Сборник научных статей научно-практической конференции «Байтанаевские чтения-Х»



Pdf көрінісі
бет171/301
Дата22.10.2023
өлшемі8,82 Mb.
#187405
1   ...   167   168   169   170   171   172   173   174   ...   301
Байланысты:
baytanaev 2022 zhinak 1 tom gotov

Әдебиеттер:
1.
Білім 
берудегі 
Геймификация 
[Электрондық 
ресурс] 
// 
Режим 
доступа:http://psyjournals.ru/jmfp/2016/n3/83892.html. 
2.
Геймификация: тұжырымдамалар, әдіснамалар, құралдар және қосымшалар. IGI 
Global. 2015. – 2211 Б. 
3.
http://didaktor.ru/gamilab-konstruktor-didakticheskix-igr/ 
 
ОӘЖ371.322.2
ОРТА МЕКТЕПТЕ «ИДЕАЛ ГАЗ» ТАҚЫРЫБЫН 
 
ОҚЫТУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 
Биділда Олжас - 126-28 оқу тобының студенті 
Ғылыми жетекші: Рахашев Бақытғали Құрманәліұлы - ф.м.ғ.к. 
Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық институты, Шымкент 
Резюме 
Физика пәні бойынша 7-10 сыныптарда «газ заңдары» тақырыбын оқыту мәселесі 
қарастырылған. 
Бүгінгі таңда орта мектепте физика пәнін 9 сыныптан кейін екі бағытқа 
бөліп оқытады; қоғамдық-гуманитарлықбағытта және жаратылыстану-
математика бағытында.[1] 
«Молекулалық физика» тарауын оқыту жайлы кішкене тоқталып өтсек. 
Бұл тақырыпта негізі 7-сыныпта физика курсында қаланған зат 
құрылысының молекула-кинетикалық теориясы оқытылады. 7-8 сыныптарда 
физика курсын оқуда оқушылар, заттардың ішкі құрылымы тұрғысынан 
физикалық құбылыстардың бір қатарын және зат қасиеттерін (сұйықтар мен 
газдардың қасиеттерін, қысым, жылу құбылыстары т.б.) түсіндіруді үйренеді. 
Бірақ сәйкес тақырып мазмұнын құрайтын ұғымдарды түсінік деңгейінде 
меңгерді, ал барлық құбылыстар сапалы түрде түсіндіріледі.
Осыған байланысты, 10-сынып физика курсын оқуда оқушылардың бар 
білімдерін өзектендіру, кеңейту және дамытуы, оларды ұғым деңгейіне жеткізу 
керек. Бұл тарауда оқытудағы мақсат – оқушылардың 7-8 сыныбының физика 
курсынан және 8сыныптың химия курсынан алған заттың құрылысы мен 
қасиеттері және жылулық құбылыстар туралы білімдерін кеңейту (олардың 
қозғалысы мен ерекшеліктері); газдардың молекула – кинетикалық теориясын 
тереңдетіп оқыту; газдар теориясын осы теория негізінде түсіндіру, 
конденсациялық жүйе қасиетін (қатты, сұйық және газ тәрізді күйдегі заттар) 
оқыту; осы қасиеттерді заттың бір агрегаттық күйден екінші күйге ауысуы 
жайлы білім негізінде түсіндіруі кіреді. Қазіргі физика бағдарламасына сәйкес 
бөлімді оқыту МКТ негіздерін оқытудан басталады, содан кейін температура, 
молекулалардың жылулық қозғалысының энергиясы, идеал газ күйінің теңдеуі, 
сұйықтар мен газдардың бір-біріне айналуы, қатты денелер, одан кейін барып 
термодинамика негіздері қарастырылады. Бөлімді оқыту процесінде 
қалыптастырылатын ұғымдардың көпшілігімен оқушылар 7-8 сыныптың 
физика курсынан, 8-сыныптың химия курсынан таныс екендігін ескеру қажет. 
Ол ұғымдарға: «молекула», «температура», «жылу мөлшері», «заттың меншікті 


340 
жылу сыйымдылығы», «заттың ішкі энергиясы», «жылу алмасу» тағы басқалар 
жатады.
Сондықтан мұғалім бұрынғы өткендерін қайталамай, ол білімдерін 
тереңдетуі және дамытумен қатар білім сапасын көтереді. 
Берілген тақырыпта оқушылар үшін жаңа ұғым жылу құбылыстарын 
зерттеу және молекулалардың қозғалыс жылдамдығын, массасын, өлшемдерін 
өлшеу әдістері болып табылады. Оқушыларды бұл ұғымдармен таныстыру 
олардың дүниені танып білуге деген, зерттеудің физикалық тәсілдерін 
қуаттылығына деген сенімдерін қалыптастыруда маңызды роль атқарады, 
сондай-ақ, осы ұғымдарды қалыптастыру арқылы мұндай біліммен қаруланған 
адамның қарусыз көзін жеткізуге болады.
Ал енді «Газ заңдары» тақырыбын оқыту. 
Мұнда негізінен температура және басқа макроскопиялық параметрлер 
ұғымдарынан туындайтын қиындықтар жайында сөз болмақ. Молекула – 
кинетикалық теорияның негізгі теңдеуі бізді сол параметрлер арасындағы 
байланысты тағайындауға келіп саяды. Газдың берілген массасының күйі 3 
макроскопиялық параметрмен сипатталады: қысым, температура көлем.
Күй теңдеуі. Біз идеал газ жайында МКТ тұрғысынан жүйелі 
қарастырамыз. Газ қысымының оның молекулаларының шоғырына және 
температурасына тәуелді болатыны анықталды. Осы тәуелділік негізінде 
жеткілікті сиретілген газдың берілген массасының күйін сипаттайтын барлық 3 
макроскопиялық параметрді байланыстыратын теңдеуді алуға болады. Бұл 
теңдеу идеал газ күйінің теңдеуі деп аталады.[2] 
Көлемі V
1
, қысымы P
1
және температурасы Т
1
, газдың белгілі бір 
массасын қарастырайық. Газдың осы массасының екінші бір күйдегі көлемі V
2
, қысымы P
2
және температурасы Т

болсын. Бойль-Мариоттың және Гей-
Люссактың заңдарына сүйене отырып осы шамалардың арасындағы 
байланысты анықтаймыз. 
Бұл үшін газды V
1
P
1
Т
1
күйлерінде алып, оны тұрақты P
1
қысымда
Т
2
температураға дейін қыздырамыз. Сонда оның көлемі V болады және бұл 
көлем былай өрнектеледі:
𝑉 =
𝑉
1
𝑇
2
𝑇
1
(2.1)
Осы қыздырудың нәтижесінде газ V көлеммен, P
1
қысыммен және
𝑇
2
температурамен сипатталатын жаңа күйге түседі; сондықтан оны ақырғы V

,
P
2 ,
Т

күйіне көлемді изотермиялық жолмен өзгерту арқылы келтіруге болады, 
бұл өзгеріс Бойль-Мариотт заңына сәйке былай жазылады: 
𝑃
1
𝑉
1
= 𝑃
2
𝑉
2
𝑅 = 𝑘𝑁
𝑎
= 8,31 ∙ 10
3
Дж
теңдеуін Петербургтегі Жол қатынасы 
институты ұзақ уақыт профессоры болған француз инженері Клайперон 


341 
қорытып шығарған. Бұл теңдеудегі В тұрақтысының сан мәні газдың қандай 
мөлшерде алынғандығына және үш шамалардың қандай бірліктерімен 
өлшенгендігіне байланысты.
Авогадро 
тағайындаған 
заң 
бойынша 
қысымдары 
мен 
температуралары бірдей әр түрлі газдардың грамм-молекулаларының көлемдері 
бірдей болады. Температура
𝑇 = ℃
және қысым
𝑃 = 1
атм болғанда, кез 
келген газдың бір грамм-молекуласының көлемі 22,41 л болады.
Барлық газдарға ортақ бұл тұрақты шама R әрпімен белгіленеді де, газ 
тұрақтысы деп аталады.
𝑅 = 𝑘𝑁
𝑎
= 8,31 ∙ 10
3
Дж
формуладағы көлемнің 
орнына
𝑉
0
грамм-молекулалық көлемді қойсақ мынадай өрнек шығады:
𝑃
0
𝑉
0
= 𝑅𝑇 (2.2)
 
𝑉
0
грамм-молекулалық көлемнің өлшемділігі л/моль болады. (2.1) 
формула газ күйінің теңдеуі болып табылады. Бұл формулада идеал газдарды 
ғана қанағаттандырады. 
𝑅 = 𝑘𝑁
𝑎
= 8,31 ∙ 10
3
Дж
теңдеудің қорытындысы 
болып табылатын (2.1) теңдеуді Д.И.Менделеев тағайындаған болатын; 
Менделеев ол туралы алғашқы рет 1874 жылы орыстың физика-химия 
қоғамының мәжілісінде баяндап, 1875 жылы жариялаған еді. Осыған 
байланысты (2.1) формуланы Менделеев-Клапейрон формуласы деп атайтын 
боламыз.
𝑅
тұрақтысының сан мәнін:


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   167   168   169   170   171   172   173   174   ...   301




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет