тілді ңан-
шалықты меңгергенін тексеру үшін де ңолдануға болады.
Тәжірибеде мазмүндама ж азудың жолы белгілі:
- мазмүндама ж азу алдында мүғалім ол туралы өңгіме
өткізеді. Мүғалім оқушының ойын, назарын үйымдасты-
ру үшін өңгіме туралы қы сқаш а түсінік береді, өңгіменің
мазмүнын түсінуге дайындайды.
- Мүгалім өңгімені асыңпай жазгымды дауыспен, сал-
мақпен оңиды.
- О ңуш ыларға түсініксіз сөздерді сөздік дөптеріне
жазғызады. Орта буын сыныптарда жоспарды мүғалім
өзі үсынады.
Мүғалім өңгімені екінш і рет өзі оқиды, не өте ж ақсы
оқитын оңушыға оқытады. Оқушылар әңгіменің мазмү-
нын айтудан қате жіберсе, оны түзеткен соң оңушылар
мазмүндама жазуға кіріседі. Мысалы: (VI сынып) "Орман
күзетшілері" атты мәтінмен мазмүндама өткізу үлгісі.
Халың "Орман күзетш ілері" деп атайтын ңүстар көп.
Олар - орман ш ымш ығы, сары торғай тоқы лдаң. Бүл
қүстар ағаш тардың ж апы рағы н, бүршігін, гүлін, тамы-
рын бүлдіретін жөндіктермен қоректенеді. Ағаш қабы-
ғын тесіп өтіп, ж уан ағаш ты ц өзін бүлдіретін қабы қ
қүрты болады. Бүл қүртты тоқылдақтар қүртады. Орманға,
121
бау-бақш аға, астың өеімдіктеріне пайдалы қүстар көп.
Олар - қарлы ғаш , ңараторғай, бозторғай. Б үл кіш кен-
тай әнш і қүстарды хальщ "Қанатты достар” деп те атай-
ды. Өйткені олар да адамға пайдалы өсімдіктердің жау-
ларын ңырады. (М.Зверев)
- М үға лім нің табиғат туралы , ңүстар туралы сөзі.
- Сүраң-жауап: ңүстың ңандай түрлерін білесіңдер?
Қүстарға қандай көмек бере аласыңдар? Біздің олкеміз-
де қандай ағаш ты ң түрлері бар? Неге бір ағаш ты ң жа-
пыраңтары көк, біреулері ңүрғап кеткен? Ағаш ж аңсы
өсу үш ін оларға ңандай көмек керек деп ойлайсыңдар?
- Сөздік ж үм ы сы : бүрш ік, там ы р, ж ән д ік, ңабың,
ңүрт, ж ау, ңырады деген сөздердің мағынасын түсіндіру,
ж алғауларын табу, тақтаға ж азып ңою.
- кМ үғалім мөтінді оқып ш ы ғады .
- Оңушылардан түсінгенін сүрайды: Что вы поняли из
этого текста?
*®
; ч* :
Ж оспар қүру
I
1. Сары торғай, ш ымш ьщ , тоңылдаң, орман күзетш і-
лері.
’ '
2. Қабың қүрты ны ң зияны .
3. Орман күзетш ілерінің мекендейтін жері.
- Бір оңушы мәтіннің мазмүнын айтып береді (к ал
ган дары толы ңты рады ).
- М үғалім мөтінді тағы бір рет оңиды .
- Оқутаылар мазмүндама ж азады .
Мазмүндаманың бірнеше түрі бар: мөтінге ж аңы н маз-
мүндама, ңысңа мазмүндама, мөтіннің бір мөселесі бо
йы нш а м азм үндам а, ш ы ғарм аға ж аңы н м азм үндам а.
Мәтінге ж аңы н мазмүндамада оңушы мөтін мазмүнын
ретімен жүйелі түрде толың жазады. Оқиғалар мазмүн-
дамада түгел ңамтылады. Мазмүндаманың бүл түрі маз-
мүндама ж азуға үйретудің алғаш ңы кезінде қолданыла-
ды. Қысңа мазмүндамада мөтіннің негізгі мазмүны ғана
жазылады, мазмүнды толыңтыратын, кейбір мөселелерін
түсіндіретін бөліктері қы сқа мазмүндамаларда ж азы л-
майды. Қысқа мазмүндама ж азу үшін оңушының өз ойын
қазақш а білдіре алатын төжірибесі болу керек. Мөтіннің
бір мөселесі бойынш а мазмүндама ж азғы зуда мүғалім
122
оңудіының назарын мөтіндегі негізгі мәселеге аударуды
түсі
туралы
мазмүнын байланысты
ді. Ш ығармаға жакыв
оқуш ының ш ы ғармаш ы лы ң ойын дамытады, ойын өз
ңалыптастырады. Ш ығармаға
мазмүндамада
ж алғасты ры п ж азады , көйде мөтіннің басына өзінше
үзінді ңосады, мөтіннің арасында мөтінге байланысты
Баскаша
жасайды
жатады
Достарыңызбен бөлісу: |